Przedsiębiorca zaufania publicznego

GP- Z dniem wejścia w życia ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, czyli 21 sierpnia br., notariusze stali się przedsiębiorcami. Wcześniej byli przedstawicielami wolnych zawodów. Co to oznacza dla notariuszy i innych przedstawicieli wolnych zawodów, jak na przykład adwokaci i radcy prawni?

- Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej uchylają art. 24a ustawy o notariacie, który stanowił, że notariusze nie są przedsiębiorcami. Przepis ten funkcjonował tylko 5 lat, został dodany w 1999 r. Jednakże przed rokiem 1999 notariusze także nie byli przedsiębiorcami, wynikało to z orzecznictwa i doktryny. Przepis art. 24a jedynie potwierdził ten fakt. Dla adwokatów czy radców prawnych analogiczne unormowania były nowością, natomiast dla notariuszy było to coś zupełnie oczywistego i stanowiło jakby potwierdzenie doktrynalnej pozycji tego zawodu w naszym kraju. Już orzecznictwo Sądu Najwyższego z lat 90. wyraźnie stanowiło, że notariusze nie są przedsiębiorcami.
Potwierdzała to również nauka prawa, a także historia. Chodzi tu zwłaszcza o dorobek nauki z okresu II Rzeczypospolitej. Inaczej natomiast sprawa przedstawia się w przypadku adwokatów i radców prawnych. Porównywanie pozycji ustrojową zawodu notariusza z pozycją ustrojową zawodu adwokata czy radcy prawnego jest nieporozumieniem.

GP- Co jest szczególnego w zawodzie notariusza, co nie pozwala na postawienie znaku równości pomiedzy notariuszami a adwokatami i radcami prawnymi?

- Na wstępie należy się zastanowić nad pozycją ustrojową zawodu notariusza. Błędem jest stawianie go na równi z wolnymi zawodami. Można go jedynie przyrównać do, co zabrzmi nieco dziwnie, zawodu lekarza weterynarii i przedwojennego geodety. Chodzi o to, że obecnie tylko te dwa zawody (notariusz i weterynarz) mają prawo do wydawania, za zgodą państwa czy w jego imieniu, decyzji w sprawach indywidualnych, skutkujących państwową sankcją. Na przykład, spisując umowę zniesienia współwłasności, notariusz sporządza dokument, na mocy którego dochodzi do przeniesienia własności. Skutek jest zatem taki sam, jaki można osiągnąć na mocy orzeczenia sądu. Podobnie lekarz weterynarii, oznaczając swoją pieczęcią zwierzę hodowlane, potwierdza tym samym jego przydatność do spożycia. Notariusz jest zawodem pośrednim między wolnymi zawodami a funkcjonariuszami publicznymi.
Tak był od zawsze postrzegany przez społeczeństwo. Natomiast adwokaci i radcowie mają powierzony pewien zakres czynności państwowych, ale tylko jako korporacje. To korporacja adwokacka przyjmuje osobę do zawodu, natomiast poszczególni adwokaci nie wykonują zadań zleconych przez państwo. Samorząd notarialny starał się o zamieszczenie w ustawie o notariacie artykułu 24a w celu jasnego określenia wypracowanej przez doktrynę i orzecznictwo pozycji ustrojowej zawodu notariusza. Uchylenie tego artykułu stanowi swojego rodzaju rewolucję.

Tak byłoWarunki konieczne do zostania notariuszem:
1. Ukończenie aplikacji notarialnej i złożenie stosownego egzaminu,
2. Minimum trzyletnia praca w charakterze asesora notarialnego
3. Złożenie wniosku do ministra sprawiedliwości o nominację
4. Złożenie przysięgi przed sądem apelacyjnym
5. Otwarcie kacelarii.

Tak jest

Warunki konieczne do zostania notariuszem:
1. Ukończenie aplikacji notarialnej i złożenie stosownego egzaminu
2. Minimum trzyletnia praca w charakterze asesora notarialnego
3. Złożenie wniosku do ministra sprawiedliwości o nominację
4. Złożenie przysięgi przed sądem apelacyjnym
5. Rejestracja działalności gospodarczej we właściwym urzędzie gimny
6. Otwarcie kacelarii.

GP- Jak należy rozumieć funkcję notariusza jako przedsiębiorcy?

- Notariusz jako przedsiębiorca musi np. płacić składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Powinien także zarejestrować rozpoczęcie działalności gospodarczej w gminie. Jest to coś zupełnie nowego dla przedstawicieli tego zawodu, ale to są tylko formalności, kwestie techniczne. Chodzi o dalej idące konsekwencje. Mianowicie, moim zdaniem, nastąpiła zmiana pozycji ustrojowej notariatu. Przepisy korporacyjne stały się, w pewnym sensie, nieaktualne. Jako przedsiębiorcy notariusze powinni mieć swobodę w kwestii ustalania cen, czyli przepisy o taksach notarialnych nie będą miały zastosowania. Podobnie, jeśli chodzi o zakaz reklamy. Nie można zabronić przedsiębiorcy reklamowania się.
Ponadto, tak jak np. cech nie może narzucić mistrzowi, ilu czeladników będzie zatrudniał w piekarni lub zakładzie szewskim, tak i rada notarialna nie będzie mogła narzucić notariuszowi liczby aplikantów. Takich przykładów może być o wiele więcej.

GP- Jakich formalności musiał dopełnić asesor notarialny, kandydat na notariusza, przed wejściem w życie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a jakie obowiązują go obecnie?

- Osoba, która ukończyła trzyletnią asesurę, ma formalne prawo do ubiegania się o nominację na stanowisko notariusza. Ma w tej kwestii dwie możliwości. Może w dalszym ciągu pracować w kancelarii notarialnej jako asesor, nie korzystając ze swojego uprawnienia, lub wystąpić do ministra sprawiedliwości o powołanie na stanowisko notariusza. Ten proces może odbyć się w dwojaki sposób. Po pierwsze, w porozumieniu ze swoim dotychczasowym patronem może stać się młodszym partnerem spółki patrona. Może również zostać samodzielnym notariuszem, bez związku z patronem, i wówczas może np. poprosić o nominację na notariusza w innym mieście. Wtedy zostaje wszczęte postępowanie administracyjne w przedmiocie powołania. Rada notarialna dokonuje lustracji czynności tego asesora, sprawdzając, czy nie popełniał błędów. Gdy rada podejmie uchwałę pozytywnie opiniującą asesora, wówczas minister sprawiedliwości dokona nominacji, zgodnie z jego wnioskiem. Następnie minister zwraca się do prezesa sądu apelacyjnego z prośbą o odebranie od nowo powołanego notariusza ślubowania. Od momentu ślubowania taka osoba staje się notariuszem nominatem i ma 2 miesiące na techniczne uruchomienie kancelarii: przygotowanie lokalu, uzyskanie pieczęci i rozpoczęcie działalności urzędowej.
Jeśli nie dokona tych czynności w trakcie przewidzianych dwóch miesięcy od odebrania ślubowania, nominacja traci ważność. Obecnie, poza wymienionymi obowiązkami, notariusz będzie musiał dokonać także zgłoszenia w urzędzie gminy. Według mnie, zgłoszenie powinno nastąpić w ciągu wspomnianych dwóch miesięcy od odebrania ślubowania. Obawiam się jednak, że ten okres może okazać się zbyt krótki np. w przypadku zgłoszenia spółki partnerskiej w Krajowym Rejestrze Sądowym. Czym to będzie skutkowało dla notariusza nominata? Jego nominacja straci ważność? Dla dotychczasowych przedsiębiorców uchybienie terminowi rejestracji skutkowało dolegliwościami finansowymi. Dla notariuszy wywoła to ponadto skutki ustrojowe.

GP- Pod jakim numerem Polskiej Klasyfikacji Działalności notariusze będą się rejestrować w urzędach jako przedsiębiorcy?

- Polska Klasyfikacja Działalności przewiduje, że notariusze będą rejestrowani w ramach usług prawniczych. Należy jednak wspomnieć, że fakt złożenia ślubowania przed prezesem sądu apelacyjnego nie stanowi przesłanki warunkującej rejestrację działalności gospodarczej. Przepisy nie przewidują uzależnienia rejestracji działalności gospodarczej od złożenia ślubowania.

GP- Jakie więc będą skutki zaistniałej sytuacji?

- Na pewno rozgorzeje dyskusja pomiędzy ustawodawcą a samorządem notarialnym. W związku z obecnym stanem prawnym konieczne są gruntowne zmiany przepisów dotyczących pozycji ustrojowej zawodu notariusza i całego notariatu.

Rozmawiała Katarzyna Rychter