II filar

Informacje ogólne

Zadaniem PTE jest pomnażanie pieniędzy wpływających każdego miesiąca na indywidualne konta członków (7,3 proc. składki odprowadzanej do ZUS). Każda osoba podejmująca pracę musi wybrać jeden fundusz emerytalny. Jeśli nie zrobi tego sama, ZUS przeprowadzi losowanie, które przyporządkuje do przypadkowego OFE. Nie musi być jego członkiem do końca życia, bowiem każdy uczestnik OFE może zmienić fundusz. Po dwóch latach nie ponosi z tego tytułu żadnych opłat karnych.

Dywersyfikacja lokat

Przez całe życie zawodowe nasze pieniądze będą lokowane w określonych inwestycjach. Zgodnie z ustawą fundusze mogą kupować jedynie bezpieczne papiery wartościowe w publicznym obrocie, bankowe papiery wartościowe, lokaty bankowe, fundusze inwestycyjne, czy gwarantowane papiery Skarbu Państwa. Nie mogą zaś inwestować w papiery wartościowe emitowane przez siebie, swoich akcjonariuszy, czy podmioty z nimi związane. Dywersyfikacja lokat, czyli ich podział, zabezpieczy nas przed nietrafnym wyborem inwestycji.

Od 1 stycznia 2005 roku każde PTE może zarządzać dwoma rodzajami funduszy. Fundusz typu A będzie lokować pieniądze na dotychczasowych zasadach, osoby zarządzające funduszem typu B otrzymają zakaz inwestycji w akcje, czyli papiery o zmiennym oprocentowaniu. Do drugiego zostaną przeniesione składki osób zbliżających się do wieku emerytalnego. Ograniczy to niebezpieczeństwo poniesienia straty przed samą emeryturą dla najstarszych członków, a zwiększy szanse na bardziej ryzykowne ale i dochodowe inwestycje.

Zasady funkcjonowania OFE

Zadaniem Otwartych Funduszy Emerytalnych jest możliwie najbardziej efektywne inwestowanie pieniędzy wpływających od członków. Działają podobnie do otwartych funduszy inwestycyjnych. Nie mają prawa magazynować wpływających składek, ale lokują je za pośrednictwem Powszechnych Towarzystw Emerytalnych (PTE). OFE mają osobowość prawną, jednak bez struktury organizacyjnej, PTE działają w ich imieniu.

Ustawa o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych* reguluje strumień inwestycji, wskazując osobom zarządzającym funduszami rodzaje dopuszczalnych lokat i ich bezpieczną wysokość, czyli nakazuje dywersyfikację składki. Lista wskazanych papierów wartościowych ogranicza ryzyko utraty nagromadzonych pieniędzy.

Bezpieczeństwo gwarantują również prywatne konta członków funduszu, na których są księgowane wszystkie wpłaty. W ten sposób ubezpieczony może dokładnie kontrolować ilość zgromadzonych pieniędzy i wysokość przyszłej emerytury.

Stan każdego konta jest określany w tzw. jednostkach uczestnictwa, których wyceny codziennie publikują media. Za zgromadzone na koncie pieniądze ubezpieczony będzie mógł w przyszłości wykupić dożywotnią emeryturę. Wypłatami zajmą się niezależne Zakłady Ubezpieczeń Emerytalnych (powstaną za 10 lat, pierwsi uczestnicy nowego systemu przejdą na emeryturę).

Jeśli ubezpieczony stwierdzi, że fundusz źle lokuje jego pieniądze, może go zmienić. Bez kary pieniężnej można to zrobić dopiero po dwóch latach członkostwa. W tym wypadku zawartość jego konta zostanie przeniesiona do innego funduszu bez żadnych strat.

Zdaniem analityków w Polsce może pozostać zaledwie około dziesięciu spośród 21 działających obecnie otwartych funduszy emerytalnych. Większe OFE będą prawdopodobnie przejmować słabszych konkurentów. W takim wypadku przejmowany fundusz przeniesie wszystkie pieniądze swoich członków do silniejszego konkurenta. Jeśli OFE nie osiągnie minimalnej wymaganej stopy zwrotu i wyczerpią się zasoby jego funduszu rezerwowego, zawartość kont jego członków zostanie przeniesiona do funduszu osiągającego najlepsze w tym czasie wyniki finansowe. Ubezpieczony nie może stracić w żadnej z tych sytuacji. Jego pieniądze są zabezpieczone przez dwa fundusze gwarancyjne i Skarb Państwa. Działalność OFE kontroluje Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych - KNUiFE (d. Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi).

*Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 roku o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. z dnia 20 listopada 1997 roku).

Pieniądze składane na kontach członków będą codziennie przeliczane na tzw. jednostki uczestnictwa. Po przejściu na emeryturę każdy wykupi za nie emeryturę, której wysokość zostanie wyliczona na podstawie zgromadzonego kapitału początkowego, wysokości zarobków oraz średniej długości życia. Wypłatami wybranych przez nas rodzajów emerytur zajmą się Zakłady Ubezpieczeń Emerytalnych. Pierwsze zostaną powołane w 2007 roku. W dwa lata później zakończą pracę pierwsi uczestnicy nowego systemu.

Rodzaje emerytur

Emeryci będą mieli do wyboru cztery rodzaje emerytur:
- indywidualna, wypłacana dożywotnio,
- indywidualna z gwarantowanym okresem płatności (min. 10 lat) - jeśli emeryt umrze przed końcem gwarantowanego okresu wypłat, resztę pieniędzy otrzyma wskazana przez niego osoba,
- małżeńska - jedna wypłata miesięcznie dla dwojga małżonków pobierana dożywotnio,
- małżeńska z gwarantowanym okresem płatności (min. 10 lat) - po śmierci obojga małżonków, pozostałą kwotę otrzyma osoba wskazana jako uposażona.

Składki odprowadzane na konta nie będą opodatkowane, podobnie jak dochody funduszu. Podatek od osób fizycznych zaczniemy natomiast płacić od momentu pobrania pierwszej emerytury.

Gwarancje i bezpieczeństwo

Działalność funduszy jest ściśle kontrolowana na etapie zarówno zbierania składek, jak i inwestowania. Pieniądze członków funduszu mogą być przechowywane tylko przez niezależnego depozytariusza, którego wysokość kapitału własnego nie może być niższa niż 100 mln ECU. Musi go wybrać każdy OFE. W ten sposób konta członków są oddzielone od prywatnego kapitału akcyjnego funduszu.

Bezpieczeństwo zapewnia również wymóg podziału inwestycji funduszy i ich określonych wysokości, np. w portfelu lokat może się znaleźć tylko 40 proc akcji spółek zarejestrowanych na giełdzie.

W 2002 r. prezes Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych - KNUiFE (d. Urzędu Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi - UNFE) na podstawie wyników finansowych wszystkich funduszy obliczy tzw. średnią stopę zwrotu. Pozwoli ona ocenić efektywność ich zarządzania. Na jej podstawie zostanie również ustalona tzw. minimalna wymagana stopa zwrotu (nie może być niższa niż 50 proc. średniej stopy zwrotu). Fundusze, które nie zdołają jej osiągnąć, czyli narażą członków na straty, uzupełnią ich konta ze swoich rezerw finansowych (muszą stanowić około 1-3 proc. wartości aktywów). Zaś Fundusz Gwarancyjny powołany przez wszystkie OFE zapewni ubezpieczonym dopłatę pieniędzy, gdy wyczerpią się indywidualne rezerwy funduszu.

Ostatecznym zabezpieczeniem finansowym są Gwarancje Skarbu Państwa.

Ustawa przewidziała również sytuację, gdy OFE nie osiągną minimalnej wymaganej stopy zwrotu. W tym wypadku pieniądze członków są przenoszone w formie wypłaty transferowej do funduszu osiągającego najlepsze w tym czasie wyniki.

Fundusz ma obowiązek informować członków o swoich poczynaniach, m.in. o zmianach w statucie i składzie akcjonariuszy, wysokości opłat za zarządzanie i poszczególnych lokat, wartości zgromadzonych składek, czy wynikach finansowych.

Bezpośrednią kontrolę nad funduszami sprawuje Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych - KNUiFE (d. Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi - UNFE). Do jego zadań należy m.in.:
- wydawanie i cofanie zezwoleń na działalność OFE,
- nakładanie kar za działania niezgodne z prawem,
- kontrola pracy akwizytorów.

Emerytury pomostowe

Emerytury pomostowe, przeszkolenia zawodowe i rekompensaty finansowe mają zastąpić dotychczasowe przywileje branżowe dla osób wykonujących szczególnie szkodliwe prace. Komisja ekspertów medycyny pracy, kierując się kryteriami zdrowotnymi, wskazała kilkanaście zajęć, które mogą być wykonywane bez uszczerbku dla zdrowia tylko przez czas określony. Potem pracodawca musi zapewnić pracownikowi inne stanowisko, możliwość przekwalifikowania, czy tzw. emeryturę pomostową. Z ostatnich będą mogły skorzystać osoby, które do końca 2006 roku nie zdążą przejść na emeryturę według starych zasad.

Finansowaniem zajmą się pracodawcy, tworząc specjalne fundusze.

Osoby, które po wejściu w życie ustawy, podejmą prace wymienione przez komisję, nie będą mogły wykonywać wybranego rodzaju pracy przez czas dłuższy, niż określony w raporcie. Twórcy nowego systemu spodziewają się, że emerytury będą funkcjonować tylko w okresie przejściowym. Każda osoba, która zdecyduje się na podjęcie pracy w szkodliwych warunkach, będzie świadoma limitu czasu jej wykonywania. Po wskazanym okresie będzie musiała zmienić zajęcie.

Obecnie trwają negocjacje pomiędzy przedstawicielami rządu a związkami zawodowymi i pracodawcami. Dyskusje będą dotyczyć grup osób, które otrzymają emerytury pomostowe, wysokości rekompensat i "pomostów", sposobu naliczania składek na fundusze. Gotowej ustawy można się spodziewać dopiero w przyszłym roku.

Lista wskazanych zajęć

W raporcie komisji zdrowia wskazano:
- 10 kategorii prac górniczych,
- 6 hutniczych,
- 6 w przemyśle materiałów ogniotrwałych i wyrobów ceramicznych,
- 4 na morzu i pod wodą,
- 3 przemyśle koksowniczym,
- 3 w przemyśle włókienniczym i garbarskim,
- 2 w przemyśle stoczniowym,
- 1 w przemyśle chemicznym,
- 1 w leśnictwie,
- przy pracy w przetwórstwie azbestu i przy usuwaniu materiałów azbestowych.

Niestety po przejściu na taki rodzaj emerytur, nie będzie można kontynuować pracy zarobkowej.

Przywileje branżowe

Przywileje branżowe definitywnie zniknęły ze słownika reformy emerytalnej. Niektórym osobom wykonującym pracę w szczególnych warunkach (listę zajęć określili eksperci medycyny pracy) brak uprawnień zastąpią emerytury pomostowe. Pozostałym rząd wypłaci rekompensaty finansowe.

Dotychczasowe specjalne uprawnienia emerytalne wynikały ze specyfiki zawodów, stanowisk (szkodliwość warunków pracy, np. w hutnictwie) i przywilejów zdobytych przez niektóre branże (np. nauczycieli, artystów czy wszystkich pracowników PKP z kasjerkami włącznie). Jednak jak wynikało z badań CBOS (październik 1998), ponad połowa Polaków była przeciwna jakimkolwiek przywilejom branżowym w nowym systemie emerytalnym. Ich zdaniem wykonawcy wielu zawodów bezpodstawnie cieszyli się przywilejami. Prawo do przejścia na wcześniejszą emeryturę miały np. telefonistki central międzymiastowych. Nowy system zrównał zatem prawie wszystkich emerytów.

W nowym systemie, po okresie przejściowym, przywileje emerytalne zostaną w części zastąpione przez emerytury pomostowe. Jednak niektórzy, nawet urodzeni po 31 grudnia 1948 roku, będą jeszcze mogli przejść na wcześniejszą emeryturę na starych zasadach. Przepisy zaliczyły do nich osoby, które do 31 grudnia 1998 roku wypracowały odpowiednio długi staż w szczególnych warunkach (dla poszczególnych zajęć okres ten wyznaczają stare przepisy). Takie prawo otrzymali również ci, którzy do końca 2006 roku spełnią wszystkie kryteria wymagane w starych przepisach, czyli odpowiedni wiek, wymagany staż i czas pracy.

Do tej pory nie wiadomo w jaki sposób rolnicy indywidualni zostaną włączeni w system emerytalny. Bez dotacji z budżetu wysokość składek wpłacanych do Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego pozwoli na wypłaty emerytur tylko na najniższym poziomie. Obecnie trwają prace nad projektem ubezpieczenia społecznego dla tej grupy.

Nowy system emerytalny zmienił również zasady wyliczania emerytury dla pracowników służb mundurowych (żołnierzy zawodowych, policjantów, funkcjonariuszy UOP, straży granicznej, państwowej straży pożarnej, czy służby więziennej). Wszystkie osoby, które podejmą służbę po 1 stycznia 1999 r. podlegają powszechnie obowiązującym zasadom. Jednocześnie osoby, które podjęły pracę przed tym terminem, zachowają swoje dotychczasowe uprawnienia emerytalne. Emerytury "mundurowe" będą waloryzowane na ogólnych zasadach, czyli inaczej niż to było do tej pory.