Jak zmienić zasady odliczenia w podatku od towarów i usług, aby zwiększyć ściągalność tego podatku?

Najistotniejszymi instytucjami prawnymi służącymi ograniczeniu wyłudzeń odliczenia oraz zwrotów podatku naliczonego, są:

1) prawo do dokonania podzielonej płatności z tytułu nabycia towarów i usług z podatkiem naliczonym, gdy podatnikiem z tytułu tej czynności jest dostawca (usługodawca),

2) solidarna odpowiedzialność nabywcy (usługobiorcy) za zaległości podatkowe dostawcy (usługodawcy) z tytułu podatku od towarów i usług w przypadku, gdy nie zastosowano podzielonej płatności, o której mowa w pkt 1), jednak do wysokości dokonanego odliczenia,

3) określenie listy towarów i usług oraz przypadków, w których solidarna odpowiedzialność za zaległości podatkowe nie będzie mieć zastosowania.

Najistotniejszą cechą powyższych rozwiązań jest sui generis dobrowolność: nabywca może zażądać od dostawcy (usługodawcy) zastosowania podzielonej płatności, a gdy zdecyduje się zakup bez zastosowania tej metody - ponosić będzie solidarną odpowiedzialność za zaległości dostawcy w tym podatku.

Zacznijmy od pierwszej instytucji prawnej. Nabywca może uzależnić nabycie towaru (usługi) od ustanowienia przez kontrahenta krajowego będącego podatnikiem podatku od towarów i usług (stosującego stawki 23 proc., 8 proc. i 5 proc.), odrębnego rachunku bankowego prowadzonego na terytorium kraju, na który będzie wpłacana kwota zobowiązania będącego równowartością podatku naliczonego z tytułu zakupu. Rachunek ten miałby następujące cechy:

a) z rachunku tego dostawca (usługodawca) dokonywałby płatności zobowiązania podatkowego z tytułu podatku od towarów usług,

b) organ podatkowy dla dostawcy (usługodawcy) nadzorowałby wypłaty i przelewy z tego rachunku i bez jego zgody nie można będzie przeznaczyć zgromadzonych tam środków na inne cele niż określone pkt a),

c) podatnik mógłby zadeklarować minimalną kwotę środków zgromadzonych na tych rachunku, która będzie odpowiadać prognozowanej wielkości zobowiązania podatkowego, będącą stałą lokatą na tym rachunku.

Fakt utworzenia jak i numer rachunku byłby ujawniony publicznie, w tym zwłaszcza Centralnym Rejestrze Podatników, który byłby dostępny dla wiadomości publicznej.

Nawet w przypadku ustanowienia tego rachunku przez dostawcę (usługodawcę) nabywca (usługobiorca) będzie mógł zrezygnować z płatności równowartości kwoty podatku naliczonego na dobro tego rachunku, lecz wtedy ponosić będzie odpowiedzialność solidarną za zaległości podatkowe kontrahenta.

Druga z powyższych instytucji będzie zbliżona w swojej konstrukcji do rozwiązań obowiązujących od dnia 2 października 2013 r., które nie spełniły jednak zapowiadanej roli, gdyż nie ograniczyły oszustw i wyłudzeń w tym podatku. Ich podstawową wadą jest ograniczenie przedmiotowe: lista towarów określona w załączniku nr 13 do ustawy z dnia 11 marca 2004 r. ma - poza przypadkiem paliw silnikowych - przypadkowy lub marginalny charakter, organy podatkowe nie widzą sensu wszczynania tych postępowań, a efektywność fiskalna tych przepisów jest bardzo niska. Istotą proponowanych zasad odpowiedzialności solidarnej nabywcy (usługobiorcy), który nie dokona rozliczenia z kontrahentem przy pomocy zasady podzielonej płatności, byłoby:

- nabywca jest osobą trzecią odpowiedzialną za zaległości podatkowe z tytułu podatku od towarów i usług powstałe w okresie, w którym wystąpiła czynności (zakup),

- odpowiedzialność nabywcy jest ograniczona do kwoty odliczenia (zwrotu) z tytułu nabycia towaru (usługi),

- nabywca (usługobiorca) odpowiadać będzie proporcjonalnie w relacji kwoty zaległości podatkowej do udziału nabywcy w wartości sprzedaży (dostawy) opodatkowanej stawkami 23 proc., 8 proc. i 5 proc. w danym okresie rozliczeniowym,

- egzekucja z majątku nabywcy z tytułu tej odpowiedzialności byłyby możliwe tylko w przypadku bezskuteczności egzekucji zaległości podatkowej z majątku kontrahenta.

Lista towarów i usług oraz przypadków, dla których nie będzie mieć zastosowania powyższa zasada, może być początkowo relatywnie długa, gdyż wdrożenie nowych rozwiązań powinno początkowo ograniczać się do grupy pilotażowej. Z biegiem czasu lista ta powinna być ograniczona aby maksymalnie rozszerzyć zakres zastosowania tego rozwiązania.

Witold Modzelewski

Profesor Uniwersytetu Warszawskiego

Instytut Studiów Podatkowych