Na aplikację bez egzaminu

W Polsce przedstawiciele dwóch zawodów prawniczych: adwokaci i radcy prawni świadczą usługi na rzecz klientów. Czy podobnie jest we Włoszech?

- We Włoszech jest jeden zawód prawniczy prowadzący obsługę klientów. Jest to zawód adwokata. Do 1992 r. istniał podział na adwokatów i tak zwanych procuratori legali.

Procuratore legale - był to prawnik tuż po zdaniu egzaminu adwokackiego, czyli mniej doświadczony. Taki prawnik pełnił funkcję zastępcy prawnego. Teraz jest jeden zawód, dzieli się on natomiast na adwokatów zwykłych i adwokatów kasacjonistów. Ci drudzy mają monopol na występowanie przed Najwyższym Sądem Kasacyjnym.

We Włoszech występuje przymus adwokacki w każdym stadium postępowania, przed wszystkimi organami władzy sądowniczej. Obywatel sam może występować jedynie przed sędzią pokoju. Jest to funkcja powołana kilka lat temu dla rozpatrywania drobnych spraw z zakresu prawa cywilnego i karnego. Na przykład chodzi o zobowiązania niewielkiej wartości, spory sąsiedzkie, naruszenia porządku publicznego itp. Sędzia pokoju może wymierzać kary grzywny i ograniczenia wolności, nie może jednak orzec kary pozbawienia wolności.

¦ Kto może udzielać porad prawnych we Włoszech?

- Może to robić tylko profesjonalny prawnik, czyli adwokat. Nikt inny nie ma prawa prowadzić działalności w tym zakresie. Wyjątek stanowią jedynie sprawy podatkowe, gdzie przewidziana jest postać w Polsce nieznana - dottore commercialista - będący połączeniem doradcy podatkowego i księgowego; nie musi to być przy tym absolwent prawa.

Dopiero po dwuletnim okresie praktyki w zakresie prawa włoskiego uzyskuje się uprawnienia adwokata włoskiego.

¦ Jakie trzeba pokonać szczeble w edukacji, aby zostać adwokatem?

- Należy ukończyć pięcioletnie studia prawnicze gwarantujące dyplom specjalistyczny, czyli studia drugiego stopnia. Niedawno we Włoszech wprowadzono podział na każdym kierunku studiów na trzyletnie studia, których absolwent uzyskuje licencjat, i pięcioletnie studia gwarantujące dyplom pełny, tzw. specjalizacyjny. Osoby po odbyciu trzyletniej nauki otrzymują licencjat, a jeśli chcą po studiach wstąpić w szeregi adwokatury, muszą mieć ukończone pięcioletnie studia magisterskie. Po ukończeniu studiów adept nauk prawniczych zapisuje się na dwuletnią aplikację, musi przy tym znaleźć sobie patrona, pod okiem którego przygotowuje się do końcowego egzaminu adwokackiego. Znalezienie patrona nie jest trudne, bo ze strony kancelarii adwokackich jest duże zapotrzebowanie na pracę prawników-aplikantów. We Włoszech nie ma egzaminów na aplikację. Posiadanie patrona uprawnia do otrzymania od okręgowej rady adwokackiej legitymacji aplikanta. Wówczas może on rozpocząć staż. Przyszły adwokat ma także obowiązek odbycia określonej liczby zajęć praktycznych. Zostaje przypisany do określonego sądu, gdzie bierze udział w rozprawach i innych czynnościach sądowych, przysłuchuje się posiedzeniom sądu. Formalnie nie ma jednak żadnych zajęć teoretycznych prowadzonych dla aplikantów przez samorząd adwokacki.

¦ Jak wygląda egzamin adwokacki we Włoszech?

- Aplikant, aby mógł stać się pełnoprawnym adwokatem, musi złożyć egzamin końcowy, tzw. egzamin adwokacki. Egzamin jest podzielony na część pisemną i ustną. W części pisemnej aplikant musi napisać eseje na zadane tematy. W trakcie egzaminu można korzystać ze źródeł prawa oraz zbiorów orzecznictwa. Potem odbywa się egzamin ustny, w trakcie którego sprawdzana jest wiedza teoretyczna i praktyczna przyszłego adwokata. Zwykle pomiędzy egzaminem pisemnym a ustnym mija wiele czasu - czasami wręcz kilka miesięcy.

Istnieją płatne kursy przygotowujące do egzaminu adwokackiego. Są one dość drogie, ale stanowią dużą pomoc dla przyszłych adwokatów i wiele osób w nich uczestniczy. Kursy prowadzone są przez tzw. Szkoły Specjalizacyjne - tworzone przez wydziały prawa renomowanych uczelni we współpracy z organami samorządu adwokackiego. Z roku na rok zwiększa się liczba osób przystępujących do egzaminu adwokackiego, dlatego obecny system, który liczy sobie blisko 150 lat, staje się powoli niewydolny. Pojawiają się różne pomysły gruntownej reformy, ale trwa spór co do tego, jak daleko zmiany miałyby sięgać, trudno więc prognozować, kiedy to ostatecznie nastąpi.

¦ W jakiej formie prawnej adwokaci mogą prowadzić swoją działalność?

- Adwokaci mogą tworzyć kancelarie jednoosobowe albo zakładać spółki między przedstawicielami wolnych zawodów - tzw. spółki partnerskie; te ostatnie wszakże dopiero od 2001 r. - wcześniej nie było możliwości tworzenia żadnych spółek prawniczych.

¦ Co musi uczynić polski prawnik, który chciałby wykonywać zawód adwokata we Włoszech?

- Podobnie jak w innych krajach członkowskich Unii Europejskiej, okręgowe rady adwokackie prowadzą listy adwokatów europejskich. Do czasu uzyskania pełnych praw prowadzenia działalności prawniczej, adwokat z innego państwa musi występować pod tytułem, jaki uzyskał w swoim kraju ojczystym. Dopiero po dwuletnim okresie praktyki w zakresie prawa włoskiego uzyskuje on uprawnienia adwokata włoskiego.

¦ Czy adwokaci mogą bez ograniczeń reklamować swoje usługi?

- Tak jak w Polsce reklama kancelarii jest zakazana. Oczywiście adwokaci mają prawo do umieszczania informacji o swojej działalności na drzwiach kancelarii, w czasopismach prawniczych, książkach telefonicznych. Mogą udzielać opinii i wywiadów prasie, lecz - co do zasady - wszelka forma reklamy jest w ich przypadku zakazana.

Rozmawiała

Katarzyna Rychter