Struktura wynagrodzeń nauczycieli
Z okazji Dnia Edukacji Narodowej, zwanego potocznie Dniem Nauczyciela, w niniejszym artykule postanowiliśmy opisać strukturę wynagrodzeń nauczycieli.
Wynagrodzenia nauczycieli regulowane są głównie przez Kartę Nauczyciela oraz szereg rozporządzeń różnych ministerstw (szczegółowy wykaz w bibliografii). Zgodnie z Kartą (art. 30) wynagrodzenie nauczycieli składa się z czterech głównych składników:
1. wynagrodzenia zasadniczego,
2. dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego, za warunki pracy,
3. wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe, wynagrodzenia za zastępstwa,
4. nagród i innych świadczeń.
Ustawa reguluje również poziom średniego wynagrodzenia nauczycieli (tabela 1). Jego wysokość ustalana jest, jako procent kwoty bazowej określanej corocznie w ustawie budżetowej.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 2010 roku, wynagrodzenie nauczycieli składało się w większości z wynagrodzenia zasadniczego. W pensjach nauczycieli gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych (z wyjątkiem nauczycieli kształcenia zawodowego) ta część stanowiła 66 proc. całości. Kolejne 10 proc. stanowiło wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, a premie i nagrody to zaledwie 2 proc. Tak zwana "trzynastka", czyli dodatkowe roczne wynagrodzenie w jednostkach sfery budżetowej, stanowiła przeciętnie 7 proc. płacy całkowitej. Nieopisane przez GUS, inne składniki płacy, stanowiły 15 proc. W pozostałych grupach specjalistów nauczania i wychowania (poza nauczycielami akademickimi) struktura wynagrodzeń całkowitych była podobna.
Wysokość wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli uwarunkowana jest osiągniętym stopniem awansu zawodowego. Im wyższy stopień awansu, tym wyższa płaca podstawowa. W 2013 roku stawki minimalnych wynagrodzeń podstawowych nauczycieli nie zmieniły się
w stosunku do roku poprzedniego. Zasadnicza płaca minimalna dla nauczycieli dyplomowanych wynosi więc 3109 zł. Nauczyciel mianowany otrzymuje podstawę w wysokości 2647 zł, kontraktowy - 2331 zł, a stażysta - 2265 zł miesięcznie.
Od 2010 roku wynagrodzenie nauczycieli zmieniało się w jednakowym tempie, niezależnie od poziomu awansu zawodowego. W 2010 i 2011 wzrosło o 7 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim. W 2012 wzrost ten wyhamował i wyniósł 4 proc. W bieżącym roku wynagrodzenia nauczycieli pozostały niezmienione w stosunku do ich poziomu z roku 2012.
Ciekawa jest dynamika płac nauczycieli na przełomie lat 2007-2009. W 2007 roku płace wszystkich grup nauczycieli wzrosły o 5 proc. W roku kolejnym jednak najbardziej wzrosły wynagrodzenia stażystów (16 proc.) oraz nauczycieli kontraktowych (14 proc.). Nauczyciele mianowani i dyplomowani otrzymywali pensje większe o odpowiednio: 10 proc. i 8 proc.
Na przełomie lat 2008-2009 ponownie gwałtownie wzrosły wynagrodzenia nauczycieli stażystów (34 proc.) oraz nauczycieli mianowanych (19 proc.). Płace osób z największym doświadczeniem rosły bardziej stabilnie, bez tak spektakularnych skoków.
Opisany powyżej gwałtowny wzrost poziomu wynagrodzeń nauczycieli pracujących na niższych poziomach awansu zawodowego w latach 2008-2009 oraz w mniejszym stopniu 2007-2008, wpłynął na wyrównanie się różnic płac podstawowych. W 2005 roku wynagrodzenie nauczyciela kontraktowego stanowiło 119 proc. płacy minimalnej stażysty. Wysokość tego wskaźnika wyniosła 150 proc. dla nauczycieli mianowanych, zaś dla dyplomowanych: 180 proc. W 2013 roku płace zasadnicze nauczycieli kontraktowych stanowiły zaledwie 103 proc. wynagrodzeń stażystów. Na wyższych stopniach było to odpowiednio 117 proc. dla kontraktowych i 137 proc. dla dyplomowanych.
Wysokość poszczególnych dodatków ustalana jest jako wartość procentowa wynagrodzenia zasadniczego otrzymywanego przez nauczyciela. Dodatki, które może otrzymywać nauczyciel opisane zostały w poniższej tabeli.
Poza przedstawionymi w powyższej tabeli dodatkami, które nauczyciele mogą otrzymywać regularnie, przepisy przewidują jeszcze inne, potencjalne korzyści. Opisano je w tabeli 4.
Poza wymienionymi w powyższych tabelach dodatkami i bonusami, nauczycielom przysługują jeszcze między innymi coroczne świadczenie urlopowe o zmiennej wysokości, dodatek mieszkaniowy (dotyczy on tylko niewielkiej części nauczycieli) oraz urlop dla poratowania zdrowia. Ten ostatni benefit uprawnia do rocznej przerwy w pracy z prawem do zachowania wynagrodzenia i dodatku za wysługę lat i innych świadczeń. Jednorazowo może trwać maksymalnie rok, a w ciągu całej kariery zawodowej czas trwania urlopów dla poratowania zdrowia nie może przekroczyć łącznie trzech lat.
Porównując pracę nauczycieli w różnych krajach, należy brać pod uwagę wiele czynników poza poziomem wynagrodzenia całkowitego. Do czynników tych należy między innymi czas pracy spędzony na uczeniu. Według raportu "Education at a Glance 2013", wydanego przez OECD (dane dotyczące wynagrodzeń i czasu pracy pochodzą z 2011 roku), w Polsce liczba godzin spędzanych przez nauczycieli "przy tablicy", była jedną z najniższych. Podobnie kształtował się poziom przeciętnych rocznych wynagrodzeń całkowitych - również były one jednymi z najniższych. Na wykresie 4 całkowite wynagrodzenia roczne (w parytecie siły nabywczej, PPP, wyrażonym w USD) nauczycieli szkół podstawowych w Polsce zestawiono z wybranymi europejskimi krajami. Podobnie została przedstawiona roczna liczba godzin spędzana przez nauczycieli "przy tablicy".
Adam Wrona, Sedlak & Sedlak
Sprawdź, ile powinieneś zarabiać! Weź udział w Ogólnopolskim Badaniu Wynagrodzeń i porównaj swoje zarobki z innymi. Wypełnij ankietę!