Zatrudnienie na etacie bez wynagrodzenia
Odpłatność jest jedną z najważniejszych cech stosunku pracy. Praca w jego ramach nie może być wykonywana bezpłatnie, a pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia. Generalnie przysługuje ono jednak za pracę wykonaną, niektóre okresy pozostawania w zatrudnieniu nie pokrywają się więc z okresami płatnej pracy etatowej.
Etat i płaca w zawieszeniu
Jednym z klasycznych przykładów pozostawania w zatrudnieniu bez prawa do wynagrodzenia jest korzystanie przez pracownika z urlopu bezpłatnego. Istotą urlopu bezpłatnego jest zawieszenie na określony czas realizacji zawartej między stronami umowy o pracę. Skutkiem udzielenia urlopu bezpłatnego jest:
- po stronie pracownika - brak obowiązku świadczenia pracy oraz zmniejszenie wymiaru urlopu wypoczynkowego po powrocie z urlopu bezpłatnego (w wymiarze co najmniej 1 miesiąca) w tym samym roku kalendarzowym,
- po stronie pracodawcy - brak obowiązku wypłacania wynagrodzenia.
Udzielenie pracownikowi omawianego urlopu nie powoduje jednak rozwiązania istniejącego stosunku pracy. Po zakończeniu urlopu bezpłatnego pracownik jest obowiązany do stawienia się do pracy.
Podstawą prawną udzielenia urlopu bezpłatnego jest m.in. art. 174 K.p. Okresu "zwykłego" urlopu bezpłatnego, o którym mowa w art. 174 K.p., nie wlicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Trzeba w tym miejscu zasygnalizować, że oprócz typowego urlopu bezpłatnego, prawo pracy przewiduje w niektórych przypadkach urlopy bezpłatne uwzględniane w stażu pracy. Zawsze są to jednak urlopy bez prawa do wynagrodzenia.
Wychowawczy z możliwością pracy
Urlop wychowawczy jest rodzajem zwolnienia od pracy udzielanego na wniosek zainteresowanego pracownika, w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Aby skorzystać z urlopu wychowawczego, pracownik musi legitymować się co najmniej 6-miesięcznym okresem zatrudnienia, do którego zalicza się wszystkie okresy pracy (w różnych zakładach) i tzw. okresy zaliczalne.
W czasie urlopu wychowawczego pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Nie wyklucza to jednak możliwości zarobkowania - u innego pracodawcy bądź u tego pracodawcy, który udzielił urlopu wychowawczego. Przy czym podjęcie pracy w trakcie urlopu wychowawczego nie może uniemożliwić sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem (art. 186 K.p.). Korzystanie z urlopu wychowawczego może uprawniać pracownika do określonych świadczeń rodzinnych, ale w macierzystym zakładzie pracy jest to okres zatrudnienia bez prawa do wynagrodzenia, chyba że pracownik podjął na urlopie dodatkową pracę.
Zawiniony przestój
Przyjęty w danym zakładzie proces wykonywania pracy może być zakłócony przez różnego rodzaju zdarzenia (przeszkody), uniemożliwiające pracownikowi wykonywanie zadań służbowych.
Przeszkody te mogą spowodować przestój w pracy, który występuje wówczas, gdy pracownik, pozostając w gotowości do wykonywania pracy, nie świadczy jej z różnych przyczyn leżących po stronie pracodawcy i przez niego niezaplanowanych (art. 81 K.p.).
Za czas przestoju pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (tzw. przestojowego), chyba że przestój został przez niego zawiniony. Za przestój zawiniony rozumie się przerwę w pracy spowodowaną umyślnym działaniem pracownika (np. celowym uszkodzeniem urządzenia) lub jego niedbalstwem w wykonywaniu obowiązków. Bez względu na to, kto spowodował wystąpienie przestoju, pracodawca może na czas jego trwania powierzyć pracownikowi inną odpowiednią pracę. W przypadku gdy winę za przestój ponosi pracownik, przysługuje mu wyłącznie wynagrodzenie przewidziane za pracę wykonaną, nawet jeżeli jest ono niższe od wynagrodzenia przestojowego.
Niepłatne zwolnienia z rekompensatą
Pracodawca jest zobowiązany zwolnić pracownika od pracy w razie zaistnienia okoliczności przewidzianych przez prawo pracy, m.in. przez rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1632), zwane dalej rozporządzeniem o zwolnieniach. Akt ten przewiduje różnego rodzaju zwolnienia od pracy, określa też, które z nich pozostają bez prawa do wynagrodzenia (patrz tabela). W zamian utraconego wynagrodzenia pracownikowi przysługuje prawo do rekompensaty od właściwego organu.
Należy nadmienić, że pracodawca w przepisach zakładowych lub w umowie o pracę może wprowadzić korzystniejsze zasady wykorzystywania niepłatnych (ustawowo) zwolnień od pracy, przyznając np. prawo do wynagrodzenia za czas danego zwolnienia. Takie rozwiązanie - jako korzystniejsze dla pracownika - jest dopuszczalne na gruncie prawa pracy, choć trzeba zauważyć, że przyznanie prawa do wynagrodzenia może wykluczyć prawo do dochodzenia rekompensaty.
| Zwolnienia bez prawa do wynagrodzenia w związku z wezwaniem przez organ | ||
| Cel wezwania | Okres | Podstawa prawna |
| Stawiennictwo na wezwanie organu administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, sądu, prokuratury, policji albo organu prowadzącego postępowanie w sprawach o wykroczenia | na czas niezbędny do stawienia się | § 6 rozporządzenia o zwolnieniach |
| Stawiennictwo na wezwanie organu właściwego w zakresie powszechnego obowiązku obrony | na czas niezbędny w celu załatwienia sprawy będącej przedmiotem wezwania | § 5 rozporządzenia o zwolnieniach |
| Wykonywanie czynności biegłego w postępowaniu administracyjnym, karnym przygotowawczym, sądowym lub przed kolegium ds. wykroczeń | łącznie nie więcej niż 6 dni w ciągu roku kalendarzowego | § 7 rozporządzenia o zwolnieniach |
| Uczestnictwo członka Ochotniczej Straży Pożarnej w działaniach ratowniczych | na czas niezbędny | § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia o zwolnieniach |
| Stawiennictwo na wezwanie Najwyższej Izby Kontroli (gdy pracownik jest wzywany w charakterze świadka lub specjalisty) | na czas niezbędny | § 10 rozporządzenia o zwolnieniach |
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 108 ze zm.)
autor: Agata Barczewska
Gazeta Podatkowa nr 35 (1492) z dnia 2018-04-30