Spis treści:
- Czym jest testament
- Na czym polega dziedziczenie ustawowe
- Co jest lepsze - testament czy dziedziczenie ustawowe?
- Jak sprawdzić, czy spadkodawca zostawił testament
Czym jest testament
Testament to dokument, w którym można samodzielnie zdecydować, kto i w jakiej części przejmie majątek po śmierci. To nie tylko formalność, ale to realny sposób na uporządkowanie spraw rodzinnych i finansowych.
Najczęściej spotykane są dwa typy testamentów: własnoręczny i notarialny. Własnoręczny, czyli tzw. holograficzny, musi być w całości napisany i podpisany przez spadkodawcę. Notarialny natomiast daje pełną pewność prawną i trafia do Notarialnego Rejestru Testamentów (NORT). Dzięki temu po śmierci spadkodawcy można go szybko odnaleźć. Jego sporządzenie to koszt 50 zł plus VAT.
Istnieje też testament ustny, dopuszczalny w sytuacjach zagrożenia życia. W takich przypadkach konieczna jest obecność dwóch świadków, którzy nie są spadkobiercami, ani krewnymi czy małżonkami spadkobierców. Musi on być zgłoszony w ciągu 6 miesięcy od śmierci pracodawcy, choć coraz częściej prawnicy mówią o konieczności zmniejszenia tego okresu do 3 miesięcy.
W 2025 roku trwają prace nad dopuszczeniem nowoczesnych form testamentu ustnego audiowizualnego. Miałoby to być nagranie w formie wideo, na którym spadkodawca przedstawiałby swoją ostatnią wolę. Projekt ten budzi jednak wiele kontrowersji, ze względu ma możliwość stosowania deepfaków. Na razie więc obowiązują tradycyjne formy, a każda zmiana czy odwołanie testamentu wymaga zachowania tych samych zasad formalnych.
Na czym polega dziedziczenie ustawowe
Jeśli ktoś nie zostawił po sobie testamentu, majątek dzielony jest zgodnie z Kodeksem cywilnym (art. 931-935). Dziedziczenie ustawowe to domyślny mechanizm, który określa, kto po kim dziedziczy.
W pierwszej kolejności spadek przypada dzieciom i małżonkowi, dalej małżonkowi i rodzicom, a następnie rodzeństwu i dziadkom. W wyniku nowelizacji prawa spadkowego, która obowiązuje od listopada 2023 roku, krąg spadkobierców został ograniczony. Oznacza to, że majątek nie przechodzi już automatycznie na bardzo dalekich krewnych.
Nowe przepisy wprowadziły też istotne zabezpieczenie: automatyczne przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Dzięki temu spadkobierca odpowiada za ewentualne długi zmarłego tylko do wartości odziedziczonego majątku. To ważna zmiana, która chroni przed przypadkowym przejęciem długów.
Co jest lepsze - testament czy dziedziczenie ustawowe?
Z prawnego punktu widzenia testament daje znacznie większą kontrolę niż dziedziczenie ustawowe. Pozwala rozdzielić majątek według własnej woli, uwzględnić partnera życiowego, przyjaciela czy organizację społeczną. Te osoby czy instytucje przy dziedziczeniu ustawowym nie mają żadnych praw.
Testament pomaga też uniknąć rodzinnych sporów, szczególnie wtedy, gdy w grę wchodzą nieruchomości lub duże oszczędności. Można w nim wskazać, kto otrzyma konkretny składnik majątku, np. mieszkanie, samochód czy firmę.
Dziedziczenie ustawowe sprawdza się w prostych przypadkach, gdy majątek nie jest duży, a rodzina pozostaje w zgodzie. Jednak brak testamentu oznacza brak wpływu na to, kto ostatecznie odziedziczy majątek. Zdarza się, że prawo dzieli go między osoby, z którymi zmarły nie utrzymywał żadnych relacji.
Dlatego prawnicy są zgodni: w 2025 roku testament to lepsze i bezpieczniejsze rozwiązanie. Pozwala ono dostosować dziedziczenie do realnej sytuacji rodzinnej.
Jak sprawdzić, czy spadkodawca zostawił testament
Po śmierci bliskiej osoby warto najpierw ustalić, czy zostawiła ona testament. Jeśli dokument został sporządzony u notariusza, jego istnienie można potwierdzić w Notarialnym Rejestrze Testamentów (NORT). Wystarczy udać się do dowolnej kancelarii notarialnej z aktem zgonu, a notariusz sprawdzi, czy testament został zarejestrowany i gdzie się znajduje.
Jeśli testament był własnoręczny, należy go odszukać wśród rzeczy osobistych zmarłego. Często przechowywany jest w domu, sejfie lub przekazany zaufanej osobie. Po jego odnalezieniu trzeba go złożyć w sądzie lub u notariusza, który ogłosi jego treść i rozpocznie procedurę spadkową.
Warto też pamiętać, że zatajanie lub niszczenie testamentu jest przestępstwem. Dlatego po jego odnalezieniu trzeba bezzwłocznie przekazać go odpowiednim organom.
