Rewolucja upadłościowa

- Jest to element tzw. polityki nowej szansy, czyli kompleksowej strategii gospodarczej państwa, ukierunkowanej na ochronę przedsiębiorstw, miejsc pracy, kapitału intelektualnego i know-how. Postępowania restrukturyzacyjne umożliwią zmiany: w strukturze majątku, zobowiązaniach przedsiębiorcy i zatrudnieniu - wyjaśnia Centrum Informacyjne Rządu.

Restrukturyzacja ma pomóc przedsiębiorcom wyjść z kłopotów finansowych, uchronić przed bankructwem i likwidacją, a w efekcie umożliwić dalszą działalność. Takie rozwiązanie ma być alternatywą dla postępowań obejmujących likwidację majątku, zwłaszcza gdy dłużnik szybko stwierdzi problemy płynnościowe.

Zgodnie z projektem, firmy znajdujące się w tarapatach finansowych będą mogły skorzystać z procedur restrukturyzacyjnych, które pozwolą im opanować problemy z płynnością i uniknąć likwidacji. Przedsiębiorca będzie mógł wybrać procedurę dopasowaną do swoich potrzeb.

Według projektu zdolność restrukturyzacyjną będą mieli wszyscy przedsiębiorcy; nie będą jej posiadali: Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego. Postępowania restrukturyzacyjne mają być skierowane do firm niewypłacalnych i zagrożonych bankructwem.

- Kluczowym elementem nowych przepisów będzie wprowadzenie dodatkowych zasad gwarancji poszanowania praw wierzycieli na każdym etapie postępowania restrukturyzacyjnego - podkreślił CIR. - W przypadku kolizji wniosków, to wniosek o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego będzie miał pierwszeństwo przed wnioskiem o ogłoszenie upadłości, ale nie będzie to pierwszeństwo o charakterze bezwzględnym. Planuje się wprowadzenie mechanizmów prawnych, które wyeliminują jakiekolwiek próby nadużycia tych zasad przez nieuczciwych przedsiębiorców - wyjaśniono.

Według CIR, w przepisach przejściowych przewidziano także nowelizację Ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze. W efekcie wprowadzono m.in. nową definicję stanu niewypłacalności. Zaproponowano też modyfikację zasad oddalenia przez sąd wniosku o ogłoszenie upadłości z powodu tzw. ubóstwa masy. Teraz będzie ono możliwe, gdy koszty postępowania upadłościowego będą wyższe niż wartość upadłego majątku. Nowością jest też przepis pozwalający dłużnikowi na złożenie wniosku o sprzedaż przedsiębiorstwa lub części jego majątku.

Nowe przepisy przewidują uproszczenie i przyspieszenie procedury upadłościowej. Obowiązujące wciąż przepisy zobowiązują firmy do składania wielu wniosków i pism w postępowaniu upadłościowym. - Aby to zmienić, wprowadzone będą ujednolicone formularze, w przyszłości w formie elektronicznej, co ułatwi i przyspieszy procedurę. Dzięki tym zmianom przedsiębiorcy zyskają więcej czasu i zmniejszą się koszty takich postępowań, bo np. nie trzeba będzie korzystać z usług pocztowych - zaznaczyło CIR.

Regulacja zakłada utworzenie internetowego Centralnego Rejestru Restrukturyzacji i Upadłości, który będzie zawierał m.in. wyszukiwarkę prowadzonych spraw, wykaz syndyków i biegłych. W rejestrze będą znajdowały się informacje o wszystkich postępowaniach upadłościowych i restrukturyzacyjnych. Będzie się można z niego dowiedzieć, która spółka jest w upadłości i na jakim etapie znajduje się postępowanie. Korzystanie z rejestru będzie bezpłatne. Znajdą się w nim także wzory pism i formularzy, wymagane w trakcie postępowania. Informacje umieszczane w rejestrze nie będą już publikowane w "Monitorze Sądowym i Gospodarczym", a także w prasie lokalnej. Dzięki temu spadną koszty procedur upadłościowych.

Wnoszący o zmianę przepisów rząd powołał się na badania międzynarodowe i krajowe statystyki, które wskazywały na drastyczny wzrost liczby składanych wniosków o ogłoszenie upadłości, obejmujących likwidację majątku upadłego, niesatysfakcjonującą liczbę wniosków o otwarcie postępowania układowego i postępowania naprawczego, a także znikomą liczbę postępowań zwanych upadłością konsumencką. Z badań wynikało, że współczynniki zaspokojenia wierzycieli z masy upadłości były bardzo niskie, zupełnie inaczej niż te dotyczące oddalenia wniosków o ogłoszenie upadłości z uwagi na ubóstwo masy.

Zdaniem projektodawcy uwidoczniło to słabość instytucji upadłości w prawie polskim, przekładającą się na spadek konkurencyjności gospodarki, a więc i potrzebę gruntownej rekonstrukcji tej instytucji.

Założono zatem przyjęcie Ustawy - Prawo restrukturyzacyjne mającej szczegółowo uregulować zasady ratowania przedsiębiorstw zagrożonych likwidacją oraz kompleksową nowelizację prawa upadłościowego i naprawczego. Zmiany mają polegać na:

1. Wprowadzeniu w Ustawie - Prawo restrukturyzacyjne czterech rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych:

- w przedmiocie zatwierdzenia układu,

- przyspieszonego układowego,

- układowego

- sanacyjnego.

Powyższe zmiany przyczynić się mają do wzrostu odsetka przedsiębiorstw objętych postępowaniami restrukturyzacyjnymi do ok. 15 proc. w horyzoncie pięcioletnim.

2. Zredefiniowaniu w Ustawie - Prawo upadłościowe definicji stanu niewypłacalności przy uwzględnieniu podstawy związanej z płynnością finansową dłużnika oraz z nadmiernym zadłużeniem, redukcję formalizmu postępowań upadłościowych, utworzenie centralnej platformy internetowej - Centralny Rejestr Upadłości (CRU) racjonalizującej zasady dokonywania obwieszczeń i doręczeń, rezygnację z górnego limitu wynagrodzenia syndyka, a także likwidację uprzywilejowania wierzycieli publicznoprawnych oraz usprawnienie instytucji tzw. upadłości konsumenckiej.

Ustawodawca zwraca uwagę, że można wyróżnić modele postępowań upadłościowych nastawione na ochronę interesów wierzycieli, mające na celu możliwie szybką likwidację majątku i maksymalne zaspokojenie wierzycieli (model niemiecki, na którym wzorowano wiele rozwiązań przewidzianych w aktualnie obowiązującej Ustawie - Prawo upadłościowe i naprawcze) oraz nastawione na ochronę przedsiębiorstw, oznaczającą pozostawienie go w obrocie gospodarczym lub wdrożenie tzw. polityki drugiej szansy (system amerykański). Zmiany stanowią reorientację polskiego systemu w kierunku modelu nastawionego na ochronę wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa.

Reforma obowiązującego w Polsce prawa oparta jest na założeniu ochrony wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa i poszanowaniu praw wierzycieli. Mają temu służyć następujące regulacje:

- zapewnienie przedsiębiorcom i ich kontrahentom skutecznych instrumentów do restrukturyzacji przy jednoczesnej maksymalizacji ochrony praw wierzycieli,

- zapewnienie instytucjonalnej autonomii postępowań restrukturyzacyjnych w oderwaniu od stygmatyzujących postępowań upadłościowych,

- wprowadzenie zasady subsydiarności postępowania upadłościowego jako ultima ratio wobec ekonomicznego fiaska restrukturyzacji,

- zwiększenie uprawnień aktywnych wierzycieli,

- maksymalizacja szybkości i efektywności restrukturyzacji i upadłości,

- odformalizowanie postępowań i szersze wykorzystanie w nich nowoczesnych narzędzi teleinformatycznych,

- realizacja polityki "nowej szansy" - zapewnienie możliwości "nowego startu" przedsiębiorcom, których fiasko przedsięwzięcia gospodarczego wynika z niekorzystnej zmiany warunków ekonomicznych,

- zwiększenie odpowiedzialności nierzetelnych dłużników i upadłych.

Zapewnienie instytucjonalnej autonomii postępowań restrukturyzacyjnych w oderwaniu od stygmatyzujących postępowań upadłościowych realizowane jest poprzez:

- przyjęcie zupełnie nowej Ustawy - Prawo restrukturyzacyjne,

- szeroką nowelizację Ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, a także kilku innych ustaw.

Konieczne okazało się przy tym uchylenie przepisów art. 492-521 o postępowaniu naprawczym. Postępowania o charakterze restrukturyzacyjnym, stosowane także wobec dłużnika zagrożonego niewypłacalnością, ale jeszcze nie niewypłacalnego, znajdą się w Ustawie - Prawo restrukturyzacyjne.

Po wejściu w życie ustawy wspólną cechą wszystkich postępowań będzie dokonywana w ich ramach restrukturyzacja zadłużonego przedsiębiorstwa - najpierw jego zobowiązań, a ponadto także jego majątku, sposobu zarządzania przedsiębiorstwem oraz zatrudnienia. Kilka rodzajów postępowań ma zapewnić wybór formy restrukturyzacji dostosowanej do potrzeb konkretnego przedsiębiorstwa w konkretnej sytuacji finansowej.

Wszystkie postępowania będą skierowane zarówno do przedsiębiorców niewypłacalnych, jak i tych zagrożonych niewypłacalnością. Z możliwości wszczęcia postępowań wykluczeni zostaną ci, którzy mają zdolność regulowania zobowiązań i nie istnieje zagrożenie jej utraty, a mimo to chcieliby bezprawnie uzyskać korzyści wynikające z poddania się procedurom restrukturyzacyjnym.

Do wszystkich postępowań restrukturyzacyjnych będą miały zastosowanie te same regulacje dotyczące zakresu wierzytelności objętych układem, propozycji układowych, zawarcia i zatwierdzenia układu i jego skutków, a także zmiany i uchylenia układu.

Kluczowym elementem regulacji będzie wprowadzenie dodatkowych zasad i gwarancji poszanowania praw aktywnych w postępowaniu wierzycieli na każdym etapie postępowania restrukturyzacyjnego, poprzez poszerzenie zakresu instrumentów wpływania wierzycieli na decyzje sądu. Jednocześnie, w celu poszanowania słusznych praw wierzycieli mniejszościowych, wprowadzone zostaną gwarancje sądowej kontroli decyzji wierzycieli.

Czas przeznaczony na restrukturyzację zostanie ograniczony do 12 miesięcy, przed upływem których sędzia komisarz zobowiązany będzie do zwołania zgromadzenia wierzycieli w celu głosowania nad układem, chyba że do tego czasu nie zostaną prawomocnie ustalone wierzytelności. W sferze praw i obowiązków pracowniczych otwarcie postępowania sanacyjnego będzie wywoływać takie same skutki jak ogłoszenie upadłości.

W przypadku kolizji wniosków, wniosek o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego będzie miał pierwszeństwo przed wnioskiem o ogłoszenie upadłości, ale nie będzie to pierwszeństwo o charakterze bezwzględnym. W wypadku kumulacji wniosków o wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego i wniosku o ogłoszenie upadłości, sąd w pierwszej kolejności rozważy, czy zachodzą przesłanki do wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego. Dopiero w razie ich braku będzie badał wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego. Co więcej, sąd będzie badał przesłanki do wszczęcia postępowania - od wniosku najmniej dotkliwego w konsekwencjach dla dłużnika do tego, który może okazać się dla niego najbardziej dotkliwy. Badanie zakończy się w momencie stwierdzenia ziszczenia się przesłanek jednego z zawnioskowanych postępowań i wszczęcia tego postępowania albo oddalenia wszystkich złożonych wniosków. Sąd będzie rozpoznawał wszystkie wnioski, opierając się na tym samym materiale dowodowym, ewentualnie jedynie w nieznacznym stopniu uzupełnianym.

W celu zabezpieczenia interesu wierzycieli wprowadzona ma zostać reguła umożliwiająca sądowi rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości w pierwszej kolejności przed wnioskami o postępowania restrukturyzacyjne (jeżeli wnioski o wszczęcie tych postępowań składane są w celu pokrzywdzenia wierzycieli).

Oprócz przepisów regulujących poszczególne rodzaje postępowań w ustawie znalazły się regulacje o charakterze ogólnym, które będą dotyczyć wszystkich rodzajów postępowań, a których przedmiotem będą kwestie dotyczące:

- zasad ogólnych, obejmujących cel postępowań (umożliwienie dłużnikowi restrukturyzacji poprzez zawarcie układu lub przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli), zakres stosowania, podstawy otwarcia postępowań, koszty;

- organów postępowania, w tym sądowych, takich jak sąd (proponuje się rezygnację ze składu trzech sędziów zawodowych na rzecz składu jednoosobowego, z wyjątkiem orzekania w zakresie wynagrodzenia nadzorcy sądowego, zarządcy i syndyka, co do którego proponuje się utrzymanie składu trzech sędziów zawodowych), sędzia komisarz oraz, jako nowa instytucja, zastępca sędziego komisarza, jak również pozasądowych, takich jak nadzorca układu, sądowy nadzorca układu, nadzorca sądowy, zarządca oraz ich zastępcy;

- uczestników postępowania i organów wierzycieli (rada wierzycieli, zgromadzenie wierzycieli; w szczególności przewiduje się znaczące rozszerzenie kompetencji rady wierzycieli);

- spisu wierzycieli (w tym zasady sporządzania spisu, jego zaskarżania oraz zatwierdzania, prostowania i uzupełniania);

- układu (w tym odnoszące się do propozycji układowych, trybu zawarcia i zatwierdzenia układu, skutków układu oraz zmiany i uchylenia układu);

- zakończenia i umorzenia postępowania oraz złożenia tzw. uproszczonego wniosku o ogłoszenie upadłości (zakłada się, że w przypadku niepowodzenia restrukturyzacji możliwe będzie, tak na skutek wniosku dłużnika, jak i wierzycieli, złożenie uproszczonego wniosku o ogłoszenie upadłości i szybkie doprowadzenie do jej ogłoszenia).

Ustawa obejmuje również regulacje dotyczące międzynarodowego postępowania restrukturyzacyjnego, a odnoszące się do odrębnych postępowań restrukturyzacyjnych (wobec zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji, wobec emitentów obligacji, wobec deweloperów).

Jeśli chodzi o odrębne postępowania restrukturyzacyjne, to z uwagi na istniejące w Prawie bankowym bankowe postępowanie naprawcze oraz instrumenty planowane w ustawie o uporządkowanej likwidacji banków - z zakresu zastosowania Ustawy - Prawo restrukturyzacyjne należy wyłączyć postępowanie wobec banków.

Krzysztof Podlewski