Elastyczne formy zatrudnienia
W przepisach prawa pracy nie funkcjonuje termin "elastyczne zatrudnienie". Określenie to jednak jest popularne w literaturze oraz wśród pracodawców i pracowników. Jest ono również przedmiotem zainteresowania Komisji Europejskiej, która promuje model flexicurity stanowiący próbę pogodzenia zwiększania elastyczności z bezpieczeństwem rynku pracy.
Elastyczność zatrudnienia może przejawiać się w formach zatrudnienia oraz w systemach i rozkładach czasu pracy.
Za elastyczne uznawane są wszystkie formy świadczenia pracy, za wyjątkiem - umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony. W związku z powyższym za elastyczne uznaje się:
" pracę na podstawie umowy na czas określony;
" pracę na zastępstwo;
" pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy;
" telepracę;
" pracę nakładczą;
" job-sharing;
" pracę tymczasową;
" tzw. "leasing pracowniczy";
" umowy cywilno-prawne.
Wymienione formy zatrudnienia ułatwiają dostosowywania liczby osób zatrudnionych w firmie do zmieniających się warunków rynkowych, w których funkcjonuje przedsiębiorstwo. Efektem ich stosowania powinno być obniżanie kosztów, przy utrzymaniu lub wzroście jakości pracy.
Elastyczne mogą być też systemy czasu pracy, np. przerywany czas pracy, zadaniowy czas pracy, skrócony tydzień pracy, praca weekendowa. Dwa ostatnie systemy czasu pracy mogą być atrakcyjne dla pracowników, którzy muszą zapewnić opiekę członkom swojej rodziny.
Np w ramach systemu skróconego tygodnia pracy pracownik świadczy pracę mniej niż pięć dni w tygodniu, przy jednoczesnym przedłużeniu dziennego wymiaru czasu pracy. Można tu przyjąć różne rozwiązania, np.:
- pracownik A wykonuje pracę w poniedziałki (12 godzin), wtorki (10 godzin), środy (10 godzin) i czwartki (8 godzin);
- pracownik B wykonuje pracę od poniedziałku do czwartku, każdego dnia pracując po dziesięć godzin.
Obaj pracownicy zatrudnieni są w pełnym wymiarze czasu pracy.
W przypadku weekendowego systemu czasu pracy Pracownik wykonuje pracę jedynie w piątki, soboty, niedziele i święta. Pracownikowi, w ramach systemu weekendowego, można przedłużyć dobowy wymiar czasu pracy, jednakże należy zwrócić uwagę, iż ze względu na dobowe przerwy na odpoczynek (11 h) i maksymalny dobowy wymiar czasu pracy, nie jest możliwe w ramach tego systemu zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy.
Z systemem skróconego tygodnia pracy i systemem weekendowym związane są ponadto następujące ograniczenia:
" maksymalny dobowy wymiar czasu pracy to maksymalnie 12 godzin;
" okres rozliczeniowy skrócony jest do 1 miesiąca;
" system można wprowadzić tylko i wyłącznie na wniosek pracownika - pracodawca nie może zastosować go z własnej inicjatywy i narzucić go pracownikowi.
Do uelastyczniania zatrudnienia można stosować również rozkłady czasu pracy, przewidujące zmianę pory wykonywania pracy poszczególnych pracowników po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni. Taka elastyczność dopuszczalna jest w każdym systemie czasu pracy i zainicjowana może zostać zarówno przez pracodawcę, jak i przez pracownika. Zatrudniając dwie osoby do obsługi sekretariatu możemy np. dla jednej ustalić godziny pracy od 7.30 do 15.30, a dla drugiej od 10.00 do 18.00. Taki rozkład czasu pracy zapewni dłuższe funkcjonowanie sekretariatu, bez konieczności zatrudniania pracowników w godzinach nadliczbowych.
Pomimo przekonania, że przepisy prawa pracy są zbyt "sztywne", istnieją możliwości uelastyczniania zatrudnienia z wykorzystaniem istniejących możliwości.
adwokat Andrzej Zacharzewski
