O wspieraniu gmin zagrożonych wysokim bezrobociem
Komitet przyjął i rekomendował Radzie Ministrów przedłożoną przez ministra pracy i polityki społecznej Analizę efektywności stosowanych dotychczas instrumentów wspierania gmin zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym oraz gmin zagrożonych recesją i degradacją społeczną.
Przedstawiona analiza skuteczności instrumentów ekonomiczno - finansowych nie pozwala na jednoznaczną ocenę ich efektywności.
Urzędy pracy zajmują różne stanowiska w swych opiniach: od bardzo pozytywnych po negatywne i to zarówno co do oceny całokształtu sytuacji, jak i poszczególnych instrumentów i narzędzi.
Można postawić tezę, że wprowadzenie instrumentów wspierania gmin nie przyniosło spodziewanych rezultatów. W rejonach, którym nadano status gmin zagrożonych wysokim bezrobociem strukturalnym oraz strukturalną recesją i degradacją społeczną, sytuacja na rynku pracy z reguły nie poprawiła się.
Nie jest to równoważne ze stwierdzeniem, że zastosowane instrumenty były niepotrzebne, a poniesione nakłady zbyteczne. Istotniejsze jest to, że zastosowane środki były zbyt skromne, by znacząco wpłynąć na poprawę koniunktury i zwiększenie liczby miejsc pracy.
Wydaje się, że prowadzenie polityki przeciwdziałania i łagodzenia skutków bezrobocia strukturalnego na szczeblu centralnym przyniosło umiarkowane rezultaty. Być może stało się tak dlatego, że działania te były podejmowane w oderwaniu od całokształtu sytuacji społeczno-gospodarczej w poszczególnych regionach.
Niezbędnym wydaje się zweryfikowanie koncepcji wydzielania gmin zagrożonych wysokim bezrobociem oraz strukturalną recesją i degradacją społeczną.
Są po temu trzy podstawowe powody:
1. zbadanie efektywności poszczególnych narzędzi;
2. dostosowanie narzędzi do zmian administracyjno-ustrojowych państwa, w tym do zwiększonej roli samorządów;
3. dostosowanie narzędzi do koncepcji polityki zatrudnieniowej państwa zaprezentowanej w przyjętym przez Sejm dokumencie "Narodowa strategia wzrostu zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich w latach 2000- 2006".
Stosowane narzędzia i instrumenty ekonomiczno-finansowe dają się podzielić na dwie podstawowe kategorie z punktu widzenia ich wpływu na rynek pracy. Pierwsza z nich to działania osłonowe, mające chronić bezrobotnych przed skutkami utraty pracy i wynikającym stąd brakiem dochodów. Druga kategoria to narzędzia ukierunkowane na tworzenie nowych lub utrzymanie istniejących miejsc pracy.
Z punktu widzenia działań osłonowych trudno jest uzasadnić zróżnicowanie terytorialne stosowanych narzędzi i instrumentów. Osoba bezrobotna z obszaru o wysokiej stopie bezrobocia nie różni się bowiem niczym od osoby bezrobotnej z rejonu o niskiej stopie bezrobocia.
Inaczej niż w powyższym przypadku przedstawia się sytuacja dotycząca instrumentów prozatrudnieniowych. Tutaj wydaje się oczywiste wykorzystanie tych narzędzi w rejonach, w których - z punktu widzenia polityki społecznej i zwalczania bezrobocia - preferowane jest powstawanie nowych miejsc pracy.
Wydzielenie rejonów administracyjnych na szczeblu powiatów wydaje się niezbędne dla stosowania instrumentów finansowych w postaci ulg i zwolnień podatkowych. Instrumenty te są relatywnie najmniej kosztowną formą wspierania lokalnych rynków pracy, ponieważ w małym stopniu obciążają budżet państwa i budżety lokalne.
Jednym z problemów związanych z właściwym adresowaniem instrumentów prozatrudnieniowych jest stworzenie odpowiednich kryteriów zaliczania do kategorii rejonów preferowanych. Oparcie się tylko na wskaźnikach dotyczących bezrobocia pomija wiele innych czynników, a zatem niezbędne wydaje się opracowanie zintegrowanego wskaźnika zbliżonego do Human Development Index (HDI), stosowanego do oceny stopnia rozwoju regionalnego państw. W warunkach polskich nie wydaje się możliwe bezpośrednie jego zastosowanie w powiatach, jednakże powinien on stanowić bazę wyjściową dla opracowania odpowiedniego wskaźnika.
Instrumenty o charakterze finansowym wiążące się z bezpośrednim dotowaniem konkretnych działań należałoby powiązać z polityką regionalną. Chodzi o to, by samorząd mógł w bezpośredniej styczności z lokalnymi warunkami społeczno-gospodarczymi proponować instrumenty uwzględniające specyfikę regionu i szczegółowe uwarunkowania. Zadaniem państwa byłoby wspieranie działań, podejmowanych w regionach.
Wnioski i rekomendacje
1. Decentralizacja państwa powinna spowodować odejście od koncepcji wydzielania regionów zagrożonych bezrobociem przez szczebel centralny. Samorządy muszą przejąć odpowiedzialność za decyzje o stosowaniu w swoich regionach specjalnych instrumentów przeciwdziałania bezrobociu. Budżet państwa oraz Fundusz Pracy powinny spełniać funkcje wspomagającą te działania, lecz główną ich rolą musi być zintensyfikowanie działań aktywizujących osoby bezrobotne.
2. Programy wspierania lokalnych rynków pracy muszą być ukierunkowane na aktywizację tych rynków. Należy inwestować w tworzenie odpowiedniej infrastruktury społeczno- gospodarczej oraz promocje działań prozatrudnieniowych, sprzyjających powstawaniu nowych miejsc pracy.
3. Niezbędne jest ustalenie zasad finansowania regionalnych programów wspierania walki z bezrobociem, które powinny być finansowane z budżetów wojewodów przy współudziale budżetu państwa. Należy odejść od finansowania świadczeń jedynie z budżetu państwa. Należy doprowadzić do zintegrowania środków finansowych z różnych źródeł.
4. Niezbędne jest wprowadzenie zmian w sprawozdawczości rynku pracy, które pozwolą na identyfikowanie poniesionych nakładów, kierunków ich rozdysponowania oraz trendów na rynku pracy. Należy także wprowadzić procedury okresowej oceny zarówno programów wspierających lokalne rynki pracy, jak i efektywności stosowanych narzędzi i instrumentów polityki zatrudnienia.
5. Wydaje się konieczne wypracowanie właściwych relacji świadczeń wypłacanych bezrobotnym w odniesieniu do minimalnego wynagrodzenia, sfery niskich wynagrodzeń, świadczeń ubezpieczeniowych i z pomocy społecznej, pozwalających na wzmocnienia motywacyjnego priorytetu pracy nad możliwością korzystania ze świadczeń.
