NIK może skontrolować gminę?
Jeśli mieszkańcy gminy są niezadowoleni ze sposobu zarządzania pieniędzmi w gminie, mogą wystąpić ze skargą do Najwyższej Izby Kontroli o zbadanie w postępowaniu kontrolnym działalności gminy pod względem legalności, gospodarności i rzetelności. Pamiętać jednak należy, że skarga mieszkańców może, ale nie musi stać się powodem wszczęcia kontroli.
Do redakcji "GP" zwrócił się czytelnik z pytaniem, czy w sytuacji gdy mieszkańcy gminy nie mają zaufania do zarządzania pieniędzmi w gminie, mogą wezwać na kontrolę Najwyższą Izbę Kontroli.
Odpowiedź na to pytanie jest twierdząca, z tym że nie jest sprawa prosta. Należy w tym celu odwołać się przede wszystkim do przepisów ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (t. j. Dz. U. z 2001 r., nr 85, poz. 937 z pózn. zm. zwanej dalej: ustawą). Art. 5 ust. 2 ustawy stanowi, że kontrola działalności samorządu terytorialnego przeprowadzana jest pod względem legalności, gospodarności i rzetelności. Natomiast w myśl art. 6 ust. 1 i 2 ustawy, NIK podejmuje kontrole na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy. NIK może przeprowadzać też kontrole doraźne.
Określenie "z własnej inicjatywy" obejmuje swym zakresem także wszczynanie postępowań kontrolnych przez NIK wskutek skargi indywidualnej, skarg zbiorowych, a także spraw skierowanych przez organizacje społeczne (np. różnego rodzaju stowarzyszenia, wspólnoty, rady osiedli, rady rodziców, przedstawicieli lokalnych społeczności), spraw skierowanych przez radnych oraz spraw skierowanych przez organizacje związkowe. Istotne jest, że NIK interesuje się i sprawdza również skargi anonimowe oraz skargi skierowane za pośrednictwem poczty elektronicznej.
Nie każda skarga uruchamia kontrolę
Niestety, nie każda sprawa skierowana przez podmioty wymienione powyżej ma szansę stać się impulsem do wszczęcia kontroli przez NIK. Część skarg staje się oczywiście powodem do wszczęcia kontroli, natomiast pozostałe są wykorzystywane w inny sposób. Skargi takie "czekają" na przeprowadzenie tzw. kontroli planowej. I wówczas, w toku takiej kontroli NIK może skontrolować legalność, gospodarność i rzetelność działalności jednostki samorządu terytorialnego, która jest wskazana w skardze.
W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, że powodem braku reakcji NIK na skargę np. grupy mieszkańców gminy może być fakt, że Izba nie jest w stanie zareagować na wszystkie sygnały do niej płynące.
Z informacji uzyskanych przez "GP" w wydziale skarg i wniosków Departamentu Prezydialnego NIK wynika bowiem, że w okresie od stycznia do września 2004 r. zarejestrowano wpływ 4401 skarg, listów i wniosków, w tym 3337 skarg skierowano bezpośrednio do wydziału skarg i wniosków.
Adresatami pozostałych 1064 pism skargowych były delegatury i departamenty kontrolne NIK. Wśród ogółu skarg najwięcej, bo 1592 stanowiły skargi indywidualne.
Skarga powinna być udokumentowana
Wydział skarg i wniosków Departamentu Prezydialnego NIK prowadzi ewidencję wszystkich skarg wpływających do NIK. Dotyczy to również skarg anonimowych, jak też skarg skierowanych za pośrednictwem poczty elektronicznej.
Aby skarga obywatela skierowana do NIK mogła zainicjować wszczęcie postępowania kontrolnego, powinna być właściwie udokumentowana. O tym, jakie to będą dokumenty, decyduje skarżący. Załączone dokumenty powinny przede wszystkim wskazywać na zasadność skargi, tzn. jakiego rodzaju nieprawidłowości występują w danej jednostce samorządu terytorialnego. W jaki sposób mieszkaniec gminy może zdobyć niezbędne dokumenty. Otóż może on złożyć do danej jednostki samorządu terytorialnego wniosek o udostępnienie informacji publicznej.
Należy również pamiętać o tym, że NIK może również m. in. zlecić przeprowadzenie badań kontrolnych innemu wyspecjalizowanemu organowi kontroli lub też przekazać skargę zgodnie z właściwością do rozpatrzenia innym organom.
Aneta Mościcka
