Kiedy polisa OC chroni pasażera i współwłaściciela pojazdu?
W przypadku szkód komunikacyjnych nie zawsze jest tak, że jedynym poszkodowanym jest kierowca pojazdu, któremu akurat nie można przypisać odpowiedzialności za spowodowanie wypadku. Często poza samym sprawcą cierpią na tym także pasażerowie, nierzadko będący współwłaścicielami pojazdu, np. żona lub małżonek. Okazuje się - wbrew wielu odmownym decyzjom ubezpieczycieli - że obowiązkowa polisa OC obejmuje szkody osobowe doznane przez takich pasażerów.
Z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Mówi o tym art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych (…).
Następstwem wypadku komunikacyjnego mogą być zatem dwa rodzaje szkód: szkody w mieniu oraz szkody na osobie. Tę ostatnią (szkodę na osobie) stanowią: śmierć, uszkodzenie ciała oraz rozstrój zdrowia. Natomiast pozostałe wymienione wyżej uszczerbki sprowadzają się do szkody w mieniu.
W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty, w tym np. wydatki na lekarstwa czy opatrunki, koszty dojazdów do szpitala, wydatki na rehabilitację czy opiekę. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody (ubezpieczyciel) powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeśli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.
Poszkodowany może także żądać zapłaty odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (np. ból, cierpienie, uraz psychiczny). W przypadku śmierci poszkodowanego najbliżsi członkowie rodziny mogą dochodzić od ubezpieczyciela stosownego odszkodowania, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
W przypadku szkody w mieniu obowiązek jej naprawienia obejmuje zarówno straty, które poszkodowany poniósł (np. sumę potrzebną do naprawy samochodu, czynsz najmu auta zastępczego), jak i korzyści, które osoba ta mogłaby osiągnąć, gdyby jej szkody nie wyrządzono (art. 361 § 2 K.c.). Zatem ubezpieczyciel powinien również zrekompensować poszkodowanemu utracony w wyniku danego zdarzenia zarobek.
Małżonek-pasażer poszkodowany w wypadku z pewnością nie ma co liczyć na pokrycie szkody w mieniu (np. kosztów naprawy auta), jeżeli był współposiadaczem pojazdu. Sytuacja ta ma często miejsce, gdy samochód jest objęty wspólnością majątkową małżeńską. W tym przypadku dochodzi do zlania się (konfuzji) długu i wierzytelności po stronie małżonka-sprawcy, a czasem także po stronie małżonka-pasażera. Sprawca nie może być bowiem odpowiedzialnym względem samego siebie, tj. za naprawę własnego pojazdu.
Należy dodać, iż w świetle art. 38 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych (…) zakład ubezpieczeń nie odpowiada za szkody polegające na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie mienia, wyrządzone przez kierującego posiadaczowi pojazdu mechanicznego. Dotyczy to również sytuacji, w której posiadacz pojazdu mechanicznego, którym szkoda została wyrządzona, jest posiadaczem lub współposiadaczem pojazdu mechanicznego, w którym szkoda została wyrządzona.
Powyższe wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela dotyczy jednak tylko i wyłącznie szkód w mieniu. Powstaje zatem pytanie: czy małżonek-pasażer będący współposiadaczem pojazdu może dochodzić od towarzystwa ubezpieczeniowego z tytułu posiadanej polisy OC zwrotu kosztów leczenia, przyznania renty lub zapłaty zadośćuczynienia za krzywdę?
Jeszcze kilka lat temu sądy oddalały tego rodzaju żądania, uznając, iż współposiadacz pojazdu objętego ubezpieczeniem nie jest osobą trzecią w rozumieniu art. 822 § 1 K.c. Przepis ten stanowi, że przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony.
Korzystną dla współwłaścicieli aut linię orzecznictwa zapoczątkowała uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2007 r., sygn. akt III CZP 146/06, w której Sąd Najwyższy stwierdził, że zakład ubezpieczeń odpowiada z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkodę na osobie wyrządzoną przez kierowcę pojazdu jego posiadaczowi lub współposiadaczowi. W sprawie tej powód, który jako pasażer w samochodzie będącym jego współwłasnością doznał ciężkich obrażeń ciała w wypadku spowodowanym przez swego ojca, dochodził od ubezpieczyciela kwoty około 90 tys. zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę oraz pokrycia kosztów leczenia.
Nieco później w uchwale podjętej w składzie 7 sędziów w dniu 7 lutego 2008 r., sygn. akt III CZP 115/07, będącej odpowiedzią na pytanie Rzecznika Ubezpieczonych, Sąd Najwyższy uznał, iż ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność gwarancyjną wynikającą z umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody na osobie wyrządzone przez kierującego pojazdem, w tym także pasażerowi będącemu wraz z kierowcą współposiadaczem tego pojazdu.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 392)
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121)
autor: Tomasz Konieczny
Gazeta Podatkowa nr 94 (1135) z dnia 2014-11-24