Oferta jako sposób na zawarcie umowy
W obrocie gospodarczym umowy dochodzą do skutku najczęściej nie w wyniku długotrwałych i burzliwych negocjacji, lecz są po prostu wynikiem przyjęcia oferty. Tego typu kontrakty stosunkowo rzadko przybierają formę pisemną, choć nie można im odmówić mocy obowiązującej. W praktyce ofertowy sposób zawarcia umowy rodzi sporo wątpliwości.
Jeżeli oferent nie oznaczył w ofercie terminu, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie. Natomiast oferta złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia. Powyższe wynika z art. 66 § 2 Kodeksu cywilnego, przy czym pocztę elektroniczną oraz faks, w przeciwieństwie do telefonu, zalicza się do środków pośredniego porozumiewania się na odległość.
W przypadku tego typu środków (pośredniego porozumiewania się na odległość) odpowiedź wymaga przedsięwzięcia dodatkowych czynności, np. analizy oferty, przygotowania tekstu, nawiązania połączenia telefaksowego czy wysłania e-maila. Zatem oferta złożona za pomocą poczty elektronicznej lub faksu i niezawierająca terminu, w czasie którego oferent będzie oczekiwał odpowiedzi, przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia, a nie wtedy, gdy nie została przyjęta niezwłocznie. Wydaje się, iż przyjęcie oferty złożonej e-mailem bądź faksem może nastąpić w tym samym lub w kolejnym dniu roboczym.
Inaczej byłoby w przypadku wymiany pism tradycyjną pocztą, gdzie odpowiedź wysłana w ciągu kilku kolejnych dni roboczych zapewne mieściłaby się w terminie związania ofertą.
Odwołanie oferty może nastąpić tylko i wyłącznie w stosunkach między przedsiębiorcami (w obrocie gospodarczym). Gdyby więc oferta skierowana była przez przedsiębiorcę do konsumenta, wówczas składający ofertę nie może jej wycofać i musi wyczekać do jej wygaśnięcia, np. nadejścia terminu końcowego związania ofertą.
Ponadto skuteczność odwołania oferty zależy od tego, czy zostało ono złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty. Jeżeli jednak w treści oferty zastrzeżono jej nieodwołalność lub określono termin jej przyjęcia, wówczas takiej oferty odwołać nie można.
Powyższe wynika z treści art. 662 § 1 K.c. Przepis ten stanowi, że w stosunkach między przedsiębiorcami oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty.
Nie można jednak skutecznie odwołać oferty, która wcześniej została przyjęta przez drugą stronę. Przyjęcie oferty jest równoznaczne z zawarciem umowy, której rozwiązanie jest wprawdzie dopuszczalne, lecz wymaga zgodnych oświadczeń woli obu stron.
Generalnie do zawarcia umowy w trybie ofertowym wymagane jest przyjęcie oferty, a więc najczęściej złożenie odpowiedniego oświadczenia oferentowi przez adresata oferty. W przypadku przyjęcia oferty bez żadnych zmian, sprawa jest prosta - dochodzi do zawarcia umowy o treści określonej w ofercie. Natomiast przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści, w większości wypadków nie odnosi takiego skutku. W zasadzie taka odpowiedź uznawana jest za nową ofertę (art. 68 K.c.).
Od reguły tej istnieje jeden znaczący wyjątek, który ma zastosowanie w obrocie gospodarczym (między przedsiębiorcami). Tutaj bowiem odpowiedź na ofertę z zastrzeżeniami zmian lub uzupełnień niezmieniających istotnie treści oferty poczytuje się za jej przyjęcie (art. 681 § 1 K.c.). Wówczas przedsiębiorców wiąże umowa o treści określonej w ofercie, lecz z uwzględnieniem zastrzeżeń zawartych w odpowiedzi na nią.
Chcąc uniknąć ryzyka zawarcia umowy z tymi zastrzeżeniami, oferent, który otrzymał odpowiedź z pewnymi, na pozór mało istotnymi zmianami, po otrzymaniu odpowiedzi powinien niezwłocznie sprzeciwić się włączeniu zastrzeżeń do umowy, tym samym chroniąc się od skutku w postaci zawarcia umowy.
Omawiany problem nie powstaje jednak w sytuacji, gdy w treści oferty (lub np. w umowie ramowej regulującej tryb ofertowy między danymi kontrahentami) znajduje się zastrzeżenie informujące, że nie jest możliwa jej zmiana ani uzupełnienie.
Na ogół milczenie, czyli np. brak odpowiedzi na ofertę, nie wywołuje skutków prawnych, chyba że konkretny przepis prawa przypisuje temu jakieś znaczenie. Tak jest w przypadku art. 682 K.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych, ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty.
Regulacja ta dotyczy wyłącznie obrotu pomiędzy profesjonalistami (przedsiębiorcami). Istotne jest również to, by określonych przedsiębiorców (oferenta i adresata oferty) łączyły "stałe stosunki gospodarcze". Pojęcie to może być różnie rozumiane. Jednak w orzecznictwie sądowym pojawił się pogląd że "o stałości stosunków" w rozumieniu przepisu art. 682 K.c. można mówić w sytuacji, gdy strony związane są pewnymi umowami gospodarczymi w dłuższym okresie, powodującymi stałą współpracę gospodarczą między stronami. Natomiast incydentalne umowy danego typu, zawierane pomiędzy stronami co jakiś czas, nie mieszczą się w pojęciu "stałych stosunków". Nie dają więc podstaw do stosowania ww. regulacji prawnej, gdy nie prowadzą do powstania stałej współpracy gospodarczej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 marca 2004 r., sygn. akt I ACa 1238/03).
Aby zwiększyć pewność obrotu i wyeliminować w przyszłości ryzyko przypadkowego zawarcia umowy wskutek braku niezwłocznej odpowiedzi na ofertę, warto w umowach z dostawcami wyraźnie wyłączyć zastosowanie wspomnianej regulacji.
Podstawa prawna: ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
autor: Tomasz Konieczny
Gazeta Podatkowa Nr 726 z dnia 2010-12-23