Płaca minimalna - koniem trojańskm Polski?

Zwiększenie płacy minimalnej ograniczy wzrost zatrudnienia

Zgodnie z teorią ekonomii, przedsiębiorcy chcący maksymalizować swój zysk oferują swoim pracownikom wynagrodzenie równe ich produktywności. Zatem, jeżeli ustawowo ustalony poziom płacy minimalnej ukształtuje się powyżej produktywności niektórych pracowników, ich zatrudnienie staje się nierentowne, co prowadzi do redukcji liczby etatów.

Problem ten dotyczy głównie pracowników charakteryzujących się niską produktywnością - zazwyczaj są to osoby młode lub posiadające niskie kwalifikacje. Badania empiryczne potwierdzają negatywny - o zróżnicowanej sile - wpływ wyższej płacy minimalnej na zatrudnienie w Polsce.

Szczególnie negatywne efekty obserwowane są w przypadku uboższych regionów (gdzie płaca minimalna jest relatywnie wysoka w porównaniu do przeciętnego wynagrodzenia) lub wśród osób młodych.

Na poziomie całego kraju, wzrost płacy minimalnej również oddziałuje w kierunku spadku zatrudnienia, jednak nie zawsze jest on statystycznie istotny. Takie wyniki są również spójne z rekomendacjami OECD dotyczącymi rynku pracy w Polsce. Organizacja zaleca podwyższania płacy minimalnej w relacji do przeciętnego wynagrodzenia i rozważenie zróżnicowania stawki minimalnej pomiędzy regionami.

W celu oszacowania wpływu podwyżki płacy minimalnej na dynamikę zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw posłużyliśmy się dwoma scenariuszami. W pierwszym z nich (bazowym) płaca minimalna będzie osiągała poziomy zgodne z zapowiedziami PiS. W drugim scenariuszu (alternatywnym) założyliśmy, że płaca minimalna będzie się zwiększać w latach 2020-2024 w tempie 7,1proc. (czyli takim samym jak w 2019 r.).

Zatem w scenariuszu bazowym płaca minimalna osiąga z początkiem 2024 r. poziom 4000 zł, a w scenariuszu alternatywnym 3177 zł (por. wykres).

W badaniach empirycznych wpływ zmian płacy minimalnej na zatrudnienie uchwycony jest za pomocą tzw. współczynnika Kaitza, który wyznaczany jest jako stosunek nominalnej płacy minimalnej do przeciętnego wynagrodzenia, pomnożony przez udział pracowników otrzymujących płacę minimalną. Współczynnik Kaitza jest często używaną zmienną, gdyż pozwala za pomocą jednej wartości uchwycić dużo informacji nt. skali oddziaływania płacy minimalnej na rynek pracy.

W naszej analizie posłużyliśmy się jego uproszczoną wersją - ilorazem nominalnej płacy minimalnej i przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem w sektorze przedsiębiorstw. Uproszczenie to jest podyktowane brakiem informacji o dokładnym odsetku pracowników z minimalnym wynagrodzeniem w badanej przez nas grupie przedsiębiorstw.

Uproszczenie to jednak nie powinno zaburzać wyników naszej analizy gdyż odsetek ten na poziomie gospodarki narodowej był stabilny w ostatnich latach. Zakładamy, że tempo wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw będzie kształtowało się w lekkim trendzie spadkowym w horyzoncie naszej prognozy w obu scenariuszach - w bazowym spadek z 8,3 proc. r/r w 2020 r. do 5,3 proc. w 2024 r.

W scenariuszu alternatywnym będzie ono niższe o ok. 1 pkt. proc. w latach 2020-2021 i nie więcej niż 0,5 pkt. proc. w latach 2022-2024 niż w scenariuszu bazowym ze względu na wolniejszy wzrost płacy minimalnej. Założyliśmy, że elastyczność przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw względem płacy minimalnej wynosi 13proc. (tj. 10 proc. procentowy wzrost płacy minimalnej podbija przeciętne wynagrodzenie o 1,3 proc.).

Odsetek osób otrzymujących minimalną stawkę jest najprawdopodobniej mniejszy w sektorze przedsiębiorstw zatrudniających co najmniej 9 pracowników niż w gospodarce narodowej (13proc.), gdyż tacy pracownicy są skoncentrowani w mikroprzedsiębiorstwach.

Z drugiej strony, takie zawyżenie odsetka pozwala nam na uwzględnienie w ramach elastyczności również pozytywnego wpływu wzrostu minimalnego wynagrodzenia na całą siatkę płac, a nie ograniczenie się tylko do efektu arytmetycznego (por. MAKROmapa z 7.10.2019).

Biorąc pod uwagę zarysowane powyżej tendencje płacowe w scenariuszu bazowym uproszczony współczynnik Kaitza zwiększa się z 43,5 proc. w 2019 r. do 56,2 proc. w 2024 r. Z kolei w scenariuszu alternatywnym skala jego wzrostu jest mniejsza - osiąga on wartość 46,0 proc. w 2024 r.

W celu oszacowania wpływu podwyżki płacy minimalnej na dynamikę zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw posłużyliśmy się modelem ekonometrycznym. Roczna dynamika zatrudnienia została w nim uzależniona od czterech czynników realnego tempa wzrostu wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw, dynamiki PKB (reprezentującej popyt na pracę), stopy inwestycji (zmienna obrazująca substytucję pracy kapitałem) oraz rocznej zmiany uproszczonego współczynnika Kaitza. Zgodnie z wynikami modelowania ekonometrycznego zwiększenie rocznego przyrostu uproszczonego współczynnika Kaitza o 1 pkt. proc. (tj. jego szybszy wzrost) oddziałuje w kierunku zmniejszenia rocznej dynamiki zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw o 0,3 pkt. proc.

Wszystkie zmienne objaśniające uwzględnione w modelu są opóźnione w czasie. Należy zwrócić uwagę, że w zależności od doboru opóźnień dla poszczególnych zmiennych oszacowanie parametru przy współczynniku Kaitza pozostaje zawsze ujemne, jednak w wielu przypadkach staje się statystycznie nieistotne. Takie uwarunkowania wskazujące na trudny do precyzyjnego uchwycenia wpływ wzrostu minimalnego wynagrodzenia na zatrudnienie są spójne z przytoczonymi powyżej wynikami badań empirycznych.

Biorąc pod uwagę zakładane przez nas kształtowanie się współczynnika Kaitza w naszych symulacjach, można szacować, że tempo wzrostu zatrudnienia ukształtuje się w scenariuszu bazowym na poziomie niższym o 1,0 1,1 pkt. proc. w latach 2020 2021 niż w scenariuszu alternatywnym. W kolejnych latach negatywny wpływ silnej podwyżki płacy minimalnej na dynamikę zatrudnienia będzie coraz słabszy i wyniesie 0,4 pkt. proc w 2024 r. (wykres).

Na podstawie przeprowadzonej symulacji można wnioskować, że ze względu na zapowiedziany przez PiS silny wzrost płacy minimalnej w kolejnych latach, poziom zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw ukształtuje się w 2024 r. na poziomie o 3,5proc. niższym (ok. 200 tys. pracowników mniej) niż w alternatywnym scenariuszu, w którym płaca minimalna rosłaby w takim samym tempie jak w 2019 r. Należy zwrócić uwagę, że nasz szacunek obarczony jest niepewnością.

Z jednej strony negatywny wpływ na zatrudnienie może być silniejszy niż zakładamy ze względu na szybkie na tle historycznym tempo podwyżek płacy minimalnej. Z drugiej strony, reakcja przedsiębiorców na wzrost minimalnych stawek nie musi ograniczać się wyłącznie do redukcji zatrudnienia. Firmy mają również inne sposoby rekompensowania wyższych kosztów pracy, co ogranicza negatywny wpływ podwyżki płacy minimalnej.

źródło Credit Agricole Bank Polska

W następnym raporcie przedstawimy również nasze szacunki dotyczące wpływu wzrostu płacy minimalnej na zatrudnienie w Polsce, tym razem z punktu widzenia zmniejszenia liczby etatów koniecznego do utrzymania konkurencyjności cenowej polskiej gospodarki.