W poniedziałek, 13 października 2025 roku, Królewska Szwedzka Akademia Nauk ogłosiła tegorocznych laureatów Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych. Nagroda - często mylnie uważana za "oryginalnego" Nobla - budzi co roku duże emocje, zarówno w środowiskach akademickich, jak i wśród opinii publicznej. Nie inaczej było w tym roku.
Ekonomiczny Nobel 2025 przyznany
Nagroda Nobla w dziedzinie ekonomii została przyznana. To wyróżnienie co roku pokazuje, w jaką stronę zmierza myślenie o gospodarce, społeczeństwie i globalnych wyzwaniach. Tegoroczny wybór po raz kolejny podkreśla, że ekonomia nie jest teorią oderwaną od rzeczywistości - to narzędzie, które kształtuje świat, w którym żyjemy.
Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii w 2025 roku otrzymali Joel Mokyr, Philippe Aghion oraz Peter Howitt.
Joel Mokyr, Philippe Aghion i Peter Howitt zostali laureatami Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii za 2025 rok. Jak podała w poniedziałek Królewska Szwedzka Akademia Nauk, naukowcy zostali uhonorowani "za wyjaśnienie wzrostu gospodarczego napędzanego innowacjami".
Badania tegorocznych laureatów ekonomicznego Nobla skupiają się na mechanizmach, dzięki którym innowacje technologiczne napędzają długoterminowy wzrost gospodarczy. Ich prace pokazują, jak procesy twórczej destrukcji - czyli jednoczesnego tworzenia nowych rozwiązań i eliminowania przestarzałych - wpływają na rozwój gospodarki oraz poprawę warunków życia. Dzięki ich wkładowi lepiej rozumiemy, jak inwestycje w badania i rozwój oraz konkurencja między firmami sprzyjają postępowi technologicznemu i wzrostowi produktywności.
Nagroda dla Mokyra, Aghiona i Howitta podkreśla, jak istotną rolę odgrywają innowacje w kształtowaniu współczesnych gospodarek oraz jak ważne jest wspieranie kreatywności i przedsiębiorczości, by sprostać globalnym wyzwaniom gospodarczym. "Ich prace dostarczają narzędzi do analizy, w jaki sposób innowacje wpływają na zmiany gospodarcze i społeczne" - dodano w oficjalnym komunikacie.
To prestiżowe wyróżnienie, formalnie nazywane Nagrodą Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych, jest ostatnią z nagród Nobla przyznawaną w tym roku. Wartość nagrody wynosi 11 milionów koron szwedzkich, co odpowiada około 1,2 milionom dolarów amerykańskich.
Dyskusja ekspertów po ogłoszeniu Nobla: innowacje, wzrost i historia gospodarki
Dr hab. Michał Brzeziński z Katedry Ekonomii Politycznej na Uniwersytecie Warszawskim zauważył podczas specjalnej dyskusji, że tegoroczna Nagroda Nobla w ekonomii była z jednej strony oczekiwana, a z drugiej zaskakująca. "To są dwie części tej nagrody" - podkreśla. Dwóch laureatów to teoretycy i empirycy wzrostu gospodarczego, którzy modelują matematycznie jego przyczyny oraz wpływ polityki na ten proces. Trzeci laureat, Joel Mokyr, to historyk gospodarczy, który koncentruje się na badaniu postępu technologicznego w dalekiej przeszłości. Mokyr wskazuje, że kluczową rolę odegrała "kultura wzrostu", czyli przekonanie europejskiego społeczeństwa o znaczeniu nauki i praktyk naukowych, które przyczyniły się do rozprzestrzeniania innowacji.
Brzeziński podkreślił, że badania noblistów dostarczają teoretycznych podstaw pod powszechne przekonanie, iż innowacje są kluczowym czynnikiem wzrostu gospodarczego. "Pierwszy model wzrostu, w których nowe produkty miały lepszą jakość niż produkty poprzednie - to jest główny wkład teoretyczny badaczy" - wyjaśnia. Jego zdaniem prace laureatów pokazują również, jak różne polityki mogą pobudzać wzrost gospodarczy, który jest "ciągnięty i napędzany przez innowacje".
Z kolei prof. dr hab. Joanna Tyrowicz z Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego podczas transmitowanej w sieci dyskusji po wręczeniu ekonomicznego Nobla 2025 dodała, że "to nie jest niespodzianka", ale jest "to jest najbardziej chyba opóźniona nagroda Nobla" w ciągu ostatnich lat. Podkreśla, że już na przełomie lat 80. i 90. powstała grupa badaczy - wówczas młodych ludzi - którzy byli "bardzo nieusatysfakcjonowani tym, jak rozumiemy - my jako naukowcy - źródła rozwoju gospodarczego".
"Oczywiście byli dookoła ludzie, którzy chodzili i mówili, że to są innowacje. Ok, ale myśmy nie rozumieli, znaczy brakowało nam obrazu matematycznego i usystematyzowania" - mówiła ekspertka. Dodała, że czymś, co było niezbędne w całości był swoisty rygor, "który pozwoli nam pokazać w jaki ten sposób innowacje w gospodarce powstają i jak to się może przekładać na wzrost gospodarczy".
Laureaci ekonomicznego Nobla, którzy zmienili sposób myślenia o gospodarce
Nagroda w dziedzinie ekonomii nie została przewidziana przez Alfreda Nobla w jego testamencie z 1895 roku. Została ustanowiona dopiero w 1968 roku przez Sveriges Riksbank (Bank Centralny Szwecji) z okazji 300-lecia jego istnienia. Od tego czasu jest przyznawana na tych samych zasadach, co pozostałe Nagrody Nobla - przez Komitet Noblowski i z zachowaniem najwyższych standardów naukowej oceny.
W ostatnich latach Nagroda Nobla w dziedzinie ekonomii konsekwentnie podkreślała znaczenie instytucji, historii i strukturalnych uwarunkowań rozwoju gospodarczego. W 2023 roku wyróżniono Claudię Goldin z Uniwersytetu Harvarda za przełomowe badania nad sytuacją kobiet na rynku pracy. Goldin jako pierwsza przeanalizowała dane historyczne sięgające XIX wieku, pokazując, jak normy społeczne, zmiany kulturowe i dostęp do edukacji wpływały na zatrudnienie kobiet i różnice płacowe między płciami.
Z kolei w 2024 roku nagroda trafiła do Darona Acemoglu, Simona Johnsona i Jamesa Robinsona za prace nad długofalowym wpływem instytucji na rozwój gospodarczy państw. Ich badania - szeroko cytowane i często dyskutowane w kontekście polityki publicznej - pokazały, że różnice w dobrobycie między krajami wynikają nie tyle z zasobów naturalnych czy geograficznych, co z jakości instytucji politycznych i ekonomicznych. Przełomowym wkładem okazała się teza, że inkluzywne instytucje sprzyjają wzrostowi, a te wykluczające - utrwalają zacofanie i nierówności.
Oba te wybory podkreślają, że współczesna ekonomia coraz częściej wychodzi poza wąskie modele matematyczne i sięga po podejścia historyczne, społeczne i instytucjonalne. To kierunek, który zbliża ekonomię do realnych problemów i otwiera ją na nowe pytania - także te, które jeszcze dekadę temu były poza głównym nurtem.
Agata Siwek
