Sposoby zabezpieczenia wykonania umowy
Prowadząc działalność gospodarczą, niezależnie od tego, czy ma ona charakter jednoosobowy, czy inną formę prawną, podczas ustalania warunków kontraktu warto zwracać uwagę na kwestie dotyczące zabezpieczenia jego wykonania przez kontrahenta. Skutek nawet najkorzystniejszej umowy może być bowiem zniweczony, jeżeli przedsiębiorca nie zabezpieczy lub nieskutecznie zabezpieczy jej wykonanie.
Zabezpieczenie wykonania umowy oznacza takie jej ukształtowanie, które poprzez nałożenie na strony dodatkowych obowiązków umownych zwiększa prawdopodobieństwo wykonania kontraktu przez kontrahenta. Dodatkowo w przypadku gdy kontrahent nie wykonuje umowy, daje ono drugiej stronie możliwość podjęcia kroków, które doprowadzą do jej przymusowego wykonania lub naprawienia szkody, jaka powstała w związku z niewykonaniem kontraktu. Istnieje bardzo wiele sposobów zabezpieczenia wykonania umowy, jednak właściwe dopasowanie ich do konkretnej sytuacji wymaga analizy wzajemnych obowiązków umownych, a przede wszystkim ryzyka, jakie wiąże się z daną umową.
Zawierając umowę w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, niezależnie od tego, czy jest to umowa sprzedaży, czy szeroko pojęta umowa o świadczenie usług, jedna ze stron zobowiązana jest do zapłaty np. ceny bądź wynagrodzenia. Większość umów w obrocie przewiduje tzw. kredyty kupieckie. Są to więc umowy, które zawierają odroczony termin płatności w stosunku do momentu wykonania usługi bądź odbioru towaru. Strony w większości przewidują ryzyko związane z brakiem terminowej zapłaty należności. Najpopularniejszym i powszechnie stosowanym sposobem zabezpieczenia umownego wobec braku terminowej zapłaty jest ustalenie w umowie odsetek za opóźnienie w zapłacie, chociaż możliwość naliczenia odsetek za opóźnienie wynika także z przepisów ustawowych, tj. w szczególności z Kodeksu cywilnego i ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. W pierwszym przypadku wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie wynosi 7 proc. w skali roku, natomiast gdy umowa zawarta jest pomiędzy przedsiębiorcami lub podmiotami wskazanymi w art. 2 ustawy o terminach zapłaty, należą się odsetki ustawowe w wysokości 9,5% w skali roku.
Zamieszczanie w umowach postanowień dotyczących odsetek, czy nawet ustalenie ich w wysokości wyższej niż ustawowe, jest słusznym rozwiązaniem, nie jest ono jednak wystarczające. Odsetki przynoszą bowiem skutek jedynie w sytuacji, gdy zapłata nastąpi z opóźnieniem. Nie przynoszą jednak efektu w przypadku braku zapłaty. Brak zapłaty pomimo wykonania umowy przez drugą ze stron umożliwia, co prawda, wystąpienie do sądu, a w przypadku uzyskania korzystnego rozstrzygnięcia, egzekucję komorniczą. Jednak już na etapie zawarcia umowy warto zadbać o maksymalne zwiększenie prawdopodobieństwa uzyskania zapłaty.
Ustalenie z kontrahentem odpowiedniego sposobu zabezpieczenia zapłaty zależy od bardzo wielu czynników, takich jak m.in.: rodzaj zawieranej umowy, forma prowadzonej działalności gospodarczej (jednoosobowa, spółka), stan cywilny kontrahenta, posiadany przez niego majątek. Podczas negocjacji umownych kontrahenci zazwyczaj niechętnie podchodzą do zabezpieczeń typu weksel czy dobrowolne poddanie się egzekucji w akcie notarialnym, obawiając się ich wykorzystania w złej wierze. Tego typu zabezpieczenie wykonania umowy jest korzystne dla przedsiębiorcy, umożliwia mu bowiem znaczne przyspieszenie dochodzenia należności w razie braku zapłaty w terminie. Często jednak negocjując warunki umowy, uda się uzyskać jej zabezpieczenie poprzez np. zgodę małżonka na zaciągnięcie zobowiązania (która pozwala potem na prowadzenie egzekucji z majątku małżonków), czy poręczenie innej osoby za zapłatę konkretnego zobowiązania.
Zawierając umowę z kontrahentem innym niż osoba fizyczna konieczne jest sprawdzenie, kto jest uprawniony do jego reprezentowania.
Zwłaszcza początkujący przedsiębiorcy powinni być szczególnie wyczuleni na zawieranie umów ze spółkami z o.o. Ich forma prawna powoduje, że wspólnicy nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania, a odpowiedzialność członków zarządu ma charakter jedynie wyjątkowy, na zasadach określonych w art. 299 Kodeksu spółek handlowych. Dlatego zawierając umowę z tego typu podmiotem, warto uzyskać dodatkowe zabezpieczenie zapłaty jak np. poręczenie długu osobiście przez prezesa lub zarząd spółki, czy uzyskanie gwarancji bankowej co do zapłaty. Co ważne, w sytuacji gdy przedmiotem zobowiązania strony jest obowiązek zapłaty, nieskuteczne jest zastrzeżenie kary umownej wskutek jego niewykonania.
W przypadku gdy to kontrahent zobowiązany jest do określonego świadczenia (np. wykonania remontu siedziby przedsiębiorstwa) w zamian za określone w umowie wynagrodzenie, także należy zabezpieczyć należyte wykonanie umowy. W celu zwiększenia prawdopodobieństwa terminowego wykonania umowy i zmniejszenia ewentualnych skutków opóźnienia, w umowach warto wprowadzać zapisy o karze umownej za wykonie zobowiązania po terminie określonym w umowie. Zgodnie z art. 483 § K.c. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Kara umowna może zostać określona kwotowo lub np. jako część wynagrodzenia określonego w kontrakcie. Przykładowo 0,5% wynagrodzenia określonego w umowie za każdy dzień opóźnienia w terminowym wykonaniu zobowiązania. W przypadku naliczenia kary umownej podlega ona potrąceniu z wynagrodzenia wykonawcy.
Innym sposobem na należyte wykonanie zobowiązania niepieniężnego przez kontrahenta jest ustalenie w umowie, że zapłata wynagrodzenia nastąpi w terminie np. 14 dni od dokonania protokolarnego odbioru prac określonych w umowie czy przyjęcia odbioru bez zastrzeżeń. Warto także zadbać, aby w przypadku nienależytego wykonania zobowiązania zapłata całości lub części wynagrodzenia została wstrzymana do czasu ich usunięcia.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2017 r. poz. 459)
Ustawa z dnia 8.03.2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2016 r. poz. 684)
Łukasz Wilmiński
Gazeta Podatkowa nr 30 (1384) z dnia 2017-04-13