Wkroczyliśmy w erę wywiadu gospodarczego
Larry Kahaner, amerykański specjalista wywiadu gospodarczego, obwieścił w 1996 roku, iż kończy się wiek informacji, a rozpoczyna wiek wywiadu. Zabrzmiało to trochę złowrogo, a kto nie znał obszaru zainteresowań Kahanera mógł przypuszczać, iż miał on na myśli wkroczenie w erę totalnej inwigilacji, podsłuchów czy odzierania z prywatności; o co zresztą na gruncie polskim 10 lat później nawzajem oskarżali się zwolennicy III i IV Rzeczpospolitej. Problem w tym, iż Kahaner o III RP prawdopodobnie nie słyszał, a IV nie istniała wówczas nawet na desce kreślarskiej, więc nie rzecz w polskich skojarzeniach.
Kahaner mówił o przedsiębiorstwach, a kluczowe dla wyjaśnienia jest tu angielskie "intelligence", które ma co najmniej kilka znaczeń i m.in. oznacza informację wysoce przetworzoną, bezpośrednio przekładającą się na działanie - operacje. Kahaner ogłosił więc wejście biznesu w erę zapotrzebowania na informację wywiadowczą, wysoko kwalifikowaną i wiarygodną, a w istocie - w erę popytu na działania wywiadowcze dla uzyskania takiej informacji. Wsparł go inny znakomity ekspert - twórca Akademii Wywiadu Gospodarczego - Ben Gilad, stawiając nieco udramatyzowane pytanie: "jeśli nie wiesz co to jest wywiad gospodarczy, to gdzie byłeś przez ostatnie 20 lat i w jaki sposób twoje przedsiębiorstwo przetrwało?". O ile z przymrużeniem oka można potraktować marketingową ekspresję obu wypowiedzi, to trudno nie zgodzić się co do istoty rzeczy - popyt na wywiad gospodarczy wzrasta.
O jaki wywiad, o jaką informację chodzi? Być może mniej zorientowani w problematyce, albo znający wywiad jedynie w jego polskim wydaniu, będą zaskoczeni, ale wywiad gospodarczy to nie windykacja, to nie proste sprawdzanie konkurencji w KRS, usługi detektywistyczne czy wykradanie tajemnic przedsiębiorstwa. Wywiad gospodarczy w jego profesjonalnym rozumieniu to proces gromadzenia, przetwarzania, analizowania i dystrybucji informacji wywiadowczych w przedsiębiorstwie, prowadzony legalnymi metodami i środkami, którego celem jest wspieranie decyzji zarządczych, a zwłaszcza zdobycie, utrzymanie bądź powiększenie przewagi konkurencyjnej.
W przeciwieństwie do szpiegostwa gospodarczego, które korzysta z nielegalnych środków, wywiad wykorzystuje informacje powszechnie dostępne. Bardziej przypomina dziennikarstwo śledcze niż szpiegostwo. Nie zmienia to faktu, że przedsiębiorstwa często wchodzą w konflikt z prawem i sięgają po narzędzia szpiegostwa przemysłowego, co stanowi wyzwanie dla profesjonalistów wywiadu, którzy starają się promować legalne i etyczne działania.
L. Kahaner konstatuje, iż specjaliści wywiadu gospodarczego często są określani mianem szpiegów, bowiem to co robią może pozornie wyglądać jak szpiegostwo gospodarcze, ale - podkreśla - większość informacji zdobywana jest w sposób otwarty, zwłaszcza w Internecie i ta tendencja jest wciąż rosnąca. Ocenia się, że 85-95% informacji potrzebnych przedsiębiorstwu jest dostępnych w otwartych, publicznych źródłach informacji.
Problem dzisiaj nie tyle tkwi w wyszukaniu wiadomości, ale w umiejętności jej oceny. Warto w tym miejscu przytoczyć prezesa PZU Andrzeja Klesyka (Gazeta Wyborcza z 23.04.12), który wywołując burzliwą debatę na temat kondycji polskich uczelni wypowiedział istotną kwestię, a mianowicie, że dzisiaj od pracownika oczekuje się odpowiedzi na pytanie, które informacje są ważne, które pokazują trend a które można zignorować. Wiedza - uzasadniał Klesyk - jest dziś powszechnie dostępna, natomiast w korporacjach trwa wyścig o talenty, które potrafią tę wiedzę wykorzystać i zagospodarować. Te słowa są kwintesencją wywiadu gospodarczego i informacji wywiadowczych.
Czym jest informacja wywiadowcza i co ją różni od "zwykłej" informacji? Zobrazować można to na dwóch przykładach. Pierwszy, historyczny opisany w literaturze dotyczy Nathana Rothschilda, londyńskiego bankiera, który jako pierwszy (za pomocą gołębia pocztowego) posiadł informację o klęsce Napoleona pod Waterloo w 1815 roku i w sposób zręczny potrafił ją przekuć na sukces finansowy. Rothschild wiedząc to, czego jeszcze nie wiedzieli konkurenci, zjawił się na giełdzie londyńskiej i przystąpił do wyzbywania się własnych akcji w Banku Angielskim oraz aktywów ulokowanych w innych inwestycjach. Sprzedał większość swoich udziałów sprawiając, że inni inwestorzy uwierzyli w odmienny wynik bitwy - to Napoleon wygrał bitwę pod Waterloo. Rozpoczęła się gorączkowa wyprzedaż akcji po najniższych cenach, które wykupywali podstawieni agenci Rothschilda. Rodzina Rothschilda stworzyła najpotężniejsze konsorcjum finansowe w Anglii, jego bracia założyli banki w Wiedniu, Neapolu i Paryżu. Przypadek ten prezentowany jest jako modelowy przykład podjęcia działania, opartego o informację i wywiadowczą analizę tej informacji.
Drugi przykład, podany w literaturze (M.Cook, C. Cook.) dotyczy umiejętności wyciągania wniosków z pozornie drobnego faktu, iż na parkingu przedsiębiorstwa konkurencyjnego A w ostatnim czasie stoi określona liczba samochodów, znacząco mniejsza niż jeszcze kilka miesięcy wcześniej. Spostrzeżenie to można oprawić w informację, że konkurent znalazł się w kłopotach, jeśli wziąć dodatkowo pod uwagę spadek cen produktów oraz spadek zatrudnienia. Profesjonalny wywiadowca może wszakże pokusić się o stwierdzenie, że z uwagi na zmniejszenie aktywności i skali operacji w całym sektorze należy uznać, iż konkurent A jest kandydatem do fuzji. Informacja wywiadowcza sama w sobie zawiera propozycję akcji, podczas gdy wiedza jest pewną zdolnością do działania ale sama w sobie jest "milcząca tzn. zwykle ludzie wiedzą więcej niż mogą powiedzieć".
Zrozumienie różnicy pomiędzy danymi, informacją, wiedzą a informacją wywiadowczą jest bardzo istotne zwłaszcza dla przedsiębiorstw, które chcą organizować profesjonalny wywiad gospodarczy - a jest ich coraz więcej.
Ostatnie badania prowadzone przez Global Intelligence Alliance (The Global Market Intelligence Survey 2011) dotyczące wywiadu gospodarczego nie pozostawiają wątpliwości co do rosnącego znaczenia tego narzędzia w działalności przedsiębiorstw. Spośród badanych 989 wielkich i średnich firm operujących globalnie, 76% deklarowało, że w sposób systematyczny prowadzi wywiad gospodarczy. 93% wszystkich badanych przedsiębiorstw przyznało, że korzysta z rezultatów wywiadu (jeśli same nie organizują to opierają się na outsourcingu), a 78% ujawniło, że zwracają się im inwestycje w wywiad gospodarczy. W badanych przedsiębiorstwach z informacji pozyskanych metodą wywiadu średnio korzysta ponad 700 pracowników, zaś etatowy zespół komórki wywiadowczej przeciętnie liczy 13 osób, ale ponad 100 uczestniczy aktywnie w pozyskiwaniu informacji.
Budżet przeznaczony na prowadzenie działalności wywiadowczej wynosi średnio 1 mln EUR, ale ponad 20% przedsiębiorstw miało budżet wywiadowczy przekraczający tą kwotę. 64% przedsiębiorstw deklarowało zwiększenie swoich inwestycji wywiad gospodarczy, dotyczyło to głównie z firm z Azji i Ameryki Łacińskiej.
Badania wykazały, że firmy realizujące wywiad gospodarczy podejmują efektywniejsze decyzje aniżeli pozostałe i chociaż generalnie nie dysponują większym środkami, to o wiele lepiej nimi gospodarują.
Wywiad gospodarczy, jak wskazują powyższe statystyki, ma już w znacznym stopniu ugruntowaną pozycję na rynkach światowych, co nie zmienia faktu, iż jest wciąż nową propozycją i nowym narzędziem zarządzania przedsiębiorstwem."Młody wiek" wywiadu sprawia, iż istnieje jeszcze ambiwalencja w stosowanej terminologii, ale z drugiej strony przedsiębiorstwa nawet w tak krótkim czasie rozwinęły dość szeroką gamę metod i narzędzi wywiadowczych. Istnieje wprawdzie dość duże ukierunkowanie wywiadu na konkurenta, co nie zawsze pozwala mu wypracować strategiczną pozycję, ale równolegle rośnie zapotrzebowanie na informacje bardziej kompleksowe, dotyczące sektorów, klientów i trendów makroekonomicznych. Większość działań wywiadowczych jest organizowanych i prowadzonych w ramach korporacji, w centralnie zarządzanych jednostkach, których obsadę stanowi specjalnie wyznaczony tylko do tych działań personel. Większość przedsiębiorstw w działaniach wywiadowczych szeroko wykorzystuje narzędzia i technologie informatyczne, głównie do gromadzenia i przetwarzania danych (narzędzia Business Intelligence).
W wielkich korporacjach istnieje silne przekonanie, że znaczenie wywiadu gospodarczego będzie wzrastało w związku z rosnącą dynamiką i globalizacją rynku. Wzrośnie zapotrzebowanie na wysoko kwalifikowaną i przetworzoną informację we wszystkich obszarach działalności przedsiębiorstwa. Zarysuje się większa potrzeba wykorzystania nowych narzędzi IT, służących bezpośrednio do przetwarzania i obiegu informacji. Ponadto w służbie wywiadu pojawią się nowe, bardziej wyszukane techniki informatyczne. Przewiduje się ściślejszą integrację wywiadu gospodarczego z innymi działaniami i funkcjami przedsiębiorstwa, a same procedury wywiadowcze będą zorganizowane i prowadzone na wyższym poziomie.
Wywiad gospodarczy ze swoimi unikalnymi narzędziami i metodami gromadzenia, przetwarzania i analizy informacji jest ważnym orężem konkurencyjnym. Stał się też istotnym elementem zarządzania. Istnieje pogląd, że przedsiębiorstwo, które potrafi przekuć informację wywiadowczą na działania ofensywne będzie zwyciężało na rynku, zaś te, które się z tym nie uporają znajdą się wśród przegranych. Niezależnie od wielkości przedsiębiorstwa, rynku i branży, podmioty, które zainwestują w wywiad - zainwestują w przyszłość.
dr Marek Ciecierski
Biznes INTERIA.PL na Facebooku. Dołącz do nas i czytaj informacje gospodarcze
