Przetwarzanie danych osobowych dzieci i ich ochrona
Obecnie w dobie łatwego dostępu do internetu również dzieci są narażone na incydenty naruszeń ochrony ich danych osobowych. Unijne rozporządzenie o ochronie danych osobowych obejmuje szczególną ochroną dane osobowe dzieci. Administratorzy danych przetwarzający dane osobowe dzieci muszą znać podstawowe zasady ich ochrony.
Komunikaty kierowane do dzieci
Motyw 38 preambuły RODO stanowi, że szczególnej ochrony danych osobowych wymagają dzieci, gdyż mogą one być mniej świadome ryzyka, konsekwencji, zabezpieczeń i praw przysługujących im w związku z przetwarzaniem danych osobowych. Taka szczególna ochrona powinna mieć zastosowanie przede wszystkim do wykorzystywania danych osobowych dzieci do celów marketingowych lub do tworzenia profili osobowych lub profili użytkownika oraz do zbierania danych osobowych dotyczących dzieci, gdy korzystają one z usług skierowanych bezpośrednio do nich. Jednocześnie stanowi, że zgoda osoby sprawującej władzę rodzicielską lub opiekę nie powinna być konieczna w przypadku usług profilaktycznych lub doradczych oferowanych bezpośrednio dziecku. Odniesienia do szczególnej ochrony danych osobowych dzieci można znaleźć również w dalszych motywach i przepisach RODO. Przykładowo zasada przejrzystości, którą powinni kierować się administratorzy danych, wymaga, aby wszelkie informacje kierowane do ogółu społeczeństwa lub osoby, której dane dotyczą, były zwięzłe, łatwo dostępne i zrozumiałe, by były formułowane jasnym i prostym językiem, a w stosownych przypadkach dodatkowo wizualizowane. Informacje te mogą być przekazywane w formie elektronicznej, np. za pomocą strony internetowej, gdy są kierowane do ogółu społeczeństwa. Jeśli zaś chodzi o dzieci, to zważywszy na to, że zasługują one na szczególną ochronę, wszelkie informacje i komunikaty powinny być sformułowane tak jasnym i prostym językiem, by dziecko mogło je bez trudu zrozumieć.
Zgoda wyrażona w dzieciństwie
Szczególne uprawnienia dotyczą możliwości sprostowania danych oraz skorzystania z prawa do "bycia zapomnianym", w przypadku gdy osoba, której dane dotyczą, wyraziła zgodę na przetwarzanie jeszcze jako dziecko. Ma ona prawo do tego, by jej dane osobowe zostały usunięte i przestały być przetwarzane, jeżeli dane te:
- nie są już niezbędne do celów, w których były zbierane lub w inny sposób przetwarzane,
- cofnęła zgodę lub jeżeli wniosła sprzeciw wobec przetwarzania danych osobowych jej dotyczących, lub
- gdy przetwarzanie jej danych osobowych nie jest z innego powodu zgodne z RODO.
Prawo to ma znaczenie w przypadkach, gdy osoba, której dane dotyczą, wyraziła zgodę jako dziecko, gdy nie była w pełni świadoma ryzyka związanego z przetwarzaniem, a w późniejszym czasie chce usunąć takie dane osobowe, w szczególności z internetu. RODO stanowi, że osoba, której dane dotyczą, powinna móc wykonywać to prawo, mimo że już nie jest dzieckiem. Niemniej dalsze zatrzymywanie danych osobowych może być uznane za zgodne z prawem, jeżeli jest niezbędne do korzystania z wolności wypowiedzi i informacji, do wywiązania się z obowiązku prawnego, do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym lub w ramach sprawowania władzy publicznej powierzonej administratorowi, z uwagi na względy interesu publicznego w dziedzinie zdrowia publicznego, do celów archiwalnych w interesie publicznym, do celów badań naukowych lub historycznych bądź do celów statystycznych lub do ustalenia, dochodzenia bądź obrony roszczeń.
Zakaz profilowania dzieci
Osoba, której dane dotyczą, powinna mieć prawo do tego, by nie podlegać profilowaniu. Profilowanie polega na dowolnym zautomatyzowanym przetwarzaniu danych osobowych pozwalającym ocenić czynniki osobowe osoby fizycznej, a w szczególności analizować lub prognozować aspekty dotyczące efektów pracy, sytuacji ekonomicznej, zdrowia, osobistych preferencji bądź zainteresowań, wiarygodności lub zachowania, lokalizacji bądź przemieszczania się osoby, której dane dotyczą. Skutkiem profilowania może być np. automatyczne odrzucenie elektronicznego wniosku kredytowego czy elektroniczne metody rekrutacji bez interwencji ludzkiej. Co najważniejsze, profilowanie nie może dotyczyć dzieci.
16-latek sam wyraża zgodę
Zasadniczo zgodę na przetwarzanie danych osobowych dziecka wyrażają jego rodzice lub prawni opiekunowie. Jednakże w przypadku usług społeczeństwa informacyjnego zdarza się, że są one kierowane bezpośrednio do dzieci. Ma to miejsce np. w sytuacji, gdy dziecko może poprzez własne działanie stać się użytkownikiem takich usług. Może np. samodzielnie utworzyć konto w serwisie społecznościowym. Usługi społeczeństwa informacyjnego oznaczają usługi świadczone za wynagrodzeniem, na odległość, drogą elektroniczną i na indywidualne żądanie odbiorcy.
Warunki wyrażenia zgody przez dziecko w przypadku usług społeczeństwa informacyjnego określa art. 8 RODO. Stanowi on, że zgodne z prawem jest przetwarzanie danych osobowych dziecka, które ukończyło 16 lat. Oznacza to, że osoba, która przekroczyła ten wiek, może samodzielnie wyrazić zgodę bez potrzeby jej potwierdzania przez rodziców czy opiekunów prawnych. Natomiast jeżeli dziecko nie ukończyło 16 lat, przetwarzanie jego danych osobowych jest możliwe dopiero, gdy zgodę wyrazi lub zaaprobuje ją osoba sprawująca władzę rodzicielską lub opiekę nad dzieckiem oraz wyłącznie w zakresie wyrażonej zgody. RODO stanowi, że państwa członkowskie mogą przewidzieć w swoim prawie niższą granicę wiekową, która musi wynosić co najmniej 13 lat. W pierwotnym projekcie polskiej ustawy o ochronie danych osobowych znajdowały się przepisy, które obniżały ten wiek do lat 13, ale po przeprowadzonych konsultacjach utrzymano granicę 16 lat. Jednocześnie RODO wymaga, aby administrator podjął starania, uwzględniając dostępną technologię, by zweryfikować, czy osoba sprawująca władzę rodzicielską lub opiekę nad dzieckiem wyraziła zgodę lub ją zaaprobowała. Takie potwierdzenie może nastąpić np. poprzez rozmowę telefoniczną czy też wysłany e-mail.
autor: Marta Stefanowicz - Wasilewska
Gazeta Podatkowa nr 20 (1582) z dnia 2019-03-11