Skutki podatkowe przekazania nieruchomości wspólnikowi w zamian za nabycie przez spółkę jego udziałów

W sprawie, rozstrzygniętej przez Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale z 16 listopada 2015 r., sygn. akt I FPS 6/15 spółka złożyła wniosek o wydanie wiążącej interpretacji podatkowej.

We wniosku o interpretację podatnik podał, że posiada kapitał zakładowy w wysokości 500 000 zł, który dzieli się na 1 000 udziałów; należą one do dwóch udziałowców, osób fizycznych w proporcji 80% i 20%. Pierwszy z udziałowców planuje częściowo wycofać się ze spółki, która zamierza nabyć od niego 500 udziałów w celu ich umorzenia. Umorzenie dobrowolne udziałów w zamian za wynagrodzenie nastąpi zgodnie z art. 199 ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych w formie niepieniężnej tj. spółka przekaże składniki majątkowe stanowiące jej majątek - środki trwałe stanowiące nieruchomości.

Podatnik chciał wiedzieć, czy nabycie przez nią udziałów od wspólnika w celu ich umorzenia za wynagrodzeniem w postaci przeniesienia własności nieruchomości będzie podlegać opodatkowaniu VAT?

Spółka stwierdziła, że umorzenie udziałów w spółce z o.o. nie jest odpłatną dostawą, ani odpłatnym świadczeniem usług na terytorium kraju, w związku, z czym nie podlega opodatkowaniu VAT. Również wynagrodzenie rzeczowe w postaci przeniesienia prawa do nieruchomości za umorzone udziały nie podlega VAT. Ponadto wskazała, że przedmiotem wynagrodzenia są nieruchomości, którymi obrót jest zwolniony na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 10a ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług.

Organ podatkowy w wydanej interpretacji podatkowej uznał stanowisko spółki za prawidłowe w zakresie stwierdzenia, że nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT czynność umorzenia udziałów w spółce, za nieprawidłowe uznał natomiast stanowisko odnośnie do braku opodatkowania wynagrodzenia przekazanego za umorzenie udziałów. Stwierdził, że przekazanie nieruchomości, tytułem wynagrodzenia za umorzenie udziałów w spółce, na rzecz wspólnika stanowi czynność opodatkowaną podatkiem od towarów i usług. W uzasadnieniu organ podatkowy wskazał, że nie każda czynność dokonana przez podmiot będący podatnikiem podlega opodatkowaniu. W sytuacji, gdy w zakres prowadzonej przez podmiot działalności gospodarczej nie wchodzi obrót papierami wartościowymi, to czynność samego nabycia lub sprzedaży akcji czy udziałów nie jest traktowana, jako działalność gospodarcza w rozumieniu ustawy o VAT. Udział w spółce posiadającej osobowość prawną jest prawem majątkowym, które może być przedmiotem transakcji (prawo zbywalne), nie mieści się jednak ani w definicji towarów, ani usług w rozumieniu ustawy o VAT. Wobec tego czynność nabycia przez wnioskodawcę udziałów w celu ich umorzenia w zamian za wynagrodzenie nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 ustawy o VAT ani świadczenia usług z art. 8 ust. 1 ustawy o VAT i nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Jeżeli jednak rozliczenie pomiędzy spółką a udziałowcem nastąpi przez przeniesienie własności majątku rzeczowego na rzecz udziałowca, to czynność ta będzie odpowiadała hipotezie z art. 7 ust. 1 ustawy o VAT, a wobec tego będzie opodatkowana podatkiem VAT. Dostawa towarów rozumiana jest, bowiem przez ustawodawcę, jako przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.

Spółka złożyła skargę na interpretację do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Sąd pierwszej instancji uchylił interpretację i stwierdził, że nabycie udziałów przez spółkę w celu ich umorzenia nie będzie czynnością dokonaną w ramach prowadzonej przez nią działalności gospodarczej i w konsekwencji nie będzie podlegać opodatkowaniu VAT. Również, jeśli spółka przekazuje wynagrodzenie, w formie nieruchomości czy też w formie gotówkowej, jako świadczenie wzajemne związane z niepodlegającą opodatkowaniu czynnością umorzenia udziałów, świadczenie to nie podlega podatkowi VAT. Przedmiotem transakcji jest, bowiem przekazanie udziałów w celu umorzenia, będące przyczyną wypłaty wynagrodzenia, a nie samo wynagrodzenie oderwane od określonego zdarzenia.

Organ podatkowy złożył skargę kasacyjną do naczelnego Sądu Administracyjnego, a NSA uznał, że w sprawie zachodzi konieczność wydania uchwały w poszerzonym, 7-osobowym składzie tego sądu z uwagi na to, że wcześniej sądy administracyjne i NSA wydawały w tej sprawie sprzeczne ze sobą wyroki.

NSA w wydanej 16 listopada 2015 r. uchwale orzekł, że przekazanie nieruchomości wspólnikowi w zamian za nabycie przez spółkę jego udziałów w celu ich umorzenia podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

W sytuacji, gdy wniesienie przez wspólnika aportu do spółki w zamian za otrzymane udziały stanowi dostawę towarów, to także przekazanie przez spółkę wspólnikowi towaru w zamian za zbywane przez niego na rzecz spółki udziały stanowi dostawę towarów. W obu tych przypadkach dochodzi, bowiem do odpłatnego przeniesienia prawa do rozporządzania towarem jak właściciel. W pierwszym przypadku przez wspólnika na rzecz spółki, w drugim przez spółkę na rzecz wspólnika.

Uznanie, że przekazanie wspólnikowi przez spółkę nieruchomości w zamian za nabyte od tego wspólnika udziały w celu ich umorzenia nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT naruszałoby zasadę powszechności, wynikającą z art. 1 ust. 2 Dyrektywy 112, która to zasada jest jedną z głównych zasad podatku od wartości dodanej, a także stawiałoby to w sytuacji korzystniejszej wspólnika, który otrzymuje towar (nieruchomość), od spółki, w stosunku do podmiotu niebędącego wspólnikiem. Ten ostatni podmiot, bowiem nabywając nieruchomości od spółki został by zobowiązany do poniesienia ciężaru podatku VAT. Powszechność opodatkowania oznacza opodatkowanie całego obrotu, stosowanie jednolitych zasad opodatkowania na danym rynku bez względu na to, skąd towar pochodzi, a także wymóg obciążenia podatkiem każdego obrotu niezależnie od tego, przez kogo on jest wykonywany.

W konsekwencji, gdy przekazane towary zostały nabyte przez spółkę do celów jej działalności gospodarczej, to transakcja przekazania tych towarów udziałowcowi, odbywająca się także w ramach instytucji umorzenia udziałów, stanowi dostawę towarów zgodnie z art. 7 ust.1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT podlegającą opodatkowaniu podatkiem VAT. W rezultacie NSA uznał, że przekazanie nieruchomości wspólnikowi w zamian za nabycie przez spółkę jego udziałów w celu ich umorzenia podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 7 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług.

^{Autorem jest Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w przeciwdziałaniu bezprawiu urzędniczemu i w kontrolach podatkowych}