Fundacja Upowszechniania Akcjonariatu o opodatkowaniu dochodów z giełdy

Wprowadzenie

Zbliżający się termin obłożenia inwestorów podatkiem dochodowym z inwestycji w publiczne papiery wartościowe zobowiązuje do podjęcia poważnej debaty nad zasadnością tego rozwiązania, również w kontekście zasad i warunków opodatkowania oszczędności i inwestycji Polaków. Istota dyskusji powinna sprowadzić się do odpowiedzi na szereg fundamentalnych pytań dotyczących warunków rozwoju polskiej gospodarki, przyszłości polskiego rynku kapitałowego, kształtowania się poziomu i struktury oszczędności w gospodarce, rozwoju inwestycji rzeczowych, a uzyskiwane odpowiedzi w konsekwencji powinny prowadzić do rozwiązań, które będą sprzyjać wzrostowi PKB i miejsc pracy w Polsce oraz spadkowi bezrobocia, czego wynikiem będzie również wzrost dochodów budżetowych Państwa.

Jeżeli przyjąć rozwiązanie, w którym dochody z inwestycji w publiczne papiery wartościowe mają być w ogóle opodatkowane, to i tak pozostaje wiele bardzo ważnych problemów do rozstrzygnięcia. Wymienić tutaj można dla przykładu takie kwestie jak:

- Czy wprowadzenie tego podatku nie jest więcej niż przedwczesne?

- Czy zasada łączenia dochodów z tego tytułu z dochodami z innych tytułów jest uzasadniona?

- Czy i jak należy kompensować straty poniesione na inwestycjach w publiczne papiery wartościowe w następnych latach podatkowych?

i wiele dalszych pytań.

Ranga i złożoność zagadnienia powinny skłaniać środowisko specjalistów rynku kapitałowego, specjalistów od systemu podatkowego, wreszcie polityków, do rzetelnej dyskusji na ten temat. Z tych względów Fundacja Upowszechniania Akcjonariatu podjęła inicjatywę intensywnych prac nad optymalnym rozwiązaniem tego problemu. Rozumiemy przez to w pierwszej kolejności zmianę obecnego zapisu w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, ale nie tylko. Przyjęcie rozwiązania, że np. okres zwolnienia dochodów ze sprzedaży publicznych papierów wartościowych przedłużony zostanie o rok czy dwa, ocenić należy jako niewystarczające. Nie chodzi bowiem tylko o okres zwolnienia, ale o jednoznaczną deklarację Państwa względem dochodów z inwestycji w publiczne papiery wartościowe. W odniesieniu do tych inwestycji konieczne jest stworzenie przejrzystych i stabilnych zasad. Jeżeli ustawodawca będzie obstawał przy wprowadzeniu tego podatku, to i tak konieczne jest rozstrzygnięcie wielu zagadnień szczegółowych związanych z wymiarem oraz poborem podatku.

Celem działania Zespołu Podatkowego powołanego przez Fundację Upowszechniania Akcjonariatu, w skład którego wchodzą: prof. Stanisław Owsiak (Akademia Ekonomiczna w Krakowie) - przewodniczący, Artur Kędziora (Dom Maklerski PENETRATOR S.A.) - sekretarz, prof. Leszek Dziawgo (Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu), prof. Waldemar Frąckowiak (Akademia Ekonomiczna w Poznaniu), prof. Krzysztof Jajuga (Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu), Andrzej Madej (Dom Maklerski PENETRATOR S.A.) oraz prof. Andrzej Sopoćko (Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Leona Koźmińskiego w Warszawie), jest prowadzenie badań, inicjowanie publicznej dyskusji, przygotowanie odpowiedniego projektu zmian w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych i wspieranie dalszych działań zmierzających do rozwoju gospodarki m.in. przez odpowiednią politykę podatkową.

Stan obecny i założenia zmian

1. Obecna wersja ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych ("ustawa podatkowa") w art. 52 pkt 1 ppkt b zwalnia do końca 2003r. dochody osób fizycznych z odpłatnego zbycia papierów wartościowych, które są dopuszczone do publicznego obrotu, a które zostały nabyte:

1) na podstawie:

- publicznej oferty lub

- zezwolenia udzielonego w trybie art. 92 lub 93 przepisów ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi,

2) albo:

- na giełdzie papierów wartościowych lub

- w regulowanym pozagiełdowym wtórnym obrocie publicznym,

o ile sprzedaż papierów wartościowych nie jest przedmiotem działalności gospodarczej.

2. Jeżeli w terminie do końca 2003r. nie zostaną wprowadzone nowe przepisy dotyczące opodatkowania dochodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne z obrotu papierami wartościowymi, to podobnie jak to już jest obecnie z opodatkowaniem dochodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne z obrotu papierami wartościowymi, które nie spełniają warunków zwolnienia określonych w art. 52 pkt 1 ppkt b ustawy podatkowej, całość dochodów będzie opodatkowana według zasad ogólnych, a więc obecnie obowiązujących stawek 19, 30 i 40%.

3. Rząd RP powinien opracować długookresową i stabilną politykę podatkową zachęcającą obywateli do oszczędzania i inwestowania na polskim rynku kapitałowym. Warunki opodatkowania powinny być co najmniej neutralne w porównaniu do opodatkowania innych sposobów lokowania oszczędności, ale i zachęcające Polaków do oszczędzania w Polsce, w szczególności w kontekście zmian już poczynionych w prawie dewizowym (dającym swobodę inwestowania w krajach Unii Europejskiej i krajach OECD) i pełnej swobody przepływu kapitałów po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Jest to szczególnie istotne w sytuacji, gdy w niektórych krajach Unii Europejskiej (np. Luksemburg) albo w krajach OECD (np. Szwajcaria) podatki te nie występują w ogóle lub są na bardzo niskim poziomie, co mogłoby spowodować niekorzystny dla polskiej gospodarki odpływ oszczędności polskich obywateli z Polski.

4. Niezależnie od zasad, jakie miałyby obowiązywać od dnia 1 stycznia 2004r. w zakresie opodatkowania dochodów osób fizycznych uzyskiwanych z rynku kapitałowego (w tym również i dotyczące przedłużenia zwolnienia na kolejne okresy), zmiany podatkowe powinny być ogłoszone z dużym wyprzedzeniem, tak aby inwestorzy mieli czas na dostosowanie swoich działań do zmienianych warunków opodatkowania. Wydaje się, że zmiany zaakceptowane przez Rząd RP nie powinny być ogłoszone później niż do końca I kwartału 2003r. (trudno za takie propozycje uznać materiał opublikowany w "Rzeczpospolitej" z dnia 25 stycznia 2003r., zwłaszcza w kontekście późniejszych publicznych wypowiedzi na ten temat Premiera Leszka Millera oraz Wicepremiera i Ministra Finansów Prof. Grzegorza Kołodki i Wiceministra Finansów Prof. Jana Czekaja).

5. Podejmując decyzję o wprowadzeniu opodatkowania dochodów kapitałowych trzeba również brać pod uwagę m.in. czas na wprowadzenie zmian organizacyjnych i informatycznych u uczestników rynku oraz wysokie koszty związane z dostosowaniem infrastruktury przez uczestników rynku, jak również wysokie koszty związane z kontrolą i rozliczeniami podatkowymi przez organy skarbowe skarbowy.

6. Jeżeli Rząd RP ma wspierać rozwój polskiej gospodarki, w szczególności w zakresie przedsiębiorczości i inwestycji kapitałowych osób fizycznych, to wydaje się za wskazane, aby w zakresie opodatkowania osób fizycznych działających na rynku kapitałowym były uwzględnione przynajmniej cztery założenia:

1) neutralność - równoprawne traktowanie dochodów uzyskiwanych z porównywalnych inwestycji dokonywanych na rynku finansowym,

2) wprowadzenie odrębności opodatkowania dochodów uzyskanych z inwestycji na rynku finansowym - podatek liniowy, a nie łączenie z dochodami z innych źródeł,

3) wspieranie systematycznych i długookresowych oszczędności i inwestycji na rynku finansowym - m.in. przez instrumenty ulg i zwolnień podatkowych,

4) minimalizacja kosztów związanych z wprowadzeniem opodatkowania oraz naliczaniem i poborem podatku, zarówno po stronie podatnika, uczestników rynku, jak i fiskusa.

7. Odnośnie wprowadzenia neutralności - powinna ona zapewniać jednakowe pod względem stawki i sposobu rozliczania podatku opodatkowanie dochodów osób fizycznych uzyskiwanych na rynku finansowym w podmiotach świadczących zbliżone rodzaje usług finansowych (jednakże należy rozważyć i takie rozwiązanie, w którym skala opodatkowania lokat bankowych jest wyższa od skali opodatkowania zysków giełdowych ze względu na większy poziom ryzyka inwestycji giełdowych).

8. Odnośnie wprowadzenia odrębności opodatkowania dochodów uzyskanych z posiadania i z odpłatnego zbycia papierów wartościowych (podatek liniowy, a nie łączenie z dochodami z innych źródeł) ma to już swoje uzasadnienie w tym, że w art. 30 ust. 1 pkt 1 - 1c oraz 9 - 12 ustawy podatkowej w formie podatku ryczałtowego opodatkowane są dochody lub przychody związane z uczestnictwem osób fizycznych w rynku kapitałowym.

9. Wspieranie długoterminowych oszczędności i inwestycji ma swoje uzasadnienie w tym, że środki inwestowane przez osoby fizyczne na długie okresy przyczyniałyby się do realnego wzrostu poziomu oszczędności, stabilizacji popytu na papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa i firmy prywatne oraz stabilizacji cen notowanych papierów wartościowych, a poprzez to wspierałyby rozwój gospodarczy.

10. Minimalizacja kosztów związanych z wprowadzeniem opodatkowania oraz naliczaniem i poborem podatku, zarówno po stronie podatnika, uczestników rynku, jak i fiskusa, ma swoje istotne uzasadnienie, w szczególności w sytuacji, gdy szacowane relacje kosztów do możliwych do uzyskania dochodów budżetowych wskazują na potrzebę wprowadzania jak najprostszych rozwiązań, ale zarazem spełniających inne podstawowe zasady: neutralności, odrębności i wspierania długoterminowych oszczędności i inwestycji.

11. Przy projektowaniu zasad opodatkowania dochodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne z rynku kapitałowego począwszy od 1 stycznia 2004r. należy zwrócić uwagę na to, że obecnie prawie 70% obrotów giełdowych, a więc prawdopodobnie i prawie 70% zysków kapitałowych z obrotów giełdowych przypada na osoby prawne, krajowe i zagraniczne, a więc ma już ustalone zasady opodatkowania (prawdopodobnie zyski osób prawnych stanowią jeszcze więcej niż 70% wszystkich zysków uzyskiwanych przez wszystkich inwestorów na rynku, chociażby z racji niższych prowizji i opłat płaconych przez dużych inwestorów).

Podstawowe rekomendowane propozycje zmian w zakresie opodatkowania dochodów uzyskanych przez osoby fizyczne na rynku kapitałowym:

1) w pierwszej kolejności NALEŻY WPROWADZIĆ PRZEDŁUŻENIE ZWOLNIENIA NA DOTYCHCZASOWYCH ZASADACH NA CO NAJMNIEJ 3 LATA, CZYLI DO KOŃCA 2006r. (np. w Belgii nie występuje opodatkowanie zysku z obrotu akcjami, dopóki zyski nie mają natury profesjonalnej albo spekulacyjnego charakteru, w Holandii zysk z kapitału nie jest opodatkowany, chyba że akcjonariusz posiada więcej niż 5% akcji danej spółki, a w krajach, które były jako ostatnie przyjęte do Unii Europejskiej, np. w Grecji - brak jest podatku od zysku z tytułu handlu akcjami notowanymi na Ateńskiej Giełdzie Papierów Wartościowych, brak jest też opodatkowania dywidend);

2) przedłużenie zwolnienia podatkowego na obecnych zasadach powinno być utrzymane do czasu generalnej reformy podatkowej w Polsce, w szczególności dotyczącej podatku PIT (w tym również rozważenia wymagałaby kwestia dotycząca uregulowania podatku katastralnego), jak również po ostatecznym rozważeniu i wprowadzeniu abolicji podatkowej za wcześniejsze lata (o ile miałaby być wprowadzana), co pozwoliłoby podatnikom na podejmowanie bardziej racjonalnych dla polskiej gospodarki decyzji dotyczących dochodów z działalności gospodarczej, z pracy, z kapitałów i z majątku, w tym z nieruchomości,

3) przedłużenie zwolnienia podatkowego na obecnych zasadach powinno być ponadto utrzymane do czasu: zakończenia w Polsce istotnych prywatyzacji (m.in. TP, PZU, PKO BP, BGŻ, LOT, Ruch, Południowy Koncern Energetyczny, Ciech, PGNiG, PSE, Polski Holding Farmaceutyczny, Krajowa Grupa Telekomunikacyjna), wejścia GPW w sojusz strategiczny z jednym z centrów światowego handlu papierami wartościowymi, przyjęcia przez Unię Europejską jednolitych zasad opodatkowania lokat bankowych,

4) w okresie przedłużenie zwolnienia podatkowego na obecnych zasadach (czyli w rekomendowanym przez nas okresie do końca 2006r.), m.in. ze względu na istnienie takich rozwiązań np. w Grecji (brak jest podatku od zysku z tytułu handlu akcjami notowanymi na Ateńskiej Giełdzie Papierów Wartościowych, brak jest też opodatkowania dywidend) czy ze względu na wycofanie się z opodatkowania dochodów giełdowych na Węgrzech, w Polsce należy rozważyć również i rozwiązanie polegające na całkowitym zwolnieniu z opodatkowania oszczędności i inwestycji osób fizycznych na rynku finansowym,

5) w Polsce nie powinien być wprowadzany podatek majątkowy ("wealth tax") od osób fizycznych z tytułu posiadania papierów wartościowych,

6) opodatkowanie dochodów uzyskiwanych z papierów wartościowych przez osoby fizyczne na rynku publicznym powinno być korzystniejsze dla tych osób niż na rynku niepublicznym (rynek ten jako najbardziej przejrzysty powinien być preferowany przez Państwo, w szczególności z punktu widzenia większej czytelności i przejrzystości dla fiskusa w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych pobieranego od podmiotów działających na rynku publicznym - w tym obszarze powinno się wprowadzić rozwiązanie związane z niższym podatkiem dochodowym CIT płaconym przez spółki publiczne w stosunku do spółek niepublicznych, przy czym różnica ta powinna wynosić co najmniej 5 punktów procentowych - warunek ten mógłby być ograniczony czasowo, np. przez pierwsze 5 lat obecności spółki na rynku publicznym - oczywiście takie rozwiązanie wymaga rozważenia w kontekście jego zgodności z Konstytucją RP i regulacjami Unii Europejskiej),

7) powinien zostać wprowadzony PODATEK LINIOWY, a nie łączenie dochodów uzyskanych na rynku finansowym z dochodami z innych źródeł, stawka podatku liniowego powinna być jednakowa dla wszystkich rodzajów dochodów uzyskiwanych na rynku finansowym i nie powinna być wyższa niż ustalona obecnie w art. 30 ust. 1 pkt 1 - 1c oraz 9 - 12 ustawy podatkowej, tj. 15 - 20% dochodu/przychodu - powinna to być STAWKA W WYSOKOŚCI NIE WYŻSZEJ NIŻ 10% (stawka ta nie powinna być demotywująca dla obywateli przy decyzjach o inwestowaniu własnych oszczędności w porównaniu do stawek stosowanych w krajach Unii Europejskiej i OECD), która byłaby JEDNAKOWA DLA WSZYSTKICH RODZAJÓW DOCHODÓW UZYSKIWANYCH NA RYNKU FINANSOWYM (odsetki od obligacji, dywidendy, dochód z umorzenia, dochód ze zbycia, jak również do tego poziomu powinny zostać obniżone stawki podatku od lokat bankowych i jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych),

8) OPODATKOWANE BĘDĄ DOCHODY osób fizycznych, a więc przychody pomniejszone o koszty ich uzyskania (podstawa opodatkowania = cena sprzedaży - prowizja lub opłaty od sprzedaży - cena nabycia - prowizja lub opłaty od nabycia),

9) OPODATKOWANE BĘDĄ DOCHODY osób fizycznych uzyskane z papierów wartościowych nabywanych po dniu wprowadzenia w życie nowego podatku liniowego, a więc osoby, które obecnie posiadają papiery wartościowe i posiadałyby je w przyszłości, do czasu wejścia w życie przepisów o opodatkowaniu zysków giełdowych, przy ich sprzedaży w ogóle nie płaciłyby podatku - OPODATKOWANIU PODLEGAŁYBY TYLKO DOCHODY Z PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH NABYTYCH PO WEJŚCIU W ŻYCIE NOWYCH PRZEPISÓW PODATKOWYCH,

10) powinna zostać wprowadzona na rynku publicznym KWOTA DOCHODÓW WOLNA OD PODATKU (minimalny próg zysku podlegającego opodatkowaniu) - kwota ta mogłaby być równa co najmniej 3-krotności średniego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce ogłoszonego przez GUS za dany rok podatkowy,

11) powinna być ZWOLNIONA Z PODATKU CAŁOŚĆ DOCHODÓW UZYSKIWANYCH W SPECJALNYCH INSTYTUCJACH RYNKU KAPITAŁOWEGO, takich jak indywidualne konta emerytalne czy kluby inwestorów (działających na warunkach określonych w odrębnych ustawach),

12) powinny być ZWOLNIONE Z PODATKU DYWIDENDY OTRZYMYWANE PRZEZ PODATNIKÓW OD SPÓŁEK PUBLICZNYCH,

13) powinno nastąpić zrównanie prawno-podatkowej sytuacji akcjonariuszy i obligatariuszy spółek publicznych, którzy objęli/nabyli papiery wartościowe tej spółki na rynku niepublicznym z sytuacją osób fizycznych, które objęły/nabyły papiery wartościowe tej spółki na rynku publicznym (osoby fizyczne wprowadzające papiery wartościowe nabyte na rynku niepublicznym na rynek publiczny i sprzedające takie papiery wartościowe na rynku publicznym w okresie 2 lat od dnia ich upublicznienia rozliczałyby się w taki sposób, jakby nabyły te papiery wartościowe na rynku publicznym, a więc według naszych propozycji po stawce liniowej nie wyższej niż 10%, a nie poprzez włączanie uzyskanych dochodów do stawek progresywnych obowiązujących na rynku niepublicznym),

14) powinny zostać również wprowadzone preferencje długoterminowe polegające na ZWOLNIENIU Z OPODATKOWANIA INWESTYCJI DŁUGOTERMINOWYCH (oprócz całkowitego zwolnienia z podatku dochodów uzyskanych na określonych warunkach na indywidualnych kontach emerytalnych, powinien zostać wprowadzony niższy podatek w wysokości 50% stawki podstawowej, gdy dochód wynika z aktywów utrzymywanych dłużej niż 1 rok, ale krócej niż 3 lata oraz zwolnienie w całości dochodów, gdy dochód wynika z aktywów utrzymywanych dłużej niż 3 lata),

15) przy sprzedaży papierów wartościowych DO OBLICZANIA DOCHODU POWINNA BYĆ STOSOWANA METODA HIFO, czyli "high in first out", tj. "najwyższe przyszło, pierwsze wychodzi" (inwestorzy indywidualni w swoich prywatnych wyliczeniach nie stosują zasad FIFO czy LIFO, a z reguły interesuje ich jak najwyższa stopa zwrotu netto, czyli przychód pomniejszony o zapłacone prowizje i opłaty, uzyskana z inwestycji w możliwie najkrótszym czasie, jeśli ten czas przy pewnych inwestycjach wynosi nawet i rok, co mogłoby skłaniać ku metodzie liczenia dochodów opartej na średnim koszcie nabycia, ale ta metoda raczej przestanie być akceptowana przez inwestorów, gdy zostanie wprowadzone opodatkowanie, co w istotnym stopniu będzie miało wpływ na osiąganą stopę zwrotu netto, jak również gdyby nie wprowadzono takich rozwiązań, jak kwota dochodu wolna od podatku, możliwość kompensowania strat w ograniczonym okresie czasu),

16) powinna zostać również wprowadzona MOŻLIWOŚĆ KOMPENSATY ZYSKÓW I STRAT ZA USTALONE OKRESY, PRZY CZYM POWINIEN TO BYĆ OKRES 5 LAT, co miałoby oznaczać, że o straty poniesione w roku podatkowym podatnik może obniżyć swoje dochody w następnych 5 latach,

17) PŁATNIKIEM PODATKU DOCHODOWEGO BYŁBY PODATNIK, gdyż jest to rozwiązanie z wielu powodów bardziej właściwe i praktyczne, niż uczynienie płatnikiem podatku instytucji pośredniczących na rynku kapitałowym (podatnik do miesiąca po zakończeniu roku podatkowego otrzymywałby od tych instytucji raport wraz z wyliczeniem zysków lub strat uzyskanych przez podatnika w poprzednim roku podatkowym; raporty takie byłyby też podstawą do uwzględniania informacji o zwolnieniach podatkowych, np. z tytułu długoterminowych inwestycji oraz do odliczania od dochodów strat poniesionych we wcześniejszych okresach), ale przy obliczaniu i płaceniu podatku (w terminie do dnia 30 kwietnia za poprzedni rok podatkowy, w tym poprzez wypełnienie nieskomplikowanego formularza PIT, dołączanego do rocznego zeznania podatkowego podatnika) podatnik mógłby korzystać z pomocy różnych osób i podmiotów, w tym również i domów maklerskich czy banków; dlatego też instytucje pośredniczące na rynku kapitałowym powinny zostać zobowiązane do przekazywania do innych instytucji raportów zawierających informację o dacie i cenie nabycia papierów wartościowych przez podatnika za pośrednictwem danej instytucji transferującej aktywa podatnika do innej instytucji.

*********

Materiał uwzględnia wyniki ankiet zebranych przez Zespół Podatkowy powołany przez Fundację Upowszechniania Akcjonariatu m.in. od posłów, instytucji rynku kapitałowego (KPWiG, GPW, IDM, ZMiD, domy maklerskie), doradców inwestycyjnych, maklerów papierów wartościowych i inwestorów.

Materiał został opracowany dla przeprowadzenia rzetelnej dyskusji z inwestorami, przedstawicielami i pracownikami instytucji rynku finansowego, mediami, politykami oraz z niezależnymi ekspertami w celu przedstawienia na początku marca 2003r. przez Fundację Upowszechniania Akcjonariatu Rządowi i Parlamentowi rekomendowanych rozwiązań i propozycji ustawowych w zakresie opodatkowania oszczędności i inwestycji Polaków, które służyłyby rozwojowi polskiej gospodarki. W tym celu Zespół Podatkowy powołany przez Fundację Upowszechniania Akcjonariatu opracował nową ankietę, do której wypełnienia chcemy namawiać jak najszersze grono respondentów zainteresowanych sprawami opodatkowania oszczędności i inwestycji Polaków (ankieta będzie dostępna na stronach internetowych ww.rk.pl oraz www.doakcji.pl).

W imieniu Zespołu Podatkowego powołanego przez Fundację Upowszechniania Akcjonariatu

Prof. Stanisław Owsiak - Przewodniczący Zespołu