Rząd: Reforma górnictwa, analiza eksportu i wyników spółek węglowych

Rada Ministrów przyjęła:

a) informację o przebiegu realizacji reformy górnictwa węgla kamiennego - zaktualizowane sprawozdanie roczne za 1999 rok.

W I połowie 1999 r. przedsiębiorstwa górnicze oraz przedsiębiorstwa robót górniczych opracowały, na podstawie ustawy z 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz o szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych, programy naprawcze zawierające propozycje restrukturyzacji finansowej wraz z harmonogramem jej realizacji. Następnie złożyły wierzycielom wnioski o wszczęcie postępowania oddłużeniowego w ustawowym terminie do 30 czerwca 1999 r. W rezultacie podpisano 41 umów oddłużeniowych dotyczących zobowiązań na 669,9 mln zł.

Na 31 grudnia 1999 roku zobowiązania górnictwa węgla kamiennego wyniosły 20 561,5 mln zł.

Stan i struktura zobowiązań długo i krótkoterminowych na koniec 1998 i 1999 roku.

Za 1999 rok górnictwo winne było Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych 2 772 858,9 tys. zł. Do 25 kwietnia 2000 roku wpłacono 1 757 891,7 tys. zł, tj. 63,4 proc. należnych składek za 1999 rok wraz z odsetkami i opłatami prolongacyjnymi.

Do zapłacenia pozostało

1 014 967,2 tys. zł. Natomiast kwota należnych składek od wynagrodzeń z tytułu wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych za 1999 rok wyniosła 98 913 tys. zł. Do 25 kwietnia br. wpłacono 4 823,9 tys. zł, tj. 4,9 proc. należnej kwoty.

Za 1999 rok z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych górnictwo winne było budżetowi państwa 943 206,2 tys. zł (łącznie z odsetkami i opłatami prolongacyjnymi). Do 25 kwietnia 2000 roku wpłacono 904 190,6 tys. zł, tj. 95,9 proc. należnej kwoty.

Z tytułu podatku od towarów i usług zadłużenie wobec budżetu państwa wyniosło

1 789 431,7 tys. zł (z odsetkami i opłatami prolongacyjnymi). Do 25 kwietnia br. wpłacono

1 085 316,5 tys. zł, co stanowi 60,7 proc. należnych kwot.

Na koniec 1999 roku zobowiązania z tytułu opłat i kar za gospodarcze korzystanie ze środowiska i szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych wyniosły 4 446 334,1 tys. zł. Do 31 marca 2000 roku wpłacono 2 410,3 tys. zł.

Zobowiązania wobec gmin z tytułu podatku od nieruchomości i pozostałych opłat lokalnych wyniosły 262 943,8 tys. zł.

Wpłacono 135 058,8 tys. zł.

Wynagrodzenia w górnictwie.

Przeciętne wynagrodzenia w 1999 r. uwzględniają wypłaty nagród rocznych, tj. nagrody z okazji Dnia Górnika oraz dodatkowej nagrody rocznej, tzw. czternastej pensji.

W żadnej spółce węglowej wzrost przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w 1999 r. nie przekroczył założonego w projekcie ustawy budżetowej średniorocznego wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (w wysokości 8,5 proc.). W pięciu spółkach węglowych wskaźnik ten wyniósł 8,5 proc. W kopalniach - spółkach i kopalniach przedsiębiorstwach państwowych wskaźnik ten został przekroczony.

Likwidacja kopalń.

W 1999 r. likwidację zakładów górniczych lub ich części, finansowanych przez budżet państwa, realizowano w 25 kopalniach. Koszty tego procesu w ubiegłym roku wyniosły

462 605,3 tys. zł. Łącznie na ten cel przekazano 338 000 tys. zł dotacji.

Koszty likwidacji kopalń były wyższe o 124 605,3 tys. zł od sumy przekazanych środków i zostały pokryte przez kopalnie przychodami z likwidacji oraz środkami własnymi.

Kopalnie całkowicie likwidowane, tj.: "Wałbrzyskie KWK", KWK "Nowa Ruda", ZWP "Antracytu" w upadłości, KWK "Porąbka - Klimontów" SA, KWK "Morcinek", KWK "Gliwice", KWK "Jowisz", KDWK "M-300", KWK "Grodziec" Sp. z o.o. w likwidacji, KWK "Niwka - Modrzejów" Sp. z o.o. w likwidacji, KWK "Jaworzno", KWK "Saturn" SA, KWK "Paryż" Sp. z o.o. w likwidacji, KWK "Pstrowski" Sp. z o.o. w likwidacji, KWK "Siemianowice" - ZG "Rozalia" Sp. z o.o., KWK "Żory" SA, KWK "Sosnowiec" SA, KWK "Powstańców Śląskich" Sp. z o.o. w likwidacji i KWK "Siersza", wykazały koszty likwidacji w wysokości 393 415,4 tys. zł, a otrzymały 291 001, 5 tys. zł dotacji.

Kopalnie częściowo likwidowane, tj.: KWK "Polska - Wirek", KWK "Bielszowice", KWK "Centrum - Szombierki", KWK "Bobrek - Miechowice" Sp. z o.o. w likwidacji, KWK "Chwałowice" - Ruch "Rymer" i KWK "Katowice - Kleofas", wykazały koszty likwidacji w wysokości 69 189,9 tys. zł, a otrzymały 46 998,5 tys. zł dotacji.

Planowano, że w 1999 r. w całkowicie i częściowo likwidowanych kopalniach zatrudnienie zmniejszy się o 14 951 pracowników, faktycznie odeszły 18 393 osoby.

Do końca grudnia ub.r. zmniejszono zdolności produkcyjne o 8,7 mln ton.

Restrukturyzacja zatrudnienia.

Na koniec 1999 r. zatrudnienie w górnictwie zmniejszyło się o 34 304 osoby, tj. do 173 631 osób w porównaniu z końcem grudnia 1998 roku, kiedy wynosiło 207 935 osób.

W 1999 r. z przedsiębiorstw górniczych odeszło 36 059 osób, przyjęto zaś 1 755 nowych pracowników.

Wykorzystanie instrumentów osłonowych Górniczego Pakietu Socjalnego (GPS).

Skorzystało z nich w 1999 r. 25 031 osób, w tym w kopalniach węgla kamiennego 24 413 osób i 618 osób w przedsiębiorstwach robót górniczych i Przedsiębiorstwie Budowy Szybów SA.

Na restrukturyzację zatrudnienia z budżetu państwa wydano w tym roku 922 799 tys. zł, co stanowi 96,8 proc. rocznych środków przewidzianych na ten cel w ustawie budżetowej.

Rezultatem zmniejszenia zatrudnienia było zmniejszenie kosztów wynagrodzenia wraz z nagrodami i świadczeniami o 701,5 mln zł, z czego skutki odejść 24 413 pracowników, którzy skorzystali z GPS, wyniosły 480,3 mln zł.

W 1999 roku na reformę górnictwa węgla kamiennego przewidziano w budżecie państwa 1.527.000 tys. zł. Dodatkowo ze środków Funduszu Pracy na finansowanie jednorazowych odpraw pieniężnych wydano 249 992 tys. zł.

Trwają prace związane z prywatyzacją KWK "Bogdanka" SA oraz KWK "Budryk" SA.

Ochrona środowiska.

Działania spółek węglowych i kopalń zmierzające do zmniejszenia negatywnego wpływu przemysłu węglowego na środowisko naturalne koncentrowały się na:

- ograniczeniu zrzutu soli do cieków powierzchniowych (w porównaniu z 1997 r. zrzucona ilość soli zmniejszyła się odpowiednio: w 1998 r. o 79 814 ton, w 1999 r. o 195 314 ton, w sumie w latach 1998 - 1999 o 275 128 ton, a więc o 18,3 proc.);

- zagospodarowaniu odpadów powęglowych na dole kopalń (w porównaniu z 1997 r. ilość składowanych odpadów zmniejszono odpowiednio: w 1998 r. o 6 753 tys. ton, a w 1999 r. o 

5 132 tys. ton, w sumie w latach 1998 - 1999 ograniczono ilość składanych odpadów o 11 885 tys. ton, a więc o 56 proc.);

- rekultywacji terenów zdegradowanych działalnością przemysłową (powierzchnia gruntów objęta tymi pracami w stosunku do 1997 roku zwiększała się i wynosiła odpowiednio: 573 ha w 1998 r., co stanowiło wzrost o około 36 proc. i 778 ha w roku 1999, wzrost o 84 proc.).

Wyniki ekonomiczno - finansowe.

W 1999 r. strata finansowa netto górnictwa węgla kamiennego wyniosła 3 429,1 mln zł i była większa od straty prognozowanej w korekcie programu rządowego "Reforma górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 1998 - 2002" o 127,3 mln zł, tj. o 3,9 proc. W porównaniu do 1998 r. ujemny wynik finansowy netto zmniejszył się o 847,1 mln zł, tj. o 19,8 proc.

Zobowiązania długo i krótkoterminowe na koniec 1999 r. stanowiły 20 561,5 mln zł i były wyższe od stanu z końca 1998 r. o 4 036,6 mln zł. W końcu 1999 r. należności wyniosły

3 261,7 mln zł i były niższe od stanu z końca poprzedniego roku o 45 mln zł.

b) informację o realizacji reformy górnictwa węglakamiennego - sprawozdanie za I półrocze 2000 r.

Na podstawie ustawy z 26 listopada 1998 r. przedsiębiorstwa górnicze oraz przedsiębiorstwa robót górniczych opracowały w I połowie 1999 roku programy naprawcze zawierające propozycje restrukturyzacji finansowej.

W I półroczu 2000 roku zawarły one 54 umowy oddłużeniowe na 1 337,2 mln zł.

31 grudnia 1999 r. zobowiązania górnictwa węgla kamiennego wyniosły 20 561,5 mln zł, zaś 30 czerwca 2000 r. osiągnęły 20 621,1 mln zł.

Łączna kwota należności wobec ZUS wraz z odsetkami i opłatami prolongacyjnymi wyniosła 1 098 353,3 tys. zł. Do 25 lipca 2000 r. wpłacono 568 530,9 tys. zł, tj. 51,8 proc. należnych kwot. Od stycznia do lipca 2000 r. spółki węglowe i kopalnie regulowały także składki od wynagrodzeń za listopad - grudzień 1999 r. oraz od wypłaty dodatkowej nagrody rocznej, tzw. "14 pensji". Łącznie z tych tytułów wpłaciły 401 142 tys. zł, tj. 29,3 proc. całości nie uregulowanych składek za 1999 r. Zgodnie z korektą programu rządowego pozostałe zaległe zobowiązania za tamten rok (968 498,9 tys. zł) powinny być spłacone do końca 2000 roku.

Należności wobec Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych wyniosły 36 862,4 tys. zł. Do 25 lipca 2000 roku wpłacono 2 976,4 tys. zł, tj. 8,1 proc. należnych składek wraz z odsetkami i opłatami prolongacyjnymi.

Do budżetu państwa, zgodnie z deklaracjami podatku od osób fizycznych od wynagrodzeń za styczeń - maj, spółki węglowe i kopalnie spółki powinny były odprowadzić 269 258,8 tys. zł. Do 25 lipca 2000 roku wpłaciły 243 612,9 tys. zł, tj. 90,5 proc. należnej kwoty.

Ponadto od stycznia do lipca 2000 r. spółki węglowe i kopalnie wpłaciły do budżetu państwa podatek należny od wynagrodzeń za grudzień 1999 roku i od wypłaty dodatkowej nagrody rocznej tzw. "14 pensji" (z terminem płatności po 1.01.2000 roku) wraz z odsetkami i opłatami prolongacyjnymi w wysokości 217 833,9 tys. zł.

Z tytułu podatku od towarów i usług od stycznia do czerwca 2000 r. spółki węglowe i kopalnie spółki były winne budżetowi państwa (łącznie z odsetkami i opłatami prolongacyjnymi) 852 158,1 tys. zł. Do 25 lipca 2000 r. wpłaciły 409 116,9 tys. zł, co stanowi 48 proc. należnych kwot.

Ponadto przedsiębiorstwa te od stycznia do lipca br. wpłaciły do budżetu 169 276,7 tys. zł, wraz z odsetkami i opłatami prolongacyjnymi z tytułu tego podatku za grudzień 1999 r. oraz rat zobowiązań, zgodnie z porozumieniami zawartymi z urzędami skarbowymi.

Zobowiązania z tytułu opłat i kar za gospodarcze korzystanie ze środowiska i szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych na 30 czerwca 2000 roku wyniosły 4 020 783,5 tys. zł, z czego odsetki stanowią 43,4 proc. Za 2 kwartały tego roku ogółem wpłacono 3 215,1 tys. zł.

Zobowiązania z tytułu opłaty eksploatacyjnej na 30 czerwca 2000 roku wyniosły 906 510,6 tys. zł. W I półroczu wpłacono 27 184 tys. zł.

Zobowiązania wobec gmin z tytułu podatku od nieruchomości i pozostałych opłat lokalnych na 30 czerwca 2000 roku wyniosły 327 193,6 tys. zł, wpłacono 79 153,3 tys. zł.

Przeciętne wynagrodzenia w przedsiębiorstwach: górniczych i robót górniczych.

Wskaźnik przyrostu przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń za I półrocze 2000 r. przekroczono jedynie w Nadwiślańskiej Spółce Węglowej SA. Spółka prognozuje, że w br. zostanie dochowany roczny wskaźnik wzrostu płac.

W kopalniach - spółkach i kopalniach przedsiębiorstwach dopuszczalny poziom wskaźnika przekroczono w KWK "Nowa Ruda" SA w likwidacji, KWK "Sosnowiec" SA, KWK "Niwka - Modrzejów" Sp. z o.o. w likwidacji, KWK "Bogdanka" SA, KWK "Porąbka - Klimontów" SA, KWK "Paryż" Sp. z o.o. w likwidacji i KWK "Grodziec" Sp. z o.o. w likwidacji.

Jeśli chodzi o przedsiębiorstwa robót górniczych wskaźnik przyrostu przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń przekroczyło jedynie Przedsiębiorstwo Budowy Szybów SA w Bytomiu.

Likwidacja kopalń.

W I półroczu 2000 roku proces likwidacji zakładów górniczych lub ich części, finansowany ze środków budżetowych, prowadzony był w 27 kopalniach węgla kamiennego. Jego koszty wyniosły 295 923,8 tys. zł. W tym czasie w formie zaliczek dotacji na pokrycie kosztów likwidacji 26 kopalń przekazano 209 351,8 tys. zł.

W I półroczu br. koszty likwidacji były wyższe od przekazanej dotacji o 86 572 tys. zł.

Kopalnie całkowicie likwidowane to: Wałbrzyskie KWK, KWK "Nowa Ruda" w likwidacji, KWK "Porąbka - Klimontów" SA, KWK "Morcinek", KWK "Gliwice", KWK "Jowisz" Sp. z o.o. w likwidacji, KDWK "M.-300" w likwidacji, KWK "Grodziec" Sp. z o.o. w likwidacji, KWK "Niwka - Modrzejów" Sp. z o.o. w likwidacji, KWK "Jaworzno", KWK "Saturn" SA, KWK "Pstrowski" Sp. z o.o. w likwidacji, KWK "Siemianowice - ZG "Rozalia" Sp. z o.o., KWK "Sosnowiec" SA, KWK "Powstańców Śląskich" Sp. z o.o. w likwidacji, KWK "Siersza", ZWSM "Jadwiga" Sp. z o.o. w likwidacji, ZG "Wojkowice" Sp. z o.o. w likwidacji i KWK "Jan Kanty" SA.

Kopalnie częściowo likwidowane to: KWK "Polska - Wirek" - Ruch "Polska", KWK "Bielszowice", KWK "Centrum - Szombierki" Sp. z o.o. w likwidacji, KWK "Bobrek - Miechowice" Sp. z o.o. w likwidacji, KWK "Chwałowice" - Ruch "Rymer", KWK "Katowice - Kleofas" - Ruch "Katowice", KWK "Marcel" - Ruch "1 Maja" i KWK "Jas - Mos" - Ruch "Moszczenica".

W całkowicie i częściowo likwidowanych kopalniach węgla kamiennego w 2000 r. spadek zatrudnienia ma wynieść 10 773 osób. W I półroczu zatrudnienie zmniejszyło się o 5 480 osób, co stanowiło 50,9 proc. planowanego rocznego ubytku.

Korekta programu rządowego w 2000 r. zakłada ograniczenie zdolności produkcyjnych o 7,3 mln ton. W I półroczu br. ograniczono je o 2,15 mln ton/rok, co stanowi 29,5 proc.

Restrukturyzacja zatrudnienia.

W sektorze górnictwa węgla kamiennego zatrudnienie obniżyło się o 8 877 osób, z 173 631 osób w końcu grudnia 1999 roku do 164 754 osób w końcu czerwca 2000 roku.

W I półroczu 2000 roku z górnictwa odeszło 9 456 osób, natomiast do pracy w kopalniach przyjęto 579 pracowników.

W I półroczu 2000 roku z Górniczego Pakietu Socjalnego skorzystało w kopalniach 5 559 osób. Na restrukturyzację zatrudnienia przekazano z budżetu państwa 314 820,9 tys. zł, co stanowi 28,1 proc. środków rocznych przewidzianych w ustawie budżetowej na restrukturyzację zatrudnienia.

W związku ze zmniejszeniem w I półroczu 2000 roku zatrudnienia koszty wynagrodzenia wraz z nagrodami i świadczeniami na rzecz pracowników były niższe o 104,9 mln zł, z czego skutki odejść 5 559 osób z wykorzystaniem GPS stanowiły 63,1 mln zł.

Finansowanie reformy.

W ustawie budżetowej na finansowanie programu reformy górnictwa ze środków budżetowych w roku 2000 zagwarantowano 1 786 500 tys. zł. Od początku roku na ten cel przekazano 592 109,8 tys. zł, co stanowi 33,1 proc. planu.

Zarządzanie w górnictwie.

Restrukturyzacja organizacyjna w górnictwie przewiduje utworzenie Spółki Restrukturyzacji Kopalń (SRK), grupującej likwidowane kopalnie. Powołany przez ministra gospodarki zespół do utworzenia nowej spółki zakończył już prace i przedłożył koncepcję utworzenia spółki, biznes plan oraz jej statut.

Prywatyzacja w górnictwie.

Kontynuowano rozpoczętą prywatyzację w KWK "Bogdanka" oraz KWK "Budryk". W związku z uwarunkowaniami zewnętrznymi nastąpiła zmiana koncepcji prywatyzacyjnej KWK "Bogdanka". Ofertę publiczną sprzedaży akcji zamieniono na publiczne zaproszenie do rokowań. Dalsze decyzje prywatyzacyjne zostaną podjęte w oparciu o studium prywatyzacji i po konsultacjach ze stroną społeczną.

Wyniki ekonomiczno - finansowe.

Po I półroczu 2000 roku górnictwo węgla kamiennego osiągnęło ujemny wynik finansowy netto w wysokości 724,9 mln zł. W czerwcu bieżącego roku strata wyniosła 332,5 mln zł.

W porównaniu do I półrocza ubiegłego roku wynik finansowy netto uległ poprawie o 853,7 mln zł.

Za sprzedaż węgla za 6 miesięcy br. uzyskano 100,6 mln zł i był to wynik dodatni. W porównaniu do analogicznego okresu 1999 r. nastąpiła poprawa o 749,4 mln zł. Było to konsekwencją obniżenia kosztu wydobycia o 721,1 mln zł oraz wzrostu ceny sprzedaży węgla.

W ciągu 6 miesięcy br. górnictwo uzyskało dodatni, jednostkowy wynik ze sprzedaży węgla w wysokości 2,10 zł/t. Spośród spółek węglowych jedynie Bytomska Grupa Kapitałowa oraz Gliwicka Spółka Węglowa SA odnotowały ujemną akumulację. Pozostałe spółki utrzymały dodatni jednostkowy wynik ze sprzedaży węgla.

Znaczącej poprawie uległ wynik finansowy netto. Po I półroczu br. strata w wysokości 724,9 mln zł stanowiła 45,9 proc. straty za analogiczny okres roku ubiegłego.

Istotne jest, że strata Bytomskiej Grupy Kapitałowej za 6 miesięcy br. stanowi 27,6 proc. straty poniesionej przez całe górnictwo węgla kamiennego w tym okresie.

c) analizę opłacalności eksportu węgla kamiennego, w tym jego wpływ na wyniki finansowe kopalń i spółek węglowych.

Z analizy przeprowadzonej przez spółki węglowe wynika, że na początku lat 90. eksport węgla kamiennego obniżył się o ponad 35,3 proc., z 28,9 mln ton w roku 1989 do 18,7 mln ton w roku 1992. Natomiast w latach 1993 - 1997 wzrastał, osiągając maksymalny poziom 32,3 mln ton w 1995 r. Od 1997 r. eksport znowu spadał do 25,2 mln ton w roku 1999.

W latach dziewięćdziesiątych następowało też obniżanie cen zbytu węgla eksportowanego. O ile w 1991 r. średnia cena stanowiła równowartość 37,20 USD/t, to w roku 1999 obniżyła się o ponad 41 proc. - do 21,83 USD/t.

Na obniżanie cen węgla w eksporcie decydujący wpływ miało:

- obniżenie się cen węgla na rynkach światowych;

- silna pozycja złotego w stosunku do zachodnich walut;

- wysokie taryfy przewozowe za transport węgla do portów.

Czynniki te wpływały na pogarszanie się relacji między jednostkowym kosztem sprzedanego węgla a uzyskaną za niego ceną w eksporcie. W 1993 r. średnia cena zbytu węgla eksportowanego stanowiła 96,8 proc. średniego jednostkowego kosztu sprzedanego węgla, a w roku 1998 zaledwie w 59,3 proc. W 1999 r., głównie za sprawą relatywnego osłabienia wartości złotego, jak również znaczącego obniżenia się kosztów sprzedanego węgla, udział ten wzrósł do 66,2 proc.

Rozwiązania przyjęte w rządowym programie reformy górnictwa na lata 1998 - 2002 zmierzają do zmniejszenia eksportu węgla do poziomu zapewniającego najkorzystniejszy wynik finansowy. W rezultacie w latach 1998 - 1999 eksport zmniejszył się o 5,4 mln ton - do 25,2 mln ton.

Z analizy efektywności eksportu węgla wynika, że jego wyeliminowanie spowodowałoby pogorszenie wyników finansowych górnictwa. Eksport ten przyczynia się ponadto do zwiększenia płynności finansowej spółek węglowych. Za utrzymaniem jego racjonalnego poziomu przemawiają również względy społeczne. Eksport 25 mln ton węgla rocznie zapewnia bowiem pracę 37 tysiącom pracowników kopalń oraz uzasadnia istnienie wielu miejsc pracy w PKP, portach i innych podmiotach pośredniczących w eksporcie.

Podsumowanie.

1. W przypadku całkowitej rezygnacji z eksportu węgla wynik finansowy brutto analizowanych spółek węglowych wyniósłby minus 2 652,7 mln zł i byłby gorszy o 1 243,3 mln zł od założonego w planie techniczno-ekonomicznym na rok 2000.

2. Aktualne ceny na rynku światowym oraz założony średni kurs dolara uzasadniają, że eksport węgla jest racjonalny i w pełni uzasadniony ekonomicznie.