Przymusowy wykup akcji a podatek

W praktyce wykorzystywana jest ona do eliminacji mniejszościowych akcjonariuszy wbrew ich woli, co następuje poprzez wykup ich akcji przez akcjonariuszy większościowych. Sytuacja ta często ma miejsce, gdy drobni udziałowy skutecznie blokują swoimi głosami pracę spółki, czy też w gdy spory między akcjonariuszami większościowymi i mniejszościowymi uniemożliwiają dalszy rozwój i prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Podmioty decydujący się na takie rozwiązanie często mają wątpliwości, czy w wyniku przeprowadzenia przymusowego wykupu akcji nie będzie na nich ciążył obowiązek podatkowy wynikający z przepisów ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz. U. z 2010 r. Nr 101, poz. 649 z późn. zm. - dalej jako: "ustawa o PCC").

Art. 1 ust. 1 ustawy o PCC określa jakie czynności cywilnoprawne podlegają temu podatkowi. Należy podkreślić, iż powyższy przepis zawiera zamknięty katalog czynności objętych tym podatkiem. Oznacza to, że opodatkowaniu podlegają jedynie czynności wymienione w przywołanym artykule. Jedną z czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych jest umowa.

Zgodnie z art. 418 § 1 ustawy z dnia 15 września 2000r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000 r. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm. - dalej jako: "KSH"), walne zgromadzenie może powziąć uchwałę o przymusowym wykupie akcji akcjonariuszy reprezentujących nie więcej niż 5 % kapitału zakładowego (akcjonariusze mniejszościowi) przez nie więcej niż pięciu akcjonariuszy, posiadających łącznie nie mniej niż 95 % kapitału zakładowego, z których każdy posiada nie mniej niż 5 % kapitału zakładowego. Uchwała wymaga większości 95 % głosów oddanych. Statut może przewidywać surowsze warunki powzięcia uchwały. Stosownie do § 2 uchwała, o której mowa wyżej, powinna określać akcje podlegające wykupowi oraz akcjonariuszy, którzy zobowiązują się wykupić akcje, jak również określać akcje przypadające każdemu z nabywców.

Zasady i tryb przymusowego wykupu akcji pozwalają na przyjęcie, iż jest to instytucja w sposób szczególny uregulowana w prawie handlowym i nie zawierająca istotnych elementów umowy sprzedaży, określonych w art. 535 ustawy z dnia z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm. - dalej jako: "KC"). Dla skutecznego zrealizowania przymusowego wykupienia akcji nie jest bowiem niezbędne złożenie oświadczenia woli o zawarciu umowy. Z samej istoty "przymusowego wykupu" wynika, że zgoda na zawarcie umowy akcjonariuszy mniejszościowych nie tylko nie jest niezbędna dla zrealizowania całej procedury, ale odbywa się wbrew ich woli. Instytucja przymusowego wykupu akcji realizowana jest w interesie akcjonariuszy większościowych, zaś akcjonariuszom mniejszościowym ustawa przyznaje tylko instrumenty ochrony ich praw, które mogą zostać naruszone w przypadku wykupu akcji po cenie zaniżonej, nieodzwierciedlającej ich rzeczywistej wartości. Podobnie Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w orzeczeniu z dnia 28 października 2009 r. (sygn. II FSK 870/08).

Ponadto, określona w art. 418 KSH "suma wykupu" nie odpowiada pojęciu ceny w rozumieniu art. 535 KC. "Suma wykupu" jest wartością zobiektywizowaną w oparciu o wartości z rynku regulowanego lub zgodna z opinią biegłego. Nie stanowi przedmiotu ustaleń pomiędzy stronami umowy.

Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z dnia 10 grudnia 2010 r. (sygn. IPPB2/436-389/10-2/MZ) słusznie stwierdza, że: "W wyniku przeprowadzenia procedury wykupu akcji nie dochodzi również do zawarcia umowy pomiędzy dotychczasowym właścicielem akcji a ich nabywcą. (...) dochodzi do jej przeprowadzenia w wyniku dwóch odrębnych stosunków zobowiązaniowych z dodatkowym udziałem spółki (zarządu spółki). Warunkiem skuteczności całej procedury nie jest zgodna wola stron, lecz uiszczenie ceny wykupu przez akcjonariuszy większościowych (wykupujących akcje zgodnie z planem podziału). Nieuiszczenie ceny wykupu, chociażby w części powoduje upadek całej procedury wykupu akcji. Bez znaczenia dla tego skutku jest to, kto i w jakim zakresie ponosi odpowiedzialność za nie dojście do skutku przymusowego wykupu akcji, jak również, w jaki sposób może do tej odpowiedzialności zostać pociągnięty".

Podsumowując należy stwierdzić, iż przymusowy wykup akcji którego zasady i tryb określony został w art. 418 KSH nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Nie można go bowiem uznać za umowę sprzedaży w rozumieniu art. 535 KC. Ponad to nie można go także zakwalifikować jako inną czynność wymienioną w art. 1 ustawy o PCC.

Justyna Zając-Wysocka

Radca prawny, Dyrektor Departamentu Doradztwa Podatkowego Małopolskiego Instytutu Studiów Podatkowych w Krakowie

^{Artykuł ma charakter jedynie informacyjny i stanowi publikację zainspirowaną treścią artykułów prasowych, interpretacji organów podatkowych i orzeczeń sądów administracyjnych. Nie stanowi porady ani opinii podatkowej czy prawnej w rozumieniu art. 2 ust. 1 i art. 31 ustawy o doradztwie podatkowym (Dz. U. z 1996 r. Nr 102, poz. 475, ze zm.) i jest odzwierciedleniem poglądów wyrażanych przez autorów publikacji. Małopolski Instytut Studiów Podatkowych Sp. z o.o. nie bierze odpowiedzialności za ewentualne skutki podejmowanych decyzji na ich podstawie.}