Innowacyjność: Czy Polska odbije się od dna?
Po wejściu Polski do Unii Europejskiej obserwowano umiarkowany wzrost relatywnych jednostkowych kosztów pracy w polskiej gospodarce. Zdaniem analityków Credit Agricole Bank obecny model gospodarczy oparty o niskie koszty pracy nie jest możliwy do utrzymania.
W czasie kryzysu (2009 r.) obniżyły się one znacząco i od 2010 r. pozostają w lekkim trendzie spadkowym. Mimo że miesięczne koszty pracy w przetwórstwie w przeliczeniu na osobę wzrosły w Polsce w latach 2004-2012 o 70%, podczas gdy w UE zwiększyły się one o 24%, wciąż kształtują się one w przeliczeniu na EUR na poziomie niemal trzy i półkrotnie niższym od średniej unijnej. Tym samym niskie koszty pracy były w ostatniej dekadzie jedną z najważniejszych przewag konkurencyjnych polskiego sektora przetwórczego.
Przewaga ta przyczyniła się do wzrostu otwartości polskiej gospodarki w latach 2004-2014 - eksport towarów i usług w relacji do PKB wzrósł z 34,6% do 46,1%. Jednocześnie w tym samym okresie udział eksportu produktów i usług z Polski w globalnym eksporcie zwiększył się z 0,9% do 1,3%.
Pomimo tego iż konkurencyjność cenowa wciąż pozostaje głównym atutem polskiej gospodarki, obecny model rozwoju gospodarczego polegający na konkurencyjności cenowej nie jest możliwy do kontynuowania w długim okresie.
W dłuższej perspektywie konieczne jest budowanie innych przewag (poza kosztową) polskiej gospodarki, przede wszystkim poprzez wzrost innowacyjności. Poniżej omawiamy szerzej problem niskiej innowacyjności polskich firm oraz usytuowanie tego zagadnienia w planie M. Morawieckiego.
Zgodnie z badaniem Innovation Union Scoreboard 2015 Polska zaliczana jest do grupy krajów tzw. "umiarkowanych innowatorów".
Większość wskaźników dotyczących innowacyjności firm w Polsce kształtuje się na poziomie znacząco niższym od średniej unijnej. Polska znajduje się na słabej pozycji pod względem m.in. wydatków na badania i rozwój (B+R), odsetka małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) wprowadzających innowacje produktowe, procesowe, marketingowe lub organizacyjne oraz odsetka innowacyjnych MŚP współpracujących z innymi podmiotami lub samodzielnie tworzących innowacje.
Co więcej w przypadku ponad połowy wymienionych wskaźników, relatywny poziom innowacyjności Polski w porównaniu do UE uległ pogorszeniu od 2007 r. Tylko w przypadku dwóch wskaźników Polska znajduje się powyżej średniej unijnej (zatrudnienie w firmach innowacyjnych i wydatki na innowacyjność przedsiębiorstw z wyłączeniem B+R). Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż Polska znajduje się w pierwszej dziesiątce państw Europy pod względem wydatków ponoszonych na innowacyjność z wyłączeniem B+R (m.in. projekty, szkolenia, zaawansowane urządzenia i maszyny, marketing, zakupy patentów i licencji) w relacji do PKB.
Wyniki analizy Komisji Europejskiej potwierdzają również badania ankietowe GUS przeprowadzane wśród polskich przedsiębiorstw sektora przetwórczego.
Po wejściu do Unii Europejskiej odsetek firm innowacyjnych w polskim przetwórstwie wynosił 42% w 2005 r. W kolejnych latach następował stopniowy spadek odsetka przedsiębiorstw innowacyjnych do 16,1% w 2011 r.
W latach 2012-2014 tendencja uległa odwróceniu. Niemniej jednak, zgodnie z wynikami badania GUS w latach 2012-2014 tylko 17,5% przedsiębiorstw wdrożyło innowacje produktowe. Obecnie poszczególne kategorie polskiego przetwórstwa są silnie zróżnicowane pod względem stopnia innowacyjności. Najbardziej innowacyjne branże to produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych, koksu i produktów rafinacji ropy naftowej, urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych, komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych. W tych kategoriach przynajmniej co trzecia firma wprowadza innowacje.
W naszej ocenie skłonienie firm do prowadzenia działalności innowacyjnej jest jednym z głównych
wyzwań stojących przed rządem w kontekście opracowania średnioterminowej strategii rozwoju
państwa. Większość przedsiębiorstw (71,2%), które w latach 2012-2014 nie wdrożyły innowacji, jako
przyczynę podały bowiem brak przekonującego powodu dla ich wprowadzenia.
Z kolei pozostałe 28,8% nieinnowacyjnych firm rozważało wdrożenie innowacji, ale bariery dla ich wprowadzenia okazały się zbyt wysokie.
Problemy te zostały częściowo zaadresowane przez Plan na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Jednym z pięciu filarów planu M. Morawieckiego jest "Rozwój innowacyjnych firm". Zgodnie z ogólnymi założeniami programu państwo powinno skupić się na kompleksowym wsparciu firm oraz zapewnić lepsze warunki do wdrażania innowacji.
m.in. nasilenie współpracy nauki z biznesem, reformę instytutów naukowo-badawczych, a także powiązanie wsparcia innowacyjności z innymi politykami, np. przemysłową. Drugim obszarem działania jest stworzenie nowej "Konstytucji Biznesu". Ustanawiałaby ona fundamentalne zasady prowadzenia działalności gospodarczej oraz miałaby na celu ograniczenie barier prawnych dla przedsiębiorców, w tym ułatwienia we współpracy przy innowacyjnych projektach. Kolejnym krokiem byłoby uchwalenie nowej ustawy o innowacyjności. Zakłada ona korzystniejsze opodatkowanie aportu własności intelektualnej i przemysłowej, pozwalałaby na uwzględnienie w szerszym zakresie nakładów na działalność B+R jako koszty uzyskania przychodów.
Plan M. Morawieckiego przewiduje również inicjatywę Start in Poland. Miałaby ona na celu przełamanie bariery komercjalizacji innowacyjnych rozwiązań stworzonych przez start-upy, budowanie sieci kontaktów z osobami odpowiedzialnymi za innowacje w dużych spółkach oraz zapewnienie korzystnych warunków finansowania ze środków europejskich.
Głównym celem planu M. Morawieckiego w kontekście innowacji w Polsce jest zwiększenie wydatków na B+R z 0,9% w 2014 r. do 2,0% PKB. Podwojenie wydatków na B+R w relacji do PKB jest w naszej ocenie ambitnym celem.
Ogłoszony przez M. Morawieckiego plan pokazuje na razie głównie kierunki działania państwa w tym zakresie. Prawdopodobieństwo realizacji tego celu przy obecnym stanie wiedzy jest trudne do oceny. Konieczne jest zapoznanie się z konkretnymi propozycjami skutecznych działań rządu zmierzających do silnego zwiększenia innowacyjności polskiej gospodarki, które zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami zostaną przedstawione w II poł. br. i w 2017 r.
Dopiero wówczas będziemy mogli odpowiedzieć na pytanie, czy i w jakim zakresie podjęte przez rząd działania przyczynią się do podniesienia długoterminowej ścieżki wzrostu gospodarczego w Polsce.
Departament Analiz Makroekonomicznych
Credit Agricole Bank Polska S.A.
