Projekt strategii zwiększania inwestycji

KERM wstępnie przyjął i rekomendował Radzie Ministrów przedłożony przez ministra gospodarki Projekt strategii zwiększania inwestycji wraz założeniami wstępnymi do ustawy o wspieraniu inwestycji.

Cele strategii.

Celem strategii jest przyspieszenie trwałego, zrównoważonego rozwoju Polski przez stały, wysoki wzrost nakładów inwestycyjnych, w tym zwiększony napływ inwestycji zagranicznych (BIZ), przy jednoczesnym osiągnięciu większego zaangażowania ludzi w pracę. Realizacja tego celu będzie wymagała wzrostu inwestycji:

- w regionach wymagających wsparcia rozwojowego;

- zapewniających tworzenie nowych miejsc pracy;

- dotyczących innowacji technologicznych, wspomagających zwiększenie konkurencyjności polskiej gospodarki;

- proekologicznych, przyczyniających się do poprawy środowiska.

W strategii uwzględniono podstawowe priorytety dla budowy nowoczesnej, bardziej innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki w Polsce, tworzenia warunków rozwoju regionalnego oraz przeciwdziałania bezrobociu. Strategia jest spójna z przyjętymi dokumentami rządowymi: "Koncepcją średniookresowego rozwoju gospodarczego kraju do 2002 r.", "Strategią finansów publicznych i rozwoju gospodarczego - Polska 2000-2010", "Długookresową strategią trwałego i zrównoważonego rozwoju - Polska 2025" oraz strategiami sektorowymi.

Ocena stanu aktualnego.

Jednym z czynników decydującym o konkurencyjności i nowoczesności gospodarki jest stan i struktura majątku trwałego. Wysokie zużycie majątku produkcyjnego, a w konsekwencji wykorzystywanie przestarzałych technologii oraz niedostosowanie struktury majątku do popytu wewnętrznego i zewnętrznego, stanowią istotne bariery wzrostu. Zużycie środków trwałych w całej gospodarce w 1998 r. wyniosło 48 proc. Mimo przeznaczania ponad połowy nakładów inwestycyjnych na zakup maszyn i urządzeń, w przemyśle krajowym nadal eksploatuje się wiele sprzętu przestarzałego i nieefektywnego. Stan zasobów środków trwałych stwarza zagrożenie dla rozwoju gospodarki, a niski poziom techniczny i technologiczny urządzeń sprzyja małej wydajności pracy w Polsce.

Osiągany w ostatnich latach wzrost gospodarczy wiąże się ze znacznym wzrostem inwestycji, w tym także ze zwiększonym napływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W latach 1994-1997 średnioroczne tempo wzrostu nakładów inwestycyjnych było bardzo wysokie i osiągnęło ponad 19 proc., tj. kilkakrotnie więcej niż wynosił w tych latach wzrost PKB. Od 1998 r. nastąpiło osłabienie aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw i w konsekwencji zmniejszenie tempa wzrostu inwestycji do 15,3 proc. w 1998 r. i 6,4 proc. w 1999 r. O spadku zdolności przedsiębiorstw do inwestowania i rozwoju zdecydowało przede wszystkim pogorszenie ich wyników finansowych. Dodatkowo na zahamowanie dynamiki wzrostu nakładów inwestycyjnych w latach 1998-1999 miało wpływ osłabienie koniunktury gospodarczej w Polsce i na świecie.

Obowiązujące w Polsce przepisy prawne należy uznać za sprzyjające inwestorom zagranicznym. Mają oni zagwarantowane takie same prawa jak firmy krajowe.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne.

Analiza światowych przepływów kapitału dowodzi, że Europa Środkowa przegrywa z innymi regionami świata w przyciąganiu inwestycji zagranicznych. W 1998 r. do naszego regionu napłynęło 2,7 proc. światowych inwestycji, natomiast do Unii Europejskiej - 36,9 proc., do USA - 30 proc., do Azji - 20,6 proc., do Ameryki Łacińskiej - 11,1 proc. Kraje azjatyckie i latynoamerykańskie są ciągle postrzegane jako atrakcyjniejsze niż państwa z Europy Środkowej. Polska jest liderem w Europie Środkowej, jeśli chodzi o skumulowaną wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Jednak już w wielkości inwestycji na jednego mieszkańca jesteśmy na piątym miejscu po Węgrzech, Estonii, Czechach i Słowenii. Ponadto część krajów sąsiadujących z Polską (Czechy, Węgry, Estonia) przyjęła ostatnio regulacje prawne zapewniające inwestorom zachęty finansowe. Zwiększyło to napływ BIZ do innych krajów naszego regionu (przede wszystkim do Czech) i znacznie osłabiło konkurencyjność Polski.

Od 1999 r. zmniejszyło się tempo napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski. Zgodnie z danymi Państwowej Agencji Inwestycji Zagranicznych, w 1999 r. napłynęło do Polski 8,3 mld USD bezpośrednich inwestycji zagranicznych, w 1998 r. ich wartość szacowano na 10 mld USD. Istnieją uzasadnione obawy, że zakończenie prywatyzacji gospodarki może znów zmniejszyć napływ BIZ.

Na koniec 1999 r. skumulowana wartość BIZ ogółem wyniosła 38,9 mld USD. Najwięcej kapitału zainwestowano w działalność produkcyjną (przemysł spożywczy, środki transportu), a także w sektor usług (pośrednictwo finansowe). Największym zainteresowaniem inwestorów cieszą się województwa: mazowieckie, śląskie i wielkopolskie, natomiast najmniejszym - lubelskie, opolskie i podlaskie. Najwięcej inwestorów pochodziło z Niemiec, a w dalszej kolejności z USA, Francji, Holandii i Włoch.

Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce odpowiada 4 proc. PKB (średnia dla krajów UE w 1998 r. wyniosła 17,6 proc.). Pod koniec 1999 r. w Polsce działało ponad 40 tys. firm z kapitałem zagranicznym, co stanowi 12,3 proc. ogółu spółek prawa handlowego. Spółki z kapitałem zagranicznym przejawiają znacznie wyższą niż inne przedsiębiorstwa skłonność do inwestowania. Wykazują też silniejszą orientację proeksportową niż podmioty z kapitałem wyłącznie polskim. Wynika to m.in. z wyższej jakości i konkurencyjności proponowanych przez nie wyrobów. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego są jednocześnie bardzo znaczącym importerem. Procentowy udział zatrudnionych w tych spółkach - w stosunku do wszystkich zatrudnionych - systematycznie rośnie. BIZ przyczyniają się bezpośrednio do tworzenia miejsc pracy, gdy dotyczą inwestycji od podstaw (greenfield). Jeśli dochodzi do przejęć istniejących firm, nie zawsze można mówić o zwiększaniu liczby miejsc pracy.

Inwestycje zagraniczne sprzyjają unowocześnianiu polskiej gospodarki, a zagraniczni inwestorzy odgrywają bardzo ważną rolę w prywatyzacji. Na przykład w 1999 r. na 3,3 mld USD dochodów z prywatyzacji prawie 96 proc. pochodziło od firm z kapitałem zagranicznym. BIZ mogą też odegrać istotną rolę w dalszej restrukturyzacji gospodarki dzięki udziałowi firm zagranicznych w prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Należy przypuszczać, że inwestorzy zagraniczni włączą się aktywnie w przekształcenia własnościowe, m.in. w sektorze spirytusowym, cukrowniczym oraz PKP. Mogą też przyczynić się do prywatyzacji i modernizacji sektora hutnictwa żelaza i stali oraz - w ograniczonym zakresie - górnictwa węgla kamiennego. Możliwy jest też wkład kapitału zagranicznego w restrukturyzację wsi i obszarów wiejskich. Kapitał zagraniczny odegrał bardzo dużą rolę w rozwoju usług w naszym kraju, szczególnie finansowych oraz dotyczących handlu detalicznego i hurtowego.

Niestety BIZ mogą też negatywnie wpływać na gospodarkę. Dzieje się tak, gdy występują różnice w poziomie rozwoju regionów kraju lub gospodarka ma niekorzystną, nienowoczesną strukturę. Problemy takie są niezależne od BIZ, ale mogą być pogłębiane przez inwestorów zagranicznych. Inwestują oni zwykle w największych aglomeracjach, co powiększa dysproporcje w rozwoju województw. Ponadto Polska nie przyciąga inwestycji o najwyższym stopniu zaawansowania technologicznego. Rodzi to obawy, że nasz kraj może stać się zapleczem taniej siły roboczej dla firm zagranicznych. Niepokój też budzi małe wykorzystanie potencjału naszego zaplecza badawczo-rozwojowego przez inwestorów zagranicznych i niewielka ich współpraca z krajowymi dostawcami komponentów.

Kierunki działań.

Zwiększenie pożądanych inwestycji w Polsce zostanie osiągnięte przez:

1) tworzenie przyjaznego otoczenia dla działalności gospodarczej;

2) określenie priorytetów zwiększających inwestycje;

3) zwiększenie napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Instrumenty realizacji.

W strategii założono wykorzystanie instrumentów prawnych, finansowych i instytucjonalnych.

Obecny system prawny stanowi dobrą podstawę do realizacji strategii. W polskich rozwiązaniach prawnych nie przewidziano specjalnych instrumentów wspierania inwestycji, z wyjątkiem przepisów dotyczących specjalnych stref ekonomicznych (SSE) oraz nielicznych udogodnień oferowanych na mocy różnych aktów prawnych. Efektem tego jest mniejsze zainteresowanie inwestowaniem poza SSE. Przyczynia się to też do zmniejszenia inwestycji krajowych i zagranicznych. Dlatego należy stworzyć dodatkowe instrumenty wspierania inwestycji, zwiększające atrakcyjność procesu inwestowania w Polsce. W tym celu zostanie opracowany projekt ustawy o wspieraniu inwestycji. Wprowadzi ona system zachęt inwestycyjnych i określi warunki ich przyznawania przedsiębiorcom. Dzięki ustawie zwiększy się liczba inwestycji krajowych oraz napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Ustawa będzie też stymulować wzrost inwestycji najbardziej pożądanych dla polskiej gospodarki. Proponowane w ustawie zachęty dotyczą inwestorów krajowych i zagranicznych. Są one zgodne z ustawą o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców oraz z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski. Celem ustawy jest wprowadzenie systemu dotacji dla przedsiębiorców, którzy będą realizować inwestycje o dużej wartości lub tworzące dużo miejsc pracy. Dotyczyłoby to także inwestycji innowacyjnych technologicznie. Przewidziano również dotacje dla przedsiębiorców na szkolenia pracowników zatrudnianych w przedsiębiorstwach powstałych w wyniku realizacji inwestycji.

Ponadto w strategii przewidziano zachęty inwestycyjne w postaci dotacji (grantów) dla przedsiębiorców oraz gmin na przygotowanie infrastruktury pod inwestycje. Zakłada się też kredytowanie i gwarancje dla przedsiębiorstw.

Źródła finansowania.

Podstawowym źródłem finansowania będą środki z budżetów: państwa i regionalnych, uzupełnione środkami z Unii Europejskiej i funduszy celowych.