Kiedy małżonek odpowiada za podatki przedsiębiorcy?
Fiskus ma prawo zająć na spłatę zaległości podatkowych przedsiębiorcy nie tylko jego osobiste mienie, ale także majątek, którego dorobił się wspólnie ze współmałżonkiem. Skutki posiadania długów przez jednego małżonka mogą więc odczuć oboje. Intercyza, separacja czy rozwód nie zawsze przed tym chronią.
Wspólny majątek
Osoba prowadząca indywidualną działalność gospodarczą odpowiada, co do zasady, całym majątkiem za swoje zobowiązania podatkowe. Urząd skarbowy może zająć nie tylko mienie firmowe, np. towar, maszyny, wierzytelności z tytułu dostaw, ale także prywatne, np. wyposażenie domu. Wynika to z art. 26 Ordynacji podatkowej.
Przedsiębiorca, który jest w związku małżeńskim, odpowiada za niezapłacone przez siebie podatki zarówno majątkiem osobistym, jak i wspólnym. Majątek wspólny to przedmioty i prawa nabyte przez jednego lub oboje małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej, np. pobrane wynagrodzenia za pracę, dochody z działalności gospodarczej, środki zgromadzone na rachunku otwartego funduszu emerytalnego. Wspólność majątkowa powstaje, co do zasady, z mocy prawa z chwilą zawarcia związku małżeńskiego. Urzędowi skarbowemu nie wolno zająć na pokrycie długów podatkowych przedsiębiorcy majątku osobistego jego małżonka. Są to m.in. przedmioty nabyte przez małżonka przed zalegalizowaniem związku, prawa autorskie, spadki. Przyjmuje się, że z majątku wspólnego mogą być spłacone tylko te zobowiązania podatkowe, które powstały w czasie trwania wspólności majątkowej. Nie ma regulacji pozwalających na dochodzenie z mienia dorobkowego małżonków należności powstałych wcześniej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 czerwca 2015 r., sygn. akt III AUa 36/15).
Wszystko, co oboje małżonkowie posiadają, może być natomiast zajęte na spłatę podatku dochodowego wynikającego z łącznego opodatkowania przez nich dochodów. Odpowiadają oni solidarnie za to zobowiązanie podatkowe. Podatek wynikający ze wspólnego zeznania obciąża oboje małżonków. Każdy jest zobligowany do uregulowania całej kwoty.
Małżonek z intercyzą
Małżonkowie, chcąc zabezpieczyć się przed zajęciem całego wspólnego dorobku na spłatę zaległości podatkowych jednego z nich, często decydują się na umowne ustanowienie rozdzielności majątkowej. Intercyza może być zawarta przed lub po ślubie.
Urząd skarbowy musi respektować umowę ustanawiającą rozdzielność majątkową między małżonkami. Skutki prawne takiego porozumienia nie odnoszą się jednak do zobowiązań podatkowych powstałych przed jego zawarciem. Wynika to z art. 29 § 2 Ordynacji podatkowej. Interesy majątkowe małżonka nieprowadzącego działalności gospodarczej - obarczonego zasadniczo mniejszym ryzykiem powstania zaległości podatkowych niż przedsiębiorca - najskuteczniej zabezpiecza umowa o rozdzielności majątkowej podpisana przed ślubem, która w czasie trwania małżeństwa nie zostanie rozwiązana lub zmieniona.
Umowę o rozdzielności majątkowej sporządza się w formie aktu notarialnego.
Małżonek dysponujący intercyzą może mimo wszystko spłacać długi małżonka posiadającego własną firmę, jeżeli pomagał w jej prowadzeniu, czerpiąc z tego tytułu korzyści. Urząd skarbowy może obarczyć go odpowiedzialnością za zaległości podatkowe wynikające z działalności gospodarczej powstałe w okresie stałego współdziałania w jej wykonywaniu. Zakres tej odpowiedzialności jest ograniczony do uzyskanych korzyści. Nie obejmuje przy tym niepobranych przez przedsiębiorcę należności związanych z pełnieniem funkcji płatnika lub inkasenta, z wyjątkiem kwot niepobranych od członków jego rodziny, m.in.: małżonka, z którym zawarł intercyzę, wstępnych, zstępnych, rodzeństwa, małżonków zstępnych, osób pozostających z nim w stosunku przysposobienia.
Długi po rozwodzie
Rozwód również nie uwalnia od odpowiedzialności za długi podatkowe współmałżonka. Wynika to z art. 110 Ordynacji podatkowej. Rozwiedziony małżonek - na mocy decyzji urzędu skarbowego - może spłacać zaległości podatkowe drugiego małżonka z tytułu zobowiązań powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej.
Obowiązuje jednak ograniczenie kwotowe. Rozwiedziony małżonek odpowiada tylko do wysokości wartości swojego udziału w majątku wspólnym. Wartość tę ustala się, co do zasady, na dzień powstania zobowiązań podatkowych, które ma uregulować (por. wyrok NSA z dnia 8 kwietnia 2011 r., sygn. akt I FSK 632/10). Fiskusowi nie wolno ponadto domagać się od rozwiedzionego małżonka spłaty należności niepobranych przez współmałżonka w związku z pełnieniem funkcji płatnika lub inkasenta oraz odsetek i kosztów egzekucyjnych powstałych po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie.
Zasady przewidziane dla rozwodników stosuje się odpowiednio w przypadku separacji.
| NOWE PRAWO 2016 Odpowiedzialność małżonków za wspólny podatek Po śmierci podatnika fiskus może dochodzić spłaty nieuregulowanych przez niego podatków od spadkobierców - z uwzględnieniem przepisów prawa cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Zasady tej nie stosuje się w przypadku wspólnego podatku małżonków. Jeżeli małżonkowie opodatkowali swoje dochody łącznie, a jeden z nich umiera, drugi ponosi odpowiedzialność za wspólne zobowiązanie podatkowe (jemu też przysługuje wierzytelność o zwrot nadpłaty). Stanowi tak, obowiązujący od 1 stycznia 2016 r., art. 92 § 3a Ordynacji podatkowej. Rozwiązanie to wyłącza odpowiedzialność innych osób za podatek wynikający ze wspólnego rozliczenia małżonków. Wprowadzenie takiej regulacji uzasadniano tym, że dopuszczenie spadkobierców do spraw podatkowych żyjącego małżonka (będącego podatnikiem) wiązałoby się z pośmiertnym "rozdzieleniem" wspólnego rozliczenia, co mogłoby być uznane za naruszenie tajemnicy skarbowej. Nowy przepis uwzględnia wolę małżonków wyrażoną w zeznaniu podatkowym. |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2015 r. poz. 613 ze zm.)
autor: Małgorzata Żujewska
Gazeta Podatkowa nr 2 (1252) z dnia 2016-01-07