Wyraźna poprawa sytuacji materialnej Polaków
Jak podał GUS, w 2016 r. wystąpiła wyraźna poprawa sytuacji materialnej wszystkich grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych w Polsce. Gospodarstwa domowe osiągały wyższe dochody i ponosiły większe wydatki.
Wzrosła nadwyżka dochodów nad wydatkami, co dało gospodarstwom domowym większe możliwości oszczędzania.
Poziom przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na osobę w zaokrągleniu do 1 zł wyniósł w 2016 r. 1475 zł i był realnie wyższy o 7,0% od dochodu z roku 2015 (w 2015 r. wzrost realny wyniósł 4,3%).
Uruchomione od 1 kwietnia 2016 r. świadczenie wychowawcze (Rodzina 500+) stanowiło przeciętnie w gospodarstwach domowych otrzymujących to świadczenie 16,8% dochodów rozporządzalnych na osobę (na podstawie wyników za II-IV kwartał.).
Przeciętne miesięczne wydatki w gospodarstwach domowych na osobę w 2016 r.1 osiągnęły wartość 1132 zł i były realnie wyższe o 4,3% od wydatków z roku 2015, stanowiły 76,7% dochodów (w 2015 r. - 78,7%). Wydatki na towary i usługi konsumpcyjne wyniosły średnio 1083 zł i były realnie wyższe o 4,5% w stosunku do 2015 r. (w 2015 r. wzrost realny wydatków i wydatków konsumpcyjnych wyniósł ok.2%).
Małżeństwa z trójką lub większą liczbą dzieci nadal znajdowały się w najtrudniejszej sytuacji materialnej, jednak w 2016 r. wystąpiła wyraźna poprawa ich sytuacji dochodowej. W stosunku do 2015 r. nastąpił wzrost przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę w tych gospodarstwach aż o 25,2%.
Różnice w sytuacji materialnej pomiędzy miastem a wsią zmniejszają się z roku na rok w wyniku szybszego bogacenia się mieszkańców wsi niż miast, jednak nadal pozostają dosyć istotne. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w miastach wzrósł w 2016 r. w stosunku do 2015 r. o 4,9%, a na wsi o 9,8%.
Utrzymała się tendencja spadkowa w ilościowym spożyciu większości podstawowych artykułów żywnościowych.
Poprawiło się wyposażenie gospodarstw domowych w dobra trwałego użytkowania, w tym nowej generacji - zwłaszcza w smartfon, telewizor plazmowy lub ciekłokrystaliczny z MPEG-4, zmywarkę do naczyń oraz komputer z dostępem do Internetu i samochód osobowy.
Nieco wzrosła średnia powierzchnia mieszkania. Przeciętne gospodarstwo domowe w 2016 roku zajmowało mieszkanie o powierzchni 77,2 m2, składające się z 3,0 pokoi (w 2015 r. 76,7 m2 i 2,9 pokoi).
Podobnie jak w roku poprzednim, ponad połowa badanych w 2016 r. gospodarstw domowych oceniała swoją sytuację materialną jako przeciętną. Wzrósł odsetek gospodarstw oceniających swoją sytuację materialną jako raczej dobrą albo bardzo dobrą (33,5% gospodarstw domowych ogółem wobec 28,5% w 2015 r.) oraz obniżył się odsetek gospodarstw postrzegających ją jako raczej złą albo złą (13,0% wobec 15,7% w 2015 r.).
W porównaniu do 2015 roku utrzymało się relatywnie duże zróżnicowanie przeciętnych miesięcznych dochodów i wydatków pomiędzy poszczególnymi grupami społeczno-ekonomicznymi. Najwyższy przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny oraz przeciętne miesięczne wydatki na osobę (podobnie jak w latach poprzednich) odnotowano w 2016 r. w gospodarstwach osób pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym - wynosiły one odpowiednio: 1792 zł i 1315 zł. Dochód w tej grupie gospodarstw domowych był o 21,6% wyższy od średniego dochodu w gospodarstwach ogółem, a wydatki o 16,2% wyższe od średnich wydatków ogółem (w 2015 r. odpowiednio 25,5% i 20,1%).
Podobnie jak w roku poprzednim, najniższym przeciętnym miesięcznym dochodem rozporządzalnym na osobę w 2016 r. dysponowały gospodarstwa domowe rolników (1151 zł) i był on o 21,9% niższy od średniej w gospodarstwach ogółem (w 2015 r. niższy o 24,5%). W gospodarstwach rolników odnotowano również najniższe wydatki (815 zł), które były o 28,0% niższe od średnich wydatków dla gospodarstw ogółem (w 2015 r. - niższe o 28,6%).
konsekwencji rozpiętość przeciętnych dochodów i wydatków według grup społeczno-ekonomicznych spadła do 43,5 p. proc. dla dochodów (o 6,6 p. proc.) i do 44,2 p. proc. dla wydatków (o 4,5 p. proc.)
Rok 2016 był kolejnym rokiem, w którym wystąpił wzrost realnego poziomu przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego ogółem - o 7,0% (w 2015 r. wzrost o 4,3%). Dotyczyło to wszystkich grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych. Najwyższy wzrost realnego dochodu rozporządzalnego zanotowano w gospodarstwach domowych rolników (o 11,0%) a najniższy wzrost - w grupie gospodarstw domowych pracujących na własny rachunek (o 3,7%), co było relacją odwrotną do roku 2015 (gospodarstwa rolników - 1,2%, a gospodarstwa pracujących na własny rachunek - 7,6%).
W gospodarstwach rolników realny poziom przeciętnego dochodu z indywidualnego gospodarstwa rolnego na osobę wzrósł o 6,0% w porównaniu z rokiem 2015, a więc był znacznie niższy niż wzrost dochodu rozporządzalnego ogółem w tej grupie społeczno-ekonomicznej.
Na realny wzrost dochodu rozporządzalnego w grupie gospodarstw domowych rolników miał wpływ nie tylko realny wzrost dochodów z indywidualnego gospodarstwa rolnego o 6,0% oraz dochodów z pracy najemnej o 6,2%, ale także ze świadczeń społecznych2 - aż o 38,7% (w kategorii tej mieści się m. in. uruchomione od 1 kwietnia 2016 r. świadczenie wychowawcze - Rodzina 500+).
Ponownie najwyższy udział dochodów z głównego źródła utrzymania notowały gospodarstwa domowe pracowników (81,5%), a najniższy gospodarstwa domowe rolników (62,2%).
W grupach społeczno-ekonomicznych różnice w strukturze dochodu rozporządzalnego pomiędzy 2016 a 2015 rokiem wahały się w granicach -3,1 do +4,3 p. proc.
Przeciętne miesięczne dochody na 1 osobę w gospodarstwach domowych pobierających świadczenie wychowawcze (Rodzina 500+) w 2016 r. (II-IV kwartał) wyniosły 1171 zł3 i stanowiły 79,4% przeciętnego miesięcznego dochodu rozporzadzalnego na 1 osobę ogółem dla Polski.
Udział dochodów z tego świadczenia w przeciętnym miesięcznym dochodzie rozporządzalnym na osobę w przypadku gospodarstw domowych, które pobierały je w 2016 r. (dane za II-IV kwartał) wyniósł przeciętnie 16,8%. Najwyższy był w gospodarstwach rencistów - 25,8%, a następnie w gospodarstwach rolników - 18,7%, emerytów - 16,9%, pracowników - 15,4%.
Najniższy udział tego świadczenia zanotowano w gospodarstwach pracujących na rachunek własny - 11,7% dochodu rozporządzalnego4.
Zróżnicowanie dochodów na osobę w gospodarstwach domowych mierzone współczynnikiem Giniego w 2016 roku zmalało w stosunku do lat poprzednich, a jego wartość wyniosła 0,304 (w latach 2012-2015 - spadek z 0,338 do 0,322). Tak jak i w latach poprzednich, najbardziej zróżnicowane były dochody rolników (0,541), a najmniej emerytów (0,224).
W 2016 roku we wszystkich grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych wystąpił realny wzrost przeciętnych miesięcznych wydatków na osobę (od 0,9% w grupie pracujących na własny rachunek do 5,5% w grupie rolników) w stosunku do roku 2015.
Podobnie jak w latach poprzednich najwyższy udział w strukturze wydatków ogółu gospodarstw domowych miały wydatki na żywność i napoje bezalkoholowe - 24,2%, przy czym w gospodarstwach pracujących na własny rachunek stanowiły one 20,9%, a w gospodarstwach rolników - 31,5% wszystkich wydatków (w 2015 r. odpowiednio: 24,0%, 20,5%, 31,3%).
Kolejną ważną pozycję w wydatkach gospodarstw domowych stanowiły wydatki na użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii. Ich udział w wydatkach ogółem wyniósł 19,6% (w 2015 - 20,1%).
Przeciętne miesięczne wydatki na osobę w gospodarstwach domowych pobierających świadczenie wychowawcze (Rodzina 500+) w 2016 r. (II-IV kwartał)5 wyniosły 880 zł. i stanowiły 77,8% przeciętnych miesięcznych wydatków na 1 osobę dla ogółu gospodarstw domowych w 2016 r. Najistotniejszą pozycję w strukturze wydatków gospodarstw otrzymujących świadczenie wychowawcze (II-IV kwartał) zajmowała żywność i napoje bezalkoholowe - 25,1% ogółu wydatków, i był to udział o 1,5 p. proc. większy niż w gospodarstwach, które nie otrzymywały tego świadczenia. Następne w kolejności były wydatki na użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii - 17,8% ogółu wydatków.
Udział tych wydatków był o 2,1 p. proc. niższy niż w gospodarstwach niepobierających świadczenia wychowawczego.
Gospodarstwa domowe otrzymujące świadczenie wychowawcze przeznaczały prawie 9% wydatków na transport oraz rekreację i kulturę, nieco ponad 7% na odzież i obuwie, niecałe 5% na łączność oraz restauracje i hotele, nieco ponad 4% na edukację, a 1,6% na edukację.
Zauważalnie wyższy udział wydatków w gospodarstwach pobierających świadczenie niż w gospodarstwach nie otrzymujących go wystąpił m. in. w takich grupach wydatków jak: rekreacja i kultura (o 2,0 p. proc.), odzież i obuwie (o 1,8 p. proc.).
Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę w gospodarstwach domowych zamieszkujących miasta był wyższy o 35,3% niż na wsi (w 2015 r. o 41,6%) i o 11,3% w stosunku do średniej ogólnopolskiej (w 2015 r. o 13,0%).
Z kolei dochód rozporządzalny na wsi był niższy o 17,7% od średniej ogólnopolskiej (w 2015 r. o 20,2%). Różnice te wynikały nie tylko z wysokości dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe, ale były również związane z większą liczbą osób wchodzących w skład gospodarstw domowych zamieszkujących wieś7.
Przeciętne miesięczne wydatki na 1 osobę w V grupie kwintylowej wyniosły 1965 zł i były ponad 3-krotnie wyższe niż w I grupie kwintylowej podobnie jak w 2015 r. Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w V grupie kwintylowej wyniósł 68,3%, a w najniższej 114,7%, (w 2015 r. odpowiednio 69,1% i 124,0%) co oznacza, że gospodarstwa najbiedniejsze nadal były zmuszone korzystać ze swoich oszczędności bądź pożyczek lub kredytów, jednak w znacznie mniejszym stopniu niż w 2015 r.
Zróżnicowanie udziału wydatków w dochodzie pomiędzy grupami najbogatszych gospodarstw domowych (V grupa kwintylowa) a najuboższych gospodarstw (I grupa kwintylowa), w odniesieniu do roku poprzedniego zmniejszyło się o 8,5 p. proc. (w 2015 r. o 1,8 p. proc.).
Podobną tendencję odnotowano w przypadku wydatków gospodarstw domowych. Wydatki na osobę w gospodarstwach domowych zamieszkujących miasta były o 35,6% wyższe niż na wsi, a w stosunku do średniej ogólnopolskiej w miastach były wyższe o 11,4% (w 2015 r. o 12,2%), zaś na wsi niższe o 17,9% (w 2015 r. o 19,1%). Rozpiętości dochodowe, jak i wydatkowe między gospodarstwami domowymi zamieszkującymi miasta, a mieszkającymi na wsi zmniejszyły się i wyniosły w 2016 r. odpowiednio 29,0 p. proc. i 29,3 p. proc. (w 2015 r. odpowiednio 33,3 p. proc. i 31,3 p. proc.).
W miastach liczących co najmniej 500 tys. mieszkańców przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę był aż o 43,0% wyższy niż przeciętnie w kraju (spadek o 10,1 p. proc. w porównaniu do 2015 r.), natomiast wydatki były wyższe od przeciętnych krajowych o 40,3% (8,5 p. proc. mniej niż przed rokiem).
* Przeciętna liczba osób w gospodarstwach domowych ogółem w 2016 r. wynosiła - 2,74; w grupie pracowników - 3,19; rolników - 3,84; pracujących na własny rachunek - 3,19; emerytów - 1,95; rencistów - 1,90.