Od RWPG do CEE. Giełdy Europy Środkowo-Wschodniej

Praska Giełda Papierów Wartościowych (org. Burza cenných papírů Praha a. s. - BCPP, ang. Prague Stock Exchange - PSE) rozpoczęła działalność w obecnej formie 24 listopada 1992 roku. Jej początki sięgają II połowy XIX wieku, gdy pierwsze kroki na rynku Czesi stawiali pod rządami Monarchii Austro-Węgierskiej. Sukcesem okazał się handel cukrem, co przyczyniło się do tego, że, Praga stała się centrum wymiany dla państw będących pod protekcją habsburską i tych, które utrzymywały z nimi wymianę handlową. W okresie międzywojennym postępował duży rozwój giełdy, mimo konkurencji giełdy wiedeńskiej. II wojna światowa zatrzymała ten dynamiczny rozwój i przyczyniła się do zaprzestania wymiany na ponad 60 lat.

Sprawdź bieżące notowania indeksów światowych na stronach BIZNES INTERIA.PL

Dopiero w 1992 reaktywowany został parkiet w stolicy Czech. Handel jednak uruchomiony został dopiero rok później, 6 kwietnia 1993 roku. Podczas pierwszej sesji notowanych było zaledwie 7 papierów. W niecały rok później powołany został pierwszy indeks PX Index 50, który odzwierciedlał 50 przedsiębiorstw notowanych na czeskiej giełdzie. Na początku 1999 roku wprowadzono nowy indeks PX-D Index.

Rozwój praskiego rynku po 2000 roku nastąpił z dużym rozmachem. Rok 2002 zaowocował wejściem na czeską giełdę pierwszego przedsiębiorstwa zagranicznego - był nim niemiecki ERSTE Bank. W niecałe dwa lata później Praska Giełda Papierów Wartościowych stała się pełnoprawnym członkiem Europejskiej Federacji Giełd (FESE - Federation of European Securities Exchanges).

W 2006 roku na rynku w Pradze został wprowadzony obrót certyfikatami inwestycyjnymi, futures oraz warrantami, a 1 lutego 2007 roku BCPP otrzymała licencję dla Praskiej Giełdy Energii, na której pierwszy trading day miał miejsce 17 lipca 2007 r. W tym samym roku zainicjowana została także strona internetowa, która pozwoliła na dotarcie do kolejnych inwestorów. W 2008 roku odbyła się bitwa o przejęcie praskiej giełdy. Pretendowała o ten rynek m.in. GPW, lecz ostatecznie Wiener Boerse AG stała się głównym udziałowcem PSE. Pakiet własnościowy wyniósł aż 92,729 proc. zarejestrowanego kapitału. Jednocześnie giełda ta stała się członkiem CEE Stock Exchange Group (CEESEG), czyli zrzeszenia utworzonego przez Giełdę Wiedeńską oraz trzy jej podlegle giełdy: Budapeszcie, Lublanie i Pradze.

Po upadku komunizmu dawna Czechosłowacja rozpadła się na dwa kraje. Słowacy budowali swoją demokrację na początku lat 90 ubiegłego wieku od podstaw. Filarem nowej drogi stała się instytucja giełdy. Bratysławska Giełda Papierów Wartościowych (org. Burza cenných papierov v Bratislave - BSSE, BCPB, ang. Bratislava Stock Exchange) została powołana do życia 15 marca 1991 roku. Pierwsze notowania odbyły się 6 kwietnia 1993 roku.

Giełda odpowiada w całości za rynek regulowany oraz stanowi jedyny organ obrotu papierami wartościowymi na Słowacji. W 2000 roku BSSE stała się członkiem-korespondentem FESE. Od tego momentu dołożyła starań, aby przystosować prawo kapitałowe do standardów Unii Europejskiej. W 2002 roku FESE ustanowiła giełdę w Bratysławie jako członka stowarzyszonego, aby 1 maja 2004, równocześnie z akcesją w struktury UE, stać się pełnoprawnym członkiem Europejskiej Federacji Giełd. Zaledwie 5 miesięcy po otwarciu notowań Słowacy zaczęli oficjalnie podawać wartość SAX Index (nazwa pochodzi od Slovenský akciový index, czyli Słowacki Indeks Akcji). Indeks ten oparty jest o wycenę akcji. SAX wystartował z poziomu 100 punktów. W chwili obecnej jest poddawany rewizji dwa razy w roku - w lutym oraz sierpniu.

Historia giełdy na Węgrzech sięga roku 1864, kiedy rozpoczęła działalność w ówczesnym Peszcie Węgierska Giełda Papierów Wartościowych i Towarowa (Budapest Stock and Commodity Exchange BSCE). Już od 1899 roku akcje spółek notowanych na parkiecie giełdy węgierskiej były także notowane na giełdach w Wiedniu, Londynie, Paryżu oraz Frankfurcie.

Po burzliwym okresie wojen światowych nastąpiła nacjonalizacja majątku prywatnego i giełda stała się własnością państwa. Dopiero rok 1990 przyniósł ponowne oddanie giełdy "w ręce" wolnego rynku. Budapesztańska Giełda Papierów Wartościowych (org. Budapesti Értéktőzsde Részvénytársaság - BÉT, ang. The Budapest Stock Exchange - BSE) przez długi okres nie korzystała w pełni z elektronicznych systemów transakcyjnych. Dopiero 1999 rok przyniósł całkowite zestandaryzowanie przy użyciu multitransferowego systemu transakcyjnego. W 2004 roku do grona udziałowców weszły Wiener Börse and Österreichische Kontrollbank AG. Zmiana ta przyniosła impuls do zmian, czego skutkiem było włączenie BSE do CEE Stock Exchange Group w styczniu 2010 roku. Głównym indeksem notowanym w Budapeszcie jest BUX. Został wprowadzony na węgierski parkiet w 1991 roku.

Początki giełdy w Bułgarii związane są z rokiem 1914, gdy car wydał dekret ustanawiający Sofijską Giełdę.

Podczas światowego kryzysu w latach 30. pozostawała otwarta, lecz obrót był minimalny. Już pod koniec tego światowego załamania parkiet w Sofii odbił się i na początku 1939 roku osiągnął najwyższy poziom w okresie międzywojennym. II wojna światowa nie spowodowała zamknięcia giełdy, lecz po zakończeniu działań zbrojnych Bułgaria stała się państwem komunistycznym i w 1947 roku giełdę zlikwidowano. W lipcu 1991 roku nastąpiła reaktywacja Bułgarskiej Giełdy Papierów Wartościowych (ang. Bulgarian Stock Exchange - Sofia). Początkowo była to tzw. Pierwsza Bułgarska Giełda Papierów Wartościowych. W okresie 1992-1994 działało w Bułgarii ponad 20 regionalnych giełd, które zajmowały się handlem akcjami, obligacjami czy towarami. Dopiero w grudniu 1995 roku nastąpiło połączenie pięciu największych giełd i powołanie do życia instytucji, która funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Po tym wydarzeniu nastąpiło przyspieszenie rozwoju rynku kapitałowego Bułgarii. Następowały pierwsze prywatyzacje z połączone z pozyskiwania kapitału na giełdzie, a przedsiębiorstwa rozpoczęły emisję obligacji korporacyjnych. W 2000 roku został ogłoszony pierwszy indeks - SOFITEX, którego prezentacja zbiegła się z wprowadzeniem w pełni zautomatyzowanego systemu transakcyjnego opartego na systemie stosowanym na amerykańskim NASDAQ.

Sprawdź bieżące notowania GPW na stronach BIZNES INTERIA.PL

W ostatnich latach Bulgarian Stock Exchange podpisała memoranda z kilkoma europejskimi giełdami, m.in. z rosyjską, wiedeńską i niemiecką. Jako członek FESE (od 2007 roku) popularyzuje przejrzyste zasady na rynku kapitałowym. Ostatnim osiągnięciem jest umowa bilateralna z Macedońską Giełdą Papierów Wartościowych dotycząca wymiany informacji między obiema instytucjami.

Historia giełdy w Polsce sięga 1817 roku, gdy po raz pierwszy otwarte zostały podwoje Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych. Początkowo głównym przedmiotem handlu były weksle i obligacje. Akcje pojawiły się w II połowie XIX wieku. W okresie międzywojennym na terenie Rzeczypospolitej Polskiej funkcjonowało aż siedem giełd. Poza Warszawą, gdzie skupione było aż 90 proc. obrotów krajowych, instytucje te działały również w Poznaniu, Krakowie, Łodzi, Lwowie, Wilnie oraz Katowicach. Parkiet w Warszawie prężnie się rozwijał, czego efektem była duża liczba notowanych instrumentów (obligacje państwowe, bankowe, municypalne, akcje, a także listy zastawne). Rozpoczęcie działań wojennych w 1939 roku doprowadziło do zamknięcia giełdy w stolicy.

Po wojnie podejmowano, bez powodzenia, starania o reaktywację GPW. Przełom nastąpił po 1989 roku, gdy w związku z prywatyzacją i rozwojem rynku finansowego uchwalone zostały ustawy formułujące zasady działania rynku kapitałowego. Dnia 12 kwietnia 1991 roku został podpisany akt założycielski Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, a już cztery dni później odbyła się pierwsza sesja giełdowa.

Indeks "blue chipów" warszawskiej GPW - WIG 20 skupia 20 największych spółek, które wybierane są na podstawie kapitalizacji oraz wielkości obrotu. Jest to drugi, obok WIG - liczonego od 16 kwietnia 1991 roku, główny indeks na warszawskim parkiecie.

Ważnym elementem działalności GPW jest organizacja obrotu na trzech rynkach:

* Główny rynek, czyli rynek regulowany będący pod nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego na którym dopuszczone do obrotu są następujące papiery wartościowe oraz instrumenty finansowe: akcje, obligacje, prawa poboru, prawa do akcji (PDA), certyfikaty inwestycyjne, instrumenty strukturyzowane oraz instrumenty pochodne (kontrakty terminowe, opcje i jednostki indeksowe); Z dniem 1 lipca 2010 roku otworzyła się możliwość zawierania transakcji w ramach tzw. krótkiej sprzedaży na najbardziej płynnych akcjach i obligacjach;

* NewConnect, czyli alternatywny system obrotu (ASO), rynek stworzony w 2007 roku dla młodych i rozwijających się firm; w ramach tego rynku dopuszczone do obrotu mogą być: akcje, prawa do akcji (PDA), prawa poboru, kwity depozytowe oraz inne udziałowe papiery wartościowe;

* Catalyst - najmłodsze "dziecko" GPW, czyli rynek instrumentów dłużnych (obligacji komunalnych, korporacyjnych i listów zastawnych); funkcjonuje od 30 września 2009 roku; działa na zasadzie dwóch platform obrotu prowadzonych w formule rynku regulowanego i ASO z przeznaczeniem odrębnie dla klientów indywidualnych i klientów hurtowych.

Sprawdź bieżące notowania GPW na stronach BIZNES INTERIA.PL

Przełomowym momentem w historii funkcjonowania warszawskiego parkietu był debiut spółki GPW SA na... Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. "Teraz jesteśmy w pełni rozwiniętą instytucją nowoczesnego kapitalizmu" - podsumował Ludwik Sobolewski.

Giełdy w Europie Środkowo-Wschodniej mają swoją własną historię, jednak zmiana sytuacji politycznej spowodowała, że wszystkie wystartowały, po upadku komunizmu - na początku lat 90. - z tego samego poziomu. Warto się dziś przyjrzeć jaka jest ich obecna pozycja.

W pierwszej kolejności należy spojrzeć na kapitalizację poszczególnych giełd, dzięki temu można ustalić wartość i rangę tych instytucji. W tym zestawieniu giełda w Warszawie wykazuje się największą kapitalizacją wśród krajów CEE.

Jej wynik stanowi podwojoną sumę pozostałych czterech parkietów. Rozwój GPW bardzo mocno odcina się na tle pozostałych przez ponad 30. procentowy przyrostem kapitalizacji w porównaniu do roku poprzedniego. W tym samym okresie tylko giełdy w Pradze oraz Budapeszcie wykazały nieznaczny (około 4 proc.) wzrost. Te dwa parkiety stanowią część spółki kapitałowej CEE Stock Exchange Group, która przewyższa kapitalizacją GPW, lecz pojedyncze krajowe rynki nie są w stanie jej zagrozić. W najbliższym czasie będziemy obserwować rywalizację między CEESEG a GPW. Jedno jest pewne, że pozytywnie wpłynie to na rynek kapitałowy. Słowacka oraz bułgarska giełda zanotowały nieznaczny spadek kapitalizacji na przestrzeni ostatniego roku. Wartość obu tych giełd jednak, stanowi niewielki odsetek całego rynku tej części Europy.

Dane finansowe tych giełd na przestrzeni ostatnich lat nie odbiegają od trendu, który miał miejsce na całym świecie - do 2007 roku następował wzrost - nie tylko w wynikach indeksów, ale także w wynikach samych giełd. W tym okresie wzrastała wartość EBITDA, co było dowodem na dobrą koniunkturę. Na przestrzeni 2008-2009 obserwujemy na rynku kapitałowym Europy Środkowo-Wschodniej spadek, lecz z tendencją poprawy nastrojów inwestorów, która cechuje się powrotem do wzrostów. Podobnie jak w przypadku kapitalizacji, przy analizie danych finansowych, także zauważalna jest duża dysproporcja związana z wartościami kosztowo-dochodowymi.

Dane przedstawione na powyższych wykresach potwierdzają, że spośród porównywanych parkietów tej części Starego Kontynentu, GPW uzyskuje najlepsze wyniki. Z analizy tych informacji wynika, iż mniejsze giełdy nadal borykają się z problemami, lecz światowe trendy związane z pozytywnymi nastrojami także tam zaczną odgrywać znaczącą rolę. Może to przynieść wzrost.

Sprawdź bieżące notowania indeksów światowych na stronach BIZNES INTERIA.PL

Rozwój giełd w Europie Środkowo-Wschodniej nie tylko przyspieszył wzrost gospodarek tych państw, lecz również wpłynął na kształtowanie się rynku kapitałowego w regionie. Powstające giełd były impulsem dla lokalnych przedsiębiorców i przyciągały zagranicznych inwestorów. Warto podkreślić, że giełda papierów wartościowych jest nie tylko instytucją finansową.

Przykład GPW pokazuje, że giełda może aktywnie uczestniczyć w wyznaczaniu kierunków rozwoju gospodarczego. Przykładowo, poprzez RESPECT Index promowane są odpowiedzialne społecznie zachowania przedsiębiorców i wspierany rozwój idei społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) wśród inwestorów indywidualnych, jak i instytucjonalnych.

Tomasz Murawski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Pobierz: program do rozliczeń PIT