Nie ma w Polsce prostej wersji budżetu zrozumiałej dla wszystkich
Jeśli ktoś w Polsce chce przeczytać budżet centralny to musi prześledzić kilkaset stron z liczbami. Nie ma takiej prezentacji budżetu centralnego, którą mógłby zrozumieć każdy, a nie tylko ekonomista - wynika z najnowszego rankingu przejrzystości budżetowej Open Budget Index.
Rząd nie publikuje (choć przygotowuje) raportu o wydatkach i dochodach budżetowych w połowie roku. Nie istnieje także możliwość, by każdy zainteresowany mógł zgłosić uwagi i propozycje budżetowe w czasie, gdy budżet centralny uchwala parlament.
Brak tych trzech działań to główne braki wskazane w stosunku do Polski w najnowszym rankingu przejrzystości budżetowej Open Budget Index. W siódmej edycji badania Polska zajęła 32. miejsce na 117 krajów, w których przeanalizowano finanse państwa.
- Ranking ukazuje się co dwa lata. Raport zawiera 3 rankingi. Pierwszy dotyczy transparentności budżetowej. Poza tym bada się rozliczalność budżetową, czyli jaka jest jakość nadzoru innych instytucji poza rządem nad wydawaniem publicznych pieniędzy. Trzeci ranking dotyczy społecznej partycypacji, czyli jak władze przygotowują kwestie budżetowe i jak komunikują się z ludźmi. Czy te procesy są jawne, w jaki sposób społeczeństwo i organizacje społeczne biorą udział w uchwalaniu budżetu? - tłumaczy dr Paweł Białynicki-Birula, ekonomista z krakowskiego Uniwersytetu Ekonomicznego, który współpracował przy przygotowaniu raportu.
Jego zdaniem nie wypadamy w rankingu źle. Dodaje, że niektóre z rekomendacji zaproponowanych dla Polski mają charakter techniczny, inne wymagają poważniejszych zmian: - Nie wiemy, dlaczego nie jest publikowany na stronie resortu finansów raport o wykonaniu budżetu po pół roku, jeśli rząd go przygotowuje i można go dostać, gdy poprosi się o tę publikację. To co ważniejsze to brak "budżetu obywatelskiego", uproszczona wersja budżetu państwa dla obywatela. W wielu krajach są takie publikacje. U nas nie ma - dodaje ekonomista UE w Krakowie.
Inne zalecenie to rozważenie powołania niezależnej instytucji finansowej, która nadzorowałaby wydawanie budżetu. Miałaby być to instytucja podobna do Rady Polityki Pieniężnej, ale zajmująca się tylko budżetem państwa: - W 12 państwach europejskich takie instytucje funkcjonują i sprawują niezależny nadzór, doradztwo w kwestiach budżetu. To jest interesująca inicjatywa - dodaje ekonomista.
Przeciętna punktacja w krajach OECD wyniosła 68 pkt. Najlepiej ocenione zostały Nowa Zelandia, Republika Południowej Afryki, Szwecja, Norwegia (uzyskując od 86-87 na 100 możliwych punktów).
W zakresie oceny jakości instytucjonalnego nadzoru nad wydatkowaniem publicznych środków Polska osiągnęła dobry wynik - 83 pkt. Natomiast w ocenie zakresu społecznej partycypacji w procesach budżetowych zdobyła tylko 24 pkt.
Transparentność to część raportu mierząca publiczny dostęp do informacji na temat sposobu wydawania pieniędzy publicznych. Uwzględnia takie czynniki jak dostępność online, aktualność tych informacji i łatwość zrozumienia ośmiu najważniejszych dokumentów budżetowych na podstawie opracowanych specjalnie dla badania 109 wskaźników i punktów dla każdego kraju w skali 0-100. Jeżeli kraj uzyskał transparentność na poziomie 61 pkt. i wyżej, to prawdopodobnie publikuje wystarczająco dużo dobrej jakości informacji - a to oznacza, że aktywnie wspiera otwartą debatę o budżecie.
Polskę zaliczono do krajów zapewniających ograniczony dostęp do informacji budżetowej. W porównaniu do innych Polska nie publikuje raportów po pół roku wykonania budżetu. Dodatkowo dokumenty "przedbudżetowe" są zagmatwane i trudno dostępne (33 pkt/100), ale końcowa wersja propozycji budżetu jest dużo lepsza (61pkt/100). Sprawozdanie z wykonania budżetu i zaangażowanie NIK w tej materii oceniono najwyżej (86 pkt/100).
Biznes INTERIA.PL na Twitterze. Dołącz do nas i czytaj informacje gospodarcze
OBS ocenia również formalne możliwości oferowane obywatelom, by uczestniczyli w różnych etapach procesu budżetowego. Bada praktyki rządu centralnego, władzy ustawodawczej i najwyższej instytucji kontrolnej (NIK), wykorzystując 18 równorzędnie ważonych wskaźników, dostosowanych do zasad udziału społeczeństwa w polityce fiskalnej przyjętych przez Globalną Inicjatywę na Rzecz Przejrzystości Fiskalnej, i ocenia każdy kraj na skali od 0 do 100.
Polska uzyskała wskaźnik udziału społeczeństwa 24 (na 100 pkt). Jak wskazują autorzy badania, brakuje nam mechanizmów pilotażowych do monitorowania wykonania budżetu oraz potrzebny jest większy udział organizacji społecznych i obywateli w sposób opracowania budżetu centralnego.
- Raport jest publikowany po to, by promować dobre praktyki i stworzyć platformę do dyskusji na temat finansów publicznych - dodaje Paweł Białynicki-Birula.
Prace badawcze koordynowała pozarządowa organizacja Open Budget Partnership z siedzibą w USA.
Raport dostępny jest na stronie: https://www.internationalbudget.org/open-budget-survey/
Aleksandra Fandrejewska
