Bezprecedensowe straty TFI

Zapaść na krajowym rynku akcji najboleśniej odczuli posiadacze jednostek uczestnictwa funduszy akcyjnych, które lokują aktywa w walory polskich przedsiębiorstw. Średnia strata tej kategorii funduszy wyniosła aż 22,4 proc., przy czym jednostki aż 12 funduszy zniżkowały o więcej niż 1/4.

W tej ostatniej grupie znalazły się zarówno fundusze silnie zaangażowane w sektorze bankowym i deweloperskim, jak i podmioty inwestujące w walory średnich spółek. Największe straty wśród funduszy polskich akcji poniosły KBC Portfel Akcji Średnich Spółek (-29,60 proc.), Pioneer Średnich Spółek Rynku Polskiego (-28,01 proc.) oraz Pioneer Małych i Średnich Spółek Rynku Polskiego (-27,97 proc.), natomiast najmniejsze Idea Akcji (-12,74 proc.). Mniejsze straty stały się także udziałem inwestujących głównie na krajowym rynku funduszy zrównoważonych (średnio -15,7 proc.), wśród których najgorzej wypadły fundusze Arka Zrównoważony (-21,45 proc.) oraz Lukas Dynamiczny Polski (-20,90 proc.); najmniejszą stratę w tej kategorii odnotowały UniKorona Zrównoważony (-11,27 proc.) i BPH Aktywnego Zarządzania (-11,80 proc.).

Na solidnych minusach zakończyły październik również fundusze stabilnego wzrostu, zorientowane w części akcyjnej swoich portfeli na polski rynek (średnio -9,1 proc.) - największą zniżkę zanotowała Arka Stabilnego Wzrostu (-14,81 proc.), najmniejszą zaś DWS Bezpiecznego Wzrostu Plus (-3,27 proc.).

Niewiele lepiej za granicą

Dramatyczne spadki nie ominęły również giełd amerykańskich oraz europejskich. W sukurs uczestnikom funduszy inwestujących aktywa w akcje spółek notowanych na zagranicznych parkietach przyszły jednak umacniające się waluty (zwłaszcza amerykański dolar - 20,1 proc. i japoński jen - 30,1 proc.!), co zneutralizowało istotną część spadków wywołanych giełdowym krachem (większość funduszy akcji inwestujących w USA i Europie Zachodniej zanotowała "tylko" jednocyfrowe straty), a niektórym funduszom pozwoliło nawet wyjść na plus (dwa fundusze PKO i jeden fundusz SEB inwestujące w Japonii oraz Pioneer Akcji Amerykańskich).

Nie dotyczyło to jednak inwestycji na rynkach wschodzących, gdzie spadki były znacznie większe niż na rynkach rozwiniętych, co niestety znalazło odzwierciedlenie w wynikach funduszy lokujących aktywa w tym regionie. W efekcie największe straty wśród funduszy akcji zagranicznych poniosły Arka Akcji Środkowej i Wschodniej Europy (-32,74 proc.), Arka Rozwoju Nowej Europy (-31,08 proc.), Pioneer Akcji Europy Wschodniej (-28,82 proc.) i Lukas Akcji Nowej Europy (-28,25 proc.). Słabo radziły sobie również inwestujące na zagranicznych giełdach fundusze zrównoważone (średnia strata 10,7 proc. - wyjątkiem okazał się Pioneer Zrównoważony Rynku Amerykańskiego, który zyskał 7,01 proc.).

Rekordowe straty funduszy dłużnych i pieniężnych

Dramatyczne wydarzenia w amerykańskim sektorze bankowym, spadki cen na rynku surowcowym, a zwłaszcza konsekwencje kryzysu finansowego na Węgrzech, okazały się brzemienne w skutkach także dla notowań polskich obligacji skarbowych. Wycofanie się zagranicznych inwestorów bardzo mocno zachwiało rynkiem długu. W rezultacie prawie wszystkie fundusze dłużne inwestujące w krajowe obligacje zakończyły październik na pokaźnych, sięgających 3,5 proc. minusach (jako jedyny na plus wyszedł fundusz BPH Obligacji 2 - 0,62 proc.).

Nie były to jednak najgorsze wyniki wśród funduszy obligacji: AIG sub. Obligacji stracił 4,5 proc., AIG FIO Obligacji 4,99 proc., SEB 5 stracił 9,60 proc., a SEB 2 aż 25,63 proc. Gigantyczne straty funduszy SEB to konsekwencja dramatycznych spadków wycen obligacji spółek rosyjskich (zajmujących istotną pozycję w ich portfelach). Choć dwu-trzyprocentowe spadki wycen funduszy obligacji w przeszłości już się zdarzały, to jednak niekorzystnym wydarzeniom na rynku papierów skarbowych zawsze opierały się fundusze pieniężne i gotówkowe.

Tym razem jednak było inaczej. Średni wynik inwestycyjny tej kategorii funduszy wyniósł w październiku -0,35 proc. Jedynie 13 podmiotów zakończyło miesiąc na plusie (najwięcej zyskał PKO/CS Rynku Pieniężnego - 0,79 proc.), natomiast aż 13 na minusie (największy spadek wartości jednostki odnotowały Arka Ochrony Kapitału -3,73 proc. i Lukas Lokacyjny -1,83 proc.).

Październikowi zwycięzcy

Jedynie dwie kategorie funduszy zdołały wyjść obronną ręką z październikowych zawirowań na rynkach finansowych. Pierwszą z nich były fundusze obligacji zagranicznych, które w wyniku silnej deprecjacji złotego wobec obcych walut zyskały średnio 8,9 proc. Dzięki 20-procentowemu wzrostowi wartości dolara w stosunku do naszej waluty najwyższe, dwucyfrowe stopy zwrotu, osiągnęły fundusze obligacji dolarowych - liderami wzrostów były Millennium Dolarowa Lokata (19,44 proc.) i PKO/CS Dłużny USD (18,67 proc.). Największe powody do radości mieli uczestnicy funduszy funduszy hedgingowych zarządzanych przez Superfund TFI - ich jednostki zyskały na wartości od 21,7 do 39 proc.

Aktywa zmalały o 15 mld zł

Głęboka przecena na rynkach finansowych bardzo wyraźnie uszczupliła wartość aktywów netto (WAN) zarządzanych przez krajowe fundusze inwestycyjne. W ujęciu wartościowym spadły one o15,4 mld zł. W ujęciu procentowym aktywa funduszy zniżkowały o 17,9 proc. Ogółem wartość środków zarządzanych przez fundusze na koniec października wyniosła 71,06 mld zł i była o połowę (50,7 proc.) niższa niż rok temu, kiedy rynek instytucji wspólnego inwestowania zanotował rekord na poziomie 144,0 mld zł.

Największy spadek WAN dotknął fundusze akcji, których aktywa według danych IZFiA zniżkowały aż o 22,2 proc. do poziomu 13,60 mld zł, fundusze zrównoważone, które straciły 25,6 proc. kończąc miesiąc na poziomie 13,64 mld zł oraz fundusze stabilnego wzrostu (spadek o 21,2 proc. do 12,04 mld zł). Bolesne straty poniosły również fundusze gotówkowe i rynku pieniężnego, które w końcu października zarządzały kwotą 8,45 mld zł. Najmniejszą dynamikę spadków odnotowały fundusze dłużne inwestujące w instrumenty denominowane w złotych (-4,7 proc.) oraz fundusze z ochroną kapitału (-6,3 proc.). Na plusie zakończyły miesiąc jedynie fundusze obligacji lokujące aktywa w papiery denominowane w CHF i GBP, fundusze hedgingowe oraz sekurytyzacyjne.

Istotny wpływ na głęboki spadek aktywów miały także operacje na tytułach uczestnictwa dokonywane przez inwestorów. Według wstępnych szacunków przewaga odkupień nad nabyciami wyniosła w październiku ok. 6,1 mld zł. Tylko 5 towarzystw zanotowało w październiku wzrost WAN. Był on jednak spowodowały głównie utworzeniem nowych funduszy (tak było w przypadku CU TFI, Ipopema TFI iCopernicus Capital TFI). Jedynie dwa TFI zakończyły miesiąc na plusie dzięki dobrym wynikom zarządzanych funduszy (Superfund TFI) i nowym subskrypcjom (Investors TFI). Na drugim biegunie znalazły się największe TFI na rynku - Pioneer Pekao straciło 4,11 mld zł, BZ WBK AIB 3,61 mld zł, PKO 2,35 mld zł, a ING 1,65 mld zł.

Spadają zyski TFI

Trwające od roku spadki wartości aktywów funduszy inwestycyjnych po raz pierwszy znalazły także odzwierciedlenie w wynikach finansowych TFI. Według danych GUS ich wynik finansowy netto w I półroczu 2008 r. wyniósł 390,3 mln zł i był niższy o 18 proc. w stosunku do analogicznego okresu ubiegłego roku. Przychody z działalności operacyjnej towarzystw wyniosły 1 626 mln zł (spadek o21,5 proc.), przy zmniejszeniu o 9,2 proc. wynagrodzeń za zarządzanie oraz obniżeniu wpływów z opłat manipulacyjnych aż o 84,5 proc.!

W rezultacie udział wynagrodzenia za zarządzanie w całości przychodów wzrósł z82,7 proc. do 95,7 proc., zaś opłaty manipulacyjne obniżyły się z 17,1 proc. do zaledwie 3,4 proc. Obniżyły się także koszty działalności operacyjnej TFI - o 22 proc. Mimo pogarszających się warunków funkcjonowania TFI, ich sytuacja finansowa jest obecnie (według informacji KNF z końca października) stabilna i nie wymagają one dokapitalizowania.

Bogatsza oferta DWS

Na początku października oferta funduszu DWS Parasol SFIO zarządzanego przez DWS Polska TFI została wzbogacona o9 kolejnych subfunduszy inwestujących na rynkach zagranicznych. Subfundusze te nie inwestują bezpośrednio w papiery wartościowe, lecz dokonują lokat w sposób pośredni, poprzez zakup tytułów uczestnictwa emitowanych przez fundusze zagraniczne DWS lub subfundusze wchodzące w skład zagranicznego funduszu parasolowego DWS Invest.

Wśród nowych subfunduszy dominują podmioty akcyjne o specjalizacji geograficznej - inwestujące na rynkach określonych krajów (DWS Rosja, DWS Turcja, DWS Indie i Chiny), lub określonych regionów (DWS Ameryka Łacińska, DWS Europa). Oferta DWS obejmuje także subfundusze lokujące aktywa na rynkach metali szlachetnych (DWS Gold) oraz inwestujące w akcje spółek prowadzących działalność w branżach związanych z wytwarzaniem, przetwarzaniem i dystrybucją produktów żywnościowych (DWS Agrobiznes).

Do osób o nieco mniejszej skłonności do ryzyka adresowany jest DWS Zrównoważony Rynków Wschodzących (lokuje od 40 do 65 proc. aktywów w akcje emitentów z krajów rozwijających się, głównie z Azji i Ameryki Południowej), natomiast dla inwestorów owysokiej awersji do ryzyka przeznaczony jest DWS Euroobligacji inwestujący co najmniej 70 proc. środków wdenominowane w euro instrumenty dłużne emitentów z krajów Unii Europejskiej, Norwegii i Islandii o średnim terminie zapadalności,.

Nowe fundusze

Nowe fundusze uruchomiły w październiku również BPH TFI, Pioneer Pekao TFI, Skarbiec TFI oraz CU TFI. BPH SFIO Płynnościowy jest funduszem rynku pieniężnego, który do końca 2009 r. - w celu minimalizacji ryzyka - będzie dokonywał lokat wyłącznie w bony i obligacje skarbowe, papiery emitowane przez NBP oraz utrzymywał depozyty w bankach krajowych.

Subfundusz Fundusze Zagraniczne, wchodzący w skład parasola Strategie Funduszowe SFIO, lokuje aktywa głównie w tytuły uczestnictwa funduszy zagranicznych, inwestujących zarówno w papiery udziałowe, jak i instrumenty o charakterze dłużnym. Subfundusz SkarbieAktywnej Alokacji, należący dofunduszu parasolowego Skarbiec FIO, jest typowym produktem inwestycyjnym stosującym zmienną alokację środków między rynkiem akcji i obligacji w zależności od koniunktury panującej na rynku finansowym. Commercial Union SFIO (obejmujący trzy subfundusze: CU Pieniężny, CU Dłużny i CU Akcyjny) jest natomiast funduszem adresowanym wyłącznie do CU TFI, CU TUnŻ oraz innych podmiotów wchodzących w skład Grupy CU.

dr Tomasz Miziołek

Uniwersytet Łódzki