Renta socjalna: Dla kogo ten przywilej?
Renta socjalna to świadczenie zabezpieczające dla osób, którym nie przysługuje ani renta z tytułu niezdolności do pracy, ani emerytura, gdyż ich niezdolność do pracy powstała zanim miały możliwość wejścia na rynek pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dn. 8.04.2008 r., I UK 264/07). Kwestie z nią związane zostały uregulowane w ustawie o rencie socjalnej.
Organem przyznającym i wypłacającym renty socjalne jest właściwa jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Renta socjalna wynosi 84 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy określonej w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa o FUS).
Zgodnie z art. 2 ustawy, prawo do renty socjalnej przysługuje:
- osobom posiadającym obywatelstwo polskie, zamieszkującym i przebywającym na terytorium RP;
- cudzoziemcom zamieszkującym i przebywającym na terytorium RP na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, udzielonego w związku z okolicznością, o której mowa w art. 53 ust 1 pkt. 13 ustawy o cudzoziemcach, lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej;
- mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz członkom ich rodzin posiadającym prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium RP.
Renta socjalna przysługuje osobie spełniającej dwa warunki. Pierwszy to pełnoletność, drugi zaś to całkowita niezdolność do pracy, będąca wynikiem naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
- przed ukończeniem 18. roku życia;
- w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25. roku życia;
- w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Najczęściej chodzi o wypadek, ciężką chorobę, która wystąpiła w okresie dzieciństwa czy młodości i spowodowała, iż osoba po skończeniu 18 lat jest całkowicie niezdolna do pracy.
Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy i przewidywanego okresu jej trwania dokonuje lekarz orzecznik ZUS na zasadach i w trybie określonym w ustawie o FUS. W myśl ustawy za całkowicie niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła zdolność do wykonywania pracy. W praktyce orzeczniczej okazało się, że trudno jest sprecyzować, na czym polega naruszenie sprawności organizmu. Ustawodawca pozostawił w tym zakresie swobodę uznania lekarzom orzecznikom ZUS, biegłym sądowym i sędziom rozpatrującym odwołania do decyzji ZUS.
Należy w tym miejscu zaznaczyć, że legitymowanie się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, o którym mowa w art. 4 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, stwierdzającym całkowitą niezdolność do pracy, nie jest równoznaczne ze spełnieniem przesłanki całkowitej niezdolności do pracy, o której mowa w art. 4 Ustawy o rencie socjalnej (wyrok SN z dn. 11.03.2008 r., I UK 286/07).
Przy ocenie prawa do renty socjalnej nie jest istotne, kiedy powstała niezdolność do pracy. Liczy się to, aby niezdolność do pracy była skutkiem naruszenia sprawności organizmu powstałego we wskazanych okresach. Całkowita niezdolność do pracy, jako przesłanka prawa do renty socjalnej, może powstać po upływie okresów wskazanych w art. 4 ust. 1 pkt. 1-3 ustawy o rencie socjalnej (uchwała SN z dn. 15.03.2006 r., II UZP 4/06, OSNP 2006/21-22/334, por. też wyrok SA w Białymstoku z dn.15.12.2004 r., III AUa 903/04).
Renta socjalna przysługuje przez okres wskazany w decyzji ZUS. Może być przyznana na stałe lub na pewien czas, w zależności od tego, czy niezdolność do pracy jest trwała czy okresowa.
Omawiane świadczenie nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej lub pobierającej świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, renty strukturalnej, a także osobie uprawnionej do zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego (art. 7 ust. 1 Ustawy o rencie socjalnej).
Nie otrzymają renty
Dodatkowo renta socjalna nie przysługuje osobie będącej właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej (w rozumieniu kodeksu cywilnego) o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 5 ha przeliczeniowych. Współwłaścicielowi nieruchomości rolnej nie przysługuje renta socjalna, jeżeli udział tej osoby przekracza 5 ha przeliczeniowych (art. 7 ust. 2 ustawy o rencie socjalnej). Również za okres tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności renta nie przysługuje (art. 8 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej).
Osoba, która była uprawniona do renty socjalnej i której prawo do tej renty ustało w związku z osadzeniem w areszcie wskutek tymczasowego aresztowania lub w zakładzie karnym w celu odbycia kary pozbawienia wolności, może zgłosić wniosek o przyznanie renty socjalnej w wysokości 50 proc. kwoty tej renty (art. 8 ust. 3 ustawy o rencie socjalnej). O zachowanie w takiej sytuacji prawa do renty może ubiegać się osoba samotnie gospodarująca, nieposiadająca innego przychodu, nie mająca ustalonego prawa do renty rodzinnej, która jest właścicielem lokalu mieszkalnego, albo jeśli przysługuje jej spółdzielcze prawo do lokalu, albo jest najemcą lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład mieszkaniowego zasobu gminy, innych jednostek samorządu terytorialnego albo stanowiącego własność Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych. Renta przysługuje wówczas pod warunkiem, że osoba ta zobowiąże się do dokonywania stosownych opłat z tytułu czynszu lub innych należności za lokal mieszkalny, a w lokalu tym nie przebywają inne osoby (art. 8 ust. 3 Ustawy o rencie socjalnej).
Paulina Matyjas, Kancelaria Prawna Filipek & Kamiński sp.k.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dn. 27.06.2003 r. o rencie socjalnej - Dz.U. Nr 135, poz. 1268 z późn. zm.
- Ustawa z dn. 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.
- Ustawa z dn. 13.06.2003 r. o cudzoziemcach - tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 z późn. zm.
- Ustawa z dn. 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych - tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92 z późn. zm.
Czytaj również:
