Czy polski VAT jest nienaprawialny?

Z nieznanych powodów nie wprowadzono z życie do dnia 1 lipca 2016 r. jakichkolwiek zmian w prawie "uszczelniających" ten podatek , mimo że nie tylko zapowiadano te działania "w ciągu pierwszych 100 dni rządu", lecz były gotowe projekty ustaw.

Dochody budżetowe w pierwszym półroczu będą wynosiły z tego podatku około 60 mld zł, czyli na poziomie zbliżonym do 2015 roku, który był jednym z najgorszych lat w całym okresie 22 lat historii tego podatku. Tak więc "luka podatkowa", która tak pasjonuje zagraniczny biznes podatkowy, będzie w tym roku na zbliżonym poziomie co w 2015 r.

Według szacunków blisko związanej z poprzednią (i obecną?) władzą firmy wyniosła ona wtedy aż 53 mld zł, czyli po pół roku - poprzez zaniechanie - stracimy około połowy tej kwoty. Czy to możliwe?

Są to raczej spekulacje, podobnie jak "księżycowe" szacunki owej "luki" w tym wydaniu, bo obliczenie potencjalnego poziomu dochodów budżetowych jest zawsze oparte na zbyt dużej ilości nieweryfikowalnych założeń. Tu refleksja na marginesie: przez poprzednie 10 lat dość skutecznie wmawiano nam, że trzeba jak najszybciej i jak najpełniej "zharmonizować polski podatek od towarów i usług", w sumie ogłupiając nas, że dzięki temu również wzrosną dochody budżetowe.

Przeciwników tej wiary odsądzano od czci i wiary - terror proeuropejski poprawności był wszechwładny i wszechobecny.

Dziś już wszyscy wiedzą, że owa "implementacja dyrektyw" była czymś wyjątkowo szkodliwym i służyła głównie interesom zagranicznego biznesu podatkowego, który od dawna opanował unijne prawodawstwo podatkowe. W wyniku tego - choć nie tylko - na pewno tracimy rok rocznie dziesiątki miliardów złotych, które tuczą aferzystów.

Gdy napisano kolejną dyrektywę na temat VAT-u zaraz powstała książka, którą reklamowano jako "VAT w najlepszym wydaniu": prawda, że piękne? To "najlepsze wydanie" stworzyło największą w historii przestępczość podatkową również w białych kołnierzykach, posiadającą gigantyczne fundusze pochodzące z "optymalizacji podatkowej", za które można kupić wiele (wszystko?).

Czy jednak straty w dochodach z tego podatku , czyli różnica między potencjalnym i jednocześnie realnym poziomem a ich rzeczywistą wysokością może wynosić ponad 50 mld zł rocznie? Najpierw wytłumaczmy, czym są owe "dochody": jest różnica między wpływami czyli kwotą, którą realnie wpłacają podatnicy (prawdziwe pieniądze), a wypłacanymi z budżetu w każdym roku podatkowym:

- zwrotami tego podatku,

- nadpłatami zwróconymi podatnikom.

Podatnicy w zeszłym roku wpłacili prawdopodobnie ponad 210 mld zł: jest to kwota szacunkowa, bo nasza oficjalna statystyka budżetowa jest niewiele warta i chyba celowo zagmatwana. Prawdopodobnie wypłacono około 90 mld zł zwrotów. O wielkości wypłat nadpłat oraz ich zaliczenia na przyszłe dochody budżetowe nic nie wiadomo, ale nie są zbyt duże.

Czy to oznacza, że do budżetu powinno wpłynąć ponad 260 mld zł, albo zwroty powinny wynosić tylko 40 mld zł?

A może owa "luka" rozkłada się w ten sposób - co zresztą bardziej prawdopodobne - że wpływy powinny być wyższe a zwroty niższe? Może. Ale 50 mld zł utraconych dochodów budżetowych brzmi raczej nieprawdopodobnie: to prawie "mniejsza połowa" kwoty dochodów, wynoszących około 120 mld zł i nie chcą od lat być wyższe.

Wiemy jednak, że rok rocznie tracone dochody budżetowe z tego podatku od 2008 są duże i prawdopodobnie stale rosną, porównując zwłaszcza udział dochodów w PKB w ciągu całego okresu obowiązywania tego podatku. Jest to dość miarodajny wskaźnik, który urealnia ten szacunek. Wiemy, że udział ten obniżył się o dwa punkty procentowe w relacji do PKB, czyli bezpowrotne straty wyniosły w zeszłym roku około 33 mld zł, co jest kwotą dużą, ale o 20 mld zł niższą niż owa "luka podatkowa", o której była mowa na wstępie.

A jakie będą straty w tym roku?

Przez pierwsze sześć miesięcy nie zrobiono w zasadzie nic, poza intensyfikacją działań kontrolnych. Dobre i to, ale może warto przekazać niektórym politykom starą prawdę, że kontrole, nawet najbardziej represyjne, mają z perspektywy dochodów budżetowych wyłącznie skutek prewencyjny: może część oszustów przestraszy się i nie będzie wyłudzać zwrotów.

Natomiast nie ma i nie będzie możliwości uzyskania trwałego wzrostu dochodów budżetowych jako bezpośredniego skutku tych działań: tzw. ściągalność domiarów wynikających z decyzji organów skarbowych nigdy nie przekracza 10% kwoty długów, a podatku od towarów i usług jest jeszcze niższa.

Podobnie skutkują wszystkie "instrumenty informatyczne": dużo kosztują i zabierają czas podatnikom i organom skarbowym, a nie dają (bo nie mogą) bezpośrednich skutków fiskalnych. Według oficjalnych enuncjacji "uszczelnienie" przy pomocy owych instrumentów ma jakoby dać realne efekty fiskalne. Padają nawet określony, obiektywnie dość małe zresztą kwoty: kilka miliardów złotych.

Czyste mrzonki. Przyjrzyjmy się na czym owe instrumenty mają polegać: od połowy tego roku duzi podatnicy - jeżeli prowadzą ewidencję w podatku od towarów i usług przy użyciu programu komputerowego - mają ich część przesyłać ministrowi finansów.

Po co? Nie wiadomo. A cóż nowego dowie się ów minister z zakresu tych informacji? Dokładnie tego samego, co wiedziałby porównując dane z deklaracji podatkowych.

Rejestry te nie mają i najczęściej nie obejmują danych na temat poszczególnych faktur, zawierają tylko kwoty zbiorcze, raporty okresowe z kas fiskalnych i saldo korekt.

Może twórcy tych "instrumentów" tego nie wiedzą, ale rejestry prowadzone dla potrzeb sporządzenia deklaracji są prowadzone jako saldo zdarzeń o skutku dodatnim i ujemnym, bo faktury korygujące ujmuje się w bieżących rejestrach.

Jaka jest wartość analityków dla potrzeb kontrolnych tych danych? Niewielka, prawie żadna. W sumie zawracanie głowy: wzrost dochodów budżetowych bez zmian w prawie a zwłaszcza nowej ustawy o podatku od towarów i usług, jest niemożliwy.

Witold Modzelewski

Profesor Uniwersytetu Warszawskiego

Instytut Studiów Podatkowych