ZUS ma prawo zakwestionować zasadność zawartej umowy
Zawarłam z osobą fizyczną umowę o dzieło. W jej ramach przeprowadza ona w mojej szkole cykl zajęć (kursów, wykładów, szkoleń). Obecnie otrzymałam pokontrolną decyzję z ZUS, w której organ rentowy zakwestionował zasadność zawarcia z tą osobą przedmiotowej umowy. Zobowiązał mnie jednocześnie do przekwalifikowania jej na umowę zlecenia, a następnie skorygowania dokumentów ubezpieczeniowych i uregulowania zaległych zobowiązań składkowych. Na jakiej podstawie ZUS ma prawo kwestionować zawartą umowę o dzieło i uznać ją za zlecenie, a następnie obciążyć mnie z tego tytułu składkami ubezpieczeniowymi?
ZUS ma nie tyle prawo, co obowiązek podejmować odpowiednie działania (w tym: postępowania wyjaśniające bądź kontrolę) w każdym przypadku, w którym zostanie stwierdzone, że obowiązek ubezpieczeń społecznych danej osoby został określony w nieprawidłowy sposób przez płatnika składek. Obliguje go do tego art. 68 ust. 1 pkt 1a) ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis ten nakłada na organ rentowy zadania m.in. z zakresu stwierdzania i ustalania obowiązku ubezpieczeń społecznych. Ponadto, z dalszej treści tego artykułu wynika również, iż ZUS może przeprowadzić kontrolę wykonywania - zarówno przez płatników, jak i ubezpieczonych - obowiązków w zakresie tych ubezpieczeń.
Jeżeli zatem w wyniku przeprowadzonych czynności kontrolnych u płatnika składek organ rentowy uzna, że umowa o dzieło, której przedmiotem był cykl przeprowadzenia zajęć w formie wykładów, kursów i szkoleń, została zawarta w celu uniknięcia dopełnienia obowiązku ubezpieczeniowego, może uznać ją za nieważną. Następnie zmienia jej kwalifikację prawną na umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy o zleceniu. Zdaniem organu rentowego, w sytuacji przeprowadzenia cyklu zajęć (np. w formie wykładów) nie występuje rezultat, ani też nie zostaje wykonane konkretne dzieło.
W konsekwencji, na podstawie art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, organ rentowy wydaje w takiej sytuacji decyzję obejmującą zleceniobiorcę obowiązkiem ubezpieczeń. Jednocześnie zobowiązuje płatnika składek do przekazania za taką osobę odpowiednich dokumentów ubezpieczeniowych (zgłoszeniowych i rozliczeniowych). Ponadto wymaga od zleceniodawcy zapłaty nie tylko zaległych składek ZUS z tego tytułu, lecz także należnych z powodu zwłoki w ich opłacie odsetek za zwłokę. Wynika to stąd, że samodzielna umowa o dzieło nie powoduje tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń w ZUS, natomiast istnieje on przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy zlecenia.
Od wydanej przez ZUS w powyższej sprawie decyzji płatnikowi przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Zwracamy jednak uwagę, że stanowiska sądów w tego rodzaju sprawach są w większości przypadków zgodne z prezentowanym przez ZUS, o czym świadczy m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 30 sierpnia 2012 r., sygn. akt III AUa 394/12:
"W przypadku przeprowadzenia cyklu wykładów/zajęć dydaktycznych, nie występuje żaden rezultat ucieleśniony w jakiejkolwiek postaci. Jest to wyłącznie staranne działanie wykonawcy umowy, który stosownie do posiadanej wiedzy, ma ją przekazać uczniom.
(…) Rzeczą typową dla każdego typu edukacji jest przygotowanie przez nauczyciela programu, konspektu, materiałów, w oparciu o które realizuje on program nauczania. Czynności te, nawet jeśli zostaną zmaterializowane na piśmie, czy nośniku elektronicznym (prezentacja multimedialna), nie mogą, zdaniem Sądu Apelacyjnego, być utożsamiane z dziełem, którego dotyczy umowa, bowiem ta dotyczyła przeprowadzenia zajęć. (...)"
Biuletyn Informacyjny dla Służb Ekonomiczno - Finansowych Nr 8 z dnia 2014-03-10