VAT czy nie VAT?

Być może utrzymanie dotychczasowej nazwy nie jest przypadkowe. Polski podatek VAT z całą pewnością nie jest podatkiem od wartości dodanej. Nie realizuje tym samym jednej z naczelnych zasad systemu podatku VAT - zasady neutralności.

Nie ma za to najmniejszych wątpliwości, że podatek od towarów i usług spełnią drugą podstawową regułę - powszechności opodatkowania.

Bez granic

Najwięcej zmian związanych z akcesją Polski do Unii Europejskiej i wejściem w życie nowej ustawy o podatku od towarów i usług odczują przedsiębiorcy dokonujący transakcji handlowych z krajami członkowskimi. Z dniem wejścia Polski do Unii Europejskiej zniesione zostaną granice celno-podatkowe Polski z państwami Wspólnoty. Zniesienie granic ma zapewnić w Polsce swobodę przepływu towarów obowiązującą w Unii Europejskiej. Transakcje handlowe z krajami członkowskimi nie będą już transakcjami eksportowymi oraz importowymi, lecz wewnątrz-wspólnotową dostawą towarów i wewnątrz-wspólnotowym nabyciem towarów. Pojęcie eksportu i importu dotyczyć będzie wyłącznie transakcji z podmiotami z krajów nienależących do UE.

Trzeba się rejestrować

Przedsiębiorcy, którzy zamierzają dokonywać czynności handlowych z podmiotami mającymi siedzibę w innych krajach Wspólnoty, będą musieli wcześniej zgłosić ten fakt do właściwego urzędu skarbowego. Uzyskają wtedy od naczelnika potwierdzenie rejestracji jako podatnicy VAT-UE. Po uzyskaniu takie potwierdzenia przedsiębiorcy posługiwać będą się dotychczasowym numerem NIP poprzedzonym dwuliterowym prefiksem PL.

Nowy numer identyfikacyjny przedsiębiorcy będą umieszczać na fakturach odnoszących się do wymiany wewnątrz-wspólnotowej, na deklaracjach VAT, na kwartalnych informacjach podsumowujących oraz innych dokumentach związanych z obrotem handlowym towarami dokonywanym pomiędzy państwami Unii, wśród których ustawodawca wskazuje np. oferty.

Kaucja gwarancyjna

Podmioty gospodarcze, które działają na rynku przez okres krótszy niż 12 miesięcy i chcą uczestniczyć w obrocie wewnątrz-wspólnotowym - zobligowane są uiścić kaucję gwarancyjną w wysokości 250 tyś. zł. Jeżeli kwoty tej nie wpłacą zostaną zarejestrowani jako podatnik VAT UE, jednak termin zwrotu podatku w odniesieniu do tych podmiotów wyniesie 180 dni.

W przepisach VI Dyrektywy UE na próżno szukać podobnych rozwiązań. Przepisy dotyczące kaucji nie obowiązują w żadnym państwie członkowskim Wspólnoty. Mamy więc kolejny dowód na nieograniczoną profiskalną inwencję krajowego ustawodawcy.

Kontrahenta dobrze sprawdzić

Polscy przedsiębiorcy przed dokonaniem transakcji handlowej powinni sprawdzić, czy kontrahent z UE jest zarejestrowanym podatnikiem dla celów VAT. Potwierdzanie numerów VAT-UE odbywać się będzie w odpowiedniej jednostce organizacyjnej Ministerstwa Finansów lub właściwych urzędach skarbowych.

Przedsiębiorcy będą mogli skorzystać również ze strony internetowej Komisji Europejskiej (www.europa.eu.int/comm/taxation_customs/vies/pl/vieshome.htm). Wpisując tam numer identyfikacyjny kontrahenta z wybranego kraju członkowskiego będzie można znaleźć informacje o ważności jego numeru w danym momencie. Usługa ta dostępna jest we wszystkich językach Unii, a od 1 maja 2004 r. ma być dostępna również w wersji polskiej.

Stawka podatku

Najwięcej kontrowersji i sprzeciwów budzi wysokość stawki podatku. Podstawowa stawka podatku od towarów i usług w Polsce nadal wynosi 22%.

Przepisy VI Dyrektywy UE stanowią, iż stawka ta ma wynosić nie mniej niż 15%. Niepisane porozumienie państw członkowskich jako górną granicę stawki podstawowej wskazało 25 %.

Polski ustawodawca mógł obniżyć stawkę VAT aż o 7%. Nie skorzystał jednak z tej możliwości.

W chwili obecnej polska stawka PTU należy do najwyższych w Europie. Plasujemy się w czołówce wspólnie ze Szwecją i Danią, gdzie wynosi ona 25%. W Niemczech podstawowa stawka podatku wynosi tylko 16%, natomiast nasi południowi sąsiedzi - Czesi - w ostatnim czasie obniżyli stawkę swego podatku do 19%.

Rząd większość niekorzystnych dla podatników zmian w zakresie stawek tłumaczy wymogiem harmonizacji z prawem obowiązującym w UE. Tymczasem żadne z państw członkowskich UE nie zdecydowało się na wprowadzenie stawki podstawowej np. na materiały budowlane (w Polsce od 1 maja - 22%).

Prezenty o małej wartości

Zgodnie z przepisami nowej ustawy przekazywanie prezentów o małej wartości i próbek nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem PTU. Polska ustawa definiuje prezenty o małej wartości jako wręczane przez podatnika jednej osobie towary o łącznej wartości nieprzekraczającej w roku podatkowym 50 zł, przy czym łączna wartość prezentów w roku podatkowym nie może być wyższa niż 0,125% wartości sprzedaży opodatkowanej podatnika w roku podatkowym.

Unijny przepis art. 5(6) VI Dyrektywy również przewiduje takie rozwiązanie. Nie wskazuje jednak żadnych ograniczeń. Żadne limity nie obowiązują również w Austrii Luksemburgu. W pozostałych państwach członkowskich limity te są znacznie wyższe niż w Polsce. Przykładowo w Niemczech jest to kwota 40 Euro, w Hiszpanii natomiast - 90,15 Euro.

Niewesoło z zaliczkami

Każda zaliczka rodzić będzie obowiązek podatkowy. Zgodnie z nowymi regulacjami, jeżeli przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi otrzymano cześć należności, w szczególności postaci przedpłaty lub zaliczki, to obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w tej części.Zaliczka wpływać będzie również na podstawę opodatkowania. Kwota otrzymanych zaliczek pomniejszona o przypadającą od nich kwotę podatku jest bowiem w myśl nowej ustawy obrotem. Otrzymanie zaliczki podatnik potwierdza poprzez wystawienie faktury zaliczkowej.

Lepiej się nie mylić

Podatek VAT z tytułu nabycia wewnątrz-wspólnotowego podatnicy obliczać będą samodzielnie. W konsekwencji niezbędne będzie prowadzenie ewidencji nabycia wewnątrz-wspólnotowego. Samodzielne obliczanie podatku przysporzy podatnikom wiele problemów. Podatek ten bowiem stanowić będzie jednocześnie podatek należny i naliczony. Błąd w obliczeniu podatku należnego będzie skutkował jednocześnie błędnym odliczeniem podatku. W konsekwencji Podatnicy dopuścić mogą się dwóch błędów narażonymi na sankcje karnoskarbowe.

Usługi

Opodatkowanie usług na gruncie nowej ustawy o PTU uległo zasadniczym zmianom. Zgodnie z przepisem art. 8 ust. 1 ustawy przez świadczenie usług rozumie się co do zasady każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów.

W przypadku usług niezwykle istotne - dla prawidłowego rozliczenia podatku od towarów i usług - jest określenie miejsca świadczenia danej usługi. Od poprawności określenia miejsca świadczenia zależy bowiem, czy dana usługa będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług w Polsce, czy też wymagać będzie odprowadzenia podatku w innym państwie (i ewentualnej rejestracji w tym państwie dla potrzeb podatku VAT).

Poza regulacją nowej ustawy znalazł się eksport usług. Oznacza to, iż w sytuacji, gdy zgodnie z kryterium miejsca świadczenia, dana usługa zostanie uznana za wykonaną poza granicami kraju, to nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Podatnik ? eksporter usług zachowuje jednak prawo do odliczenia oraz zwrotu podatku VAT.

Zwrot ograniczony

Nowa ustawa nadal przewiduje znaczne ograniczenia w zakresie możliwości bezpośredniego zwrotu nadwyżki podatku naliczonego nad należnym. Ustanawia bowiem podstawową regułę przeniesienia nadwyżki na następne okresy rozliczeniowe.

Brzmienie przepisów ustawy prowadzi również do wniosku, iż regułą będzie 180-dniowy termin zwrotu podatku.

Unijne przepisy pozwalają odroczyć zwrot jedynie do końca następnego okresu rozliczeniowego.

Niezgodna z VI Dyrektywą jest również regulacja ustawy krajowej, która w zasadniczo niezmienionej postaci utrzymuje przepis wyłączający prawo podatnika do odliczenia podatku.

Można skarżyć

Istotne znaczenie dla Podatnika ma koncepcja bezpośredniego stosowania VI Dyrektywy wypracowana przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Wszędzie tam, gdzie regulacja krajowa jest niezgodna z rozwiązaniami przyjętymi w VI Dyrektywie, Podatnik - w razie sporu z organem podatkowym - ma prawo powołać się bezpośrednio na zapis Dyrektywy i z niego wywodzić korzystne dla siebie skutki prawne.

Zważywszy na brzmienie ustawy, wypracowana przez Trybunał formuła nabierze pierwszorzędnego znaczenia dla polskiego przedsiębiorcy. Oczywista sprzeczność istniejąca między zapisami VI Dyrektywy a ustawą, pozwala zasadnie przyjąć, iż przypadki, w których podatnik będzie korzystał z możliwości bezpośredniego wskazania regulacji unijnej w sporze z organami podatkowymi nie będą należeć do rzadkości.