Potrzebna skuteczniejsza egzekucja w walce z lichwą

Monika Krześniak-Sajewicz, Interia: Czy proponowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości zmiany w prawie, które mają ukrócić lichwiarskie praktyki na rynku pożyczek, rzeczywiście ucywilizują go i zlikwidują nieuczciwe praktyki?

Agnieszka Wachnicka, prezes Fundacji Rozwoju Rynku Finansowego: - Na tym etapie trudno to stwierdzić, ponieważ zaprezentowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości propozycje zmian wskazują pewien kierunek, jednak na razie nie przedstawiono projektu konkretnych przepisów. Od kształtu przepisów, które mają być zaprezentowane w przyszłym tygodniu, zależy ocena adekwatności i efektywności proponowanych zmian. Na tym etapie brakuje też szczegółowego uzasadnienia i konkretów dotyczących np. proponowanego obniżenia limitów kosztów pozaodsetkowych.

- Tymczasem uzasadnienie i analiza ekonomiczna, pokazująca dlaczego akurat te konkretne poziomy zostały zaproponowane przez ministerstwo, są niezbędne do dokonania oceny wpływu przepisów na rynek oraz racjonalności tych przepisów. W dokumencie przedstawionym przez MS po konferencji prasowej znalazły się przykłady aktualnych kosztów pożyczek oraz kosztów, które będą dopuszczalne po wprowadzeniu proponowanych zmian. Niestety, zabrakło w tym dokumencie wskazania, że aktualne poziomy kosztów pożyczek zaprezentowane przez MS dotyczą przypadków, w których łamane są przepisy obowiązującej dziś ustawy o kredycie konsumenckim. Telewizor, którego cena wynosi 2500 zł nie może, przy pożyczce zaciągniętej na rok, kosztować 5 tys. zł. Zgodnie z obowiązującymi przepisami całkowita kwota do zapłaty z tytułu takiej pożyczki może wynieść maksymalnie 4125 zł. Podobnie w przypadku zaprezentowanego przykładu dotyczącego chwilówki - kredyt na kwotę 1000 zł zaciągnięty na rok może dla konsumenta generować koszt maksymalnie 650 zł (100 zł odsetek i 550 zł kosztów pozaodsetkowych), a nie 3100 zł, jak wskazuje MS. Oczywiście, nie oznacza to, że przypadki naruszania przepisów ustawy się nie zdarzają, a konsumenci nie są obciążani dodatkowymi kosztami, ale trzeba podkreślić, że już dziś stanowi to złamanie przepisów ustawy dotyczących limitu kosztów pozaodsetkowych.

- Pozytywnie należy ocenić propozycje doprecyzowania przepisów karnych tak, aby możliwe było skuteczniejsze ściganie podmiotów i osób działających niezgodnie z prawem. Zgodnie z zapowiedzią ministra sprawiedliwości obciążanie kredytobiorcy kosztami pozaodsetkowymi w wysokości przekraczającej dopuszczalny limit będzie zagrożone sankcją karną. Rozumiem, że wówczas prokuratura będzie się zajmowała takimi przypadkami, a organy ścigania i wymiar sprawiedliwości będą w stanie skutecznie eliminować z rynku takie podmioty. Jest to bardzo ważne dla branży pożyczkowej, ponieważ na tym rynku działa wiele podmiotów, które prowadzą działalność zgodnie z przepisami prawa, z zachowaniem narzuconych ustawą limitów, natomiast podmioty, które naruszają przepisy wpływają na negatywny wizerunek całej branży, co znalazło odzwierciedlenie również w przekazie Ministerstwa Sprawiedliwości.

- Nowe przepisy powinny też ograniczyć proceder rolowania czyli przekierowywanie konsumenta między kolejnymi podmiotami, które udzielają kolejnych pożyczek, ale pod warunkiem, że zostaną precyzyjnie zapisane, aby uniknąć luk, które umożliwią obchodzenie przepisów.

Czy rzeczywiście te propozycje zmian prawnych pozwolą wychwycić i nałożyć kary na podmioty biorące w tym udział, ale np. niepowiązane ze sobą kapitałowo? Czy będzie to można udowodnić?

- Na razie brakuje szczegółów projektu, a kluczowe jest to jak będą zdefiniowane te powiązania. Jeśli sankcje prawne będzie można zastosować tylko w odniesieniu do firm, które mają powiązania kapitałowe, to część praktyk, które występują na rynku pozostanie poza regulacją i problem nie zniknie. Natomiast jeśli ta definicja zostanie poszerzona i np. będą to powiązania definiowane przez pryzmat wywierania wpływu na inny podmiot, czy poprzez powiązania osobowe lub organizacyjne, to wówczas będzie większa szansa na skuteczne przeciwdziałanie obchodzeniu przepisów. Pytanie w jaki sposób Ministerstwo Sprawiedliwości będzie chciało domknąć lukę, która jest aktualnie w przepisach. Zgodnie z zapowiedziami, które padły podczas konferencji prasowej powiązania będą definiowane poprzez odwołanie do Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, a zatem obejmą szeroki katalog.

Jedną z patologii, na które wskazywał Rzecznik Finansowy było sztuczne wydłużanie okresu spłaty pożyczek, po to by móc zawyżać koszty uzależnione od okresu spłaty i w ten sposób zmieścić się w ustawowych limitach. Czy wśród propozycji ministerstwa znalazły się takie, które ukrócą ten proceder?

- Podczas konferencji Ministerstwa Sprawiedliwości nie pojawiły się propozycje odnoszące się bezpośrednio do tego problemu. Nie można jednak, w mojej ocenie, oczekiwać rozwiązania wszystkich problemów na drodze ustawowej. W pewnych obszarach potrzebna jest po prostu bardziej skuteczna i stanowcza egzekucja istniejących przepisów. Praktyka "sztucznego" wydłużania okresu kredytowania nie jest wprost niezgodna z obowiązującymi przepisami, chociaż z pewnością jest to działanie nieetyczne, a ponadto ma na celu obchodzenie przepisów o maksymalnych kosztach pozaodsetkowych. Organy odpowiedzialne za egzekucję przepisów mają instrumenty do tego, aby wykazać, że jest to nieuczciwa praktyka rynkowa i zakazać jej stosowania. Jeśli dodatkowo pobieranie wyższych kosztów pozaodsetkowych niż wynikające z limitów ustawowych, będzie zagrożone sankcją karną, może to zniechęcać podmioty do stosowania tego typu praktyk.

Czy dziś patologie na rynku pożyczkowym są głównie efektem złych przepisów czy braku ich egzekucji?

- Częściowo problem leży w tym, że przepisy nie były szczelne np. w odniesieniu do zjawiska rolowania, który od początku był "dziurawy" i nie obejmował powiązań w grupach kapitałowych. Natomiast niektóre nieuczciwe praktyki nie są wynikiem złych przepisów, ale tego, że nie są skutecznie eliminowane z rynku. Dotyczy to między innymi sztucznego wydłużenia okresu spłaty pożyczek. Obserwujemy pewną tendencję regulatorów do "leczenia" patologii na rynku finansowym poprzez dokręcanie śruby regulacyjnej, podczas gdy jednocześnie nie są wdrażane mechanizmy skutecznego egzekwowania przepisów. W konsekwencji utrudnia się funkcjonowanie tym podmiotom, które działają w zgodzie z przepisami, podczas gdy przestępcy pozostają bezkarni. To nie dotyczy wyłącznie branży pożyczkowej - mieliśmy w ostatnich latach wiele przykładów nadużyć na rynku finansowym, które skutkowały zmianami legislacyjnymi, choć problem nie wynikał z braku przepisów czy z ich nieszczelności, lecz z tego, że niektóre podmioty świadomie decydowały się na łamanie przepisów. Pozytywnie należy więc ocenić zapowiedzi Ministra Sprawiedliwości bardziej skutecznego działania organów ścigania na tym polu.

- Cieszy mnie deklaracja, która padła ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości, otwartości na dialog i rozmowy z zainteresowanymi stronami. Liczymy, że w drodze merytorycznego dialogu uda się wypracować takie rozwiązania, które efektywnie będą chronić interesy konsumentów, skutecznie eliminować z rynku nieuczciwe podmioty, a jednocześnie zapewniać możliwość niezakłóconego prowadzenia działalności tej części rynku, która od wielu lat działa w oparciu o wysokie standardy etyczne i w poszanowaniu regulacji prawnych.

Rozmawiała Monika Krześniak-Sajewicz

Agnieszka Wachnicka, prezes Fundacji Rozwoju Rynku Finansowego. Przeszła tam z biura Rzecznika Finansowego, gdzie od 2015 r. pełniła funkcję dyrektora Wydziału Klienta Rynku Bankowo-Kapitałowego. Odpowiadała za działania na rzecz ochrony klientów rynku bankowego i kapitałowego Wcześniej przez 11 lat pracowała w Departamencie Rozwoju Rynku Finansowego w Ministerstwie Finansów.