Czy przed 1 stycznia 2012 r. wszystkich pracowników niepełnosprawnych należy skierować na badania?

1 stycznia 2012 r. wchodzą w życie zmiany dotyczące maksymalnego czasu pracy osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego i znacznego stopnia niepełnosprawności. Wprowadzone zostały ustawą z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 226, poz. 1475).

Dotychczas obowiązywała zasada, zgodnie z którą czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Od 1 stycznia 2012 r. to się zmieni. Zmiana ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych podnosi maksymalną dobową normę czasu pracy osób niepełnosprawnych do 8 godzin dziennie, a tygodniową do 40 godzin, co oznacza, że dla wszystkich osób niepełnosprawnych niezależnie od stopnia niepełnosprawności maksymalna dobowa i tygodniowa norma czasu pracy jest taka sama.

Natomiast dobowy i tygodniowy czas pracy zostanie skrócony (do 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo), jedynie wówczas, gdy lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy.

Nowe przepisy przewidują, że skrócona norma czasu pracy (7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo) może być stosowana na podstawie zaświadczenia lekarskiego, z którego wyraźnie wynika celowość jej stosowania.

Jednak przepisy ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie określają, kto może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie badań, na podstawie których lekarz wyda zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy oraz jaka ma być forma tego zaświadczenia. Pracodawcy mają też wątpliwości, czy przed nowym rokiem nie powinni skierować pracowników niepełnosprawnych na badania w celu określenia, czy istnieje potrzeba skrócenia ich czasu pracy. Szczególnie dla firm mających status zakładów pracy chronionej spowodowałoby to duży koszt.

Choć powoływane przepisy odwołują się do badań profilaktycznych, stanowiąc, że zaświadczenie o celowości stosowania skróconego czasu pracy może wydać lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników, to zdaniem autora zaświadczenie lekarskie o celowości stosowania skróconego czasu pracy jest całkowicie niezależne od badań wstępnych, kontrolnych czy okresowych pracowników. Zgodnie bowiem z przepisami pod pojęciem badań profilaktycznych rozumiemy wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie pracowników, o których mowa w art. 229 Kodeksu pracy. Tymczasem badania, których celem jest wystawienie zaświadczenia o celowości stosowania skróconego czasu pracy nie zostały wprowadzone art. 229 k.p., ale ustawą o rehabilitacji zawodowej. Z przepisów tej ustawy wynika, że zaświadczenie może wydać lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników, ale nie wynika z nich, że powinno to nastąpić podczas badań profilaktycznych. W związku z powyższym należy przyjąć, że zaświadczenie lekarskie o celowości stosowania skróconego czasu pracy jest całkowicie niezależne od badań wstępnych czy okresowych pracowników, choć może zostać wydane przez lekarza, który takie badania przeprowadza.

Interpretacja nowych przepisów nie jest jednoznaczna. Zdaniem autora należy jednak przyjąć, że pracodawca nie ma obowiązku kierowania na badania lekarskie pracownika niepełnosprawnego w związku ze zmianą przepisów. Może to zrobić na wniosek pracownika, ale nie jest to jego obowiązkiem. Żaden przepis ustawy nowelizującej nie zobowiązuje do tego pracodawcy. Nie można obowiązku takiego wywnioskować z odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy nałożonej na pracodawcę na mocy art. 207 § 1 Kodeksu pracy. Natomiast jeśli pracownik dostarczy takie zaświadczenie lub pracodawca na wniosek pracownika skieruje go na takie badania, zgodnie z przepisami, obciąża go koszt tych badań.

Ponieważ kosztami badań, których celem jest uzyskanie zaświadczenia o celowości stosowania skróconego czasu pracy, obciążony jest pracodawca, warto połączyć wydanie takiego zaświadczenia z badaniami profilaktycznymi. Być może pozwoli to pracodawcy poczynić oszczędności finansowe.

Zdaniem autora za najrozsądniejszą należy przyjąć interpretację, zgodnie z którą lekarz powinien stosowne zaświadczenie wydać na wniosek osoby zatrudnionej - chyba że po badaniu stwierdzi, że niezależnie od woli pracownika istnieje konieczność, by pracował on krócej.

Taka interpretacja przepisów wiąże się przede wszystkim z celem nowych regulacji. Chodzi bowiem o to, aby pracownicy niepełnosprawni nie byli "zmuszani" przez ustawodawcę do pracy w mniejszym wymiarze czasu pracy (i często uważani przez to za mniej przydatnych przez potencjalnych pracodawców). Poza tym rozwiązanie takie nie przysporzy kłopotów pracodawcy.

Dodatkowym uzasadnieniem takiego stanowiska jest regulacja zawarta w art. 16 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej. Zgodnie z nią ww. przepisów (dotyczących czasu pracy osób niepełnosprawnych) nie stosuje się w ogóle wtedy, gdy pracownik niepełnosprawny złoży taki wniosek, a lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę.

Pracownik zaliczony do znacznego stopnia niepełnosprawności złożył wniosek o niestosowanie do niego regulacji wynikających z art. 15 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Lekarz wykonujący badania profilaktyczne wyraził na to zgodę. Oznacza to, że nie stosujemy wobec tego pracownika ograniczonego do 8 godzin dobowego czasu pracy oraz zakazu pracy w porze nocnej i godzinach nadliczbowych. Będzie to mieć znaczenie w szczególności dla osób pracujących m.in. w systemie równoważnego czasu pracy. Należy podkreślić, że wyłączenie na podstawie art. 16 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej dotyczy całego art. 15. Pracownik nie może wyrazić zgody na np. jedynie na pracę w godzinach nadliczbowych, ale już bez godzin nocnych.

Jeśli lekarz wykonujący badanie okresowe zaznaczy, że dany pracownik powinien pracować w skróconej dobowej nomie czasu pracy, a pracownik dopiero po badaniu złoży wniosek o niestosowanie do niego skróconych norm, wówczas powstanie problem, czy ponownie kierować go do lekarza, by ten wyraził zgodę na odstąpienie od regulacji ustawowych. Spowoduje to dodatkowe komplikacje dla pracodawcy. Najbezpieczniejszym rozwiązaniem przed skierowaniem pracownika na badania profilaktyczne jest zatem pobranie zgody na stosowanie wobec niego skróconych norm czasu pracy/lub oświadczenia o tym, że nie wyraża on na to zgody.

Z uwagi na fakt, że ani ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, ani żaden akt wykonawczy nie przewidują specjalnego formularza zaświadczenia, o którym mowa w art. 15 ust. 2 tejże ustawy, lekarz może wykorzystać istniejące druki lub samodzielnie sporządzić takie zaświadczenie zawierające elementy określone w ww. przepisie.

Podstawa prawna:

• ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zm.),
• ustawa z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 226, poz. 1475),
• ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tj. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.),
• art. 66 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zm.) w sprawach nieunormowanych jej przepisami,
• Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.