Niezapowiedziani goście, czyli ZUS w dom...
W związku ze wzrostem liczby zwolnień lekarskich ZUS podjął działania mające na celu skrupulatną kontrolę absencji chorobowych. Sprawdzenie zasadności wystawionych zwolnień, prawidłowości ich wykorzystywania, a także pomoc i szkolenia dla pracodawców - to elementy programu "Zintensyfikowana kontrola absencji chorobowej", wdrażanego od 1 sierpnia br.
Jak wynika z ustaleń ZUS, duża część pracodawców nie zna wszystkich swoich praw w zakresie kontroli pracownika przebywającego na zwolnieniu chorobowym. Wątpliwości dotyczą nawet podstawowych uprawnień, takich jak dopuszczalność kontroli czy sposób jej przeprowadzenia. Nie wszyscy pracodawcy wiedzą też, że w razie wątpliwości co do oceny wyników przeprowadzonej kontroli, mogą skorzystać z pomocy ZUS i na podstawie interpretacji Zakładu wydać właściwą decyzję.
Kto może przeprowadzić kontrolę?
Zasady przeprowadzania kontroli określa rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich. Prawo do przeprowadzania kontroli zwolnień lekarskich zawsze ma płatnik zasiłku, którym może być pracodawca (zatrudniający więcej niż 20 osób) lub ZUS. Jednak jeśli zajdzie taka potrzeba, pracodawca-płatnik składek może się zwrócić do oddziału ZUS, aby ten skontrolował zatrudniane przez niego osoby.
Kontrolę zwolnień może samodzielnie przeprowadzić pracodawca lub wyznaczony pracownik zakładu. Osoba taka powinna zostać wyposażona w imienne upoważnienie uprawniające do przeprowadzenia kontroli w miejscu zamieszkania albo czasowego pobytu pracownika lub w miejscu zatrudnienia kontrolowanej osoby. Wzór upoważnienia znajduje się w załączniku nr 1 do omawianego rozporządzenia.
Sposób przeprowadzenia kontroli
Kontrola formalna zaświadczeń lekarskich o chorobie polega na sprawdzeniu, czy zaświadczenie nie zostało sfałszowane oraz czy zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich. Z kolei sprawdzenie, czy przebywający na zwolnieniu lekarskim pracownik wykorzystuje prawidłowo polega na na ustaleniu dwóch okoliczności: czy nie wykonuje w tym czasie dodatkowej pracy zarobkowej oraz czy nie wykorzystuje zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem. Z pracę zarobkową uważa się wszelkie czynności, których celem jest osiągnięcie zysku; nie muszą to być czynności związane z pracą fizyczną, obciążającą w istotny sposób organizm. Mogą to być także czynności takie jak podpisywanie dokumentów czy zawieranie umów. Zbadanie sposobu wykorzystywania zwolnienia oznacza z kolei sprawdzenie, czy wykonywane przez chorego czynności nie są sprzeczne z celem zwolnienia lekarskiego oraz czy to, co robi pracownik nie wpływa na przedłużenie choroby.
Podczas choroby pracownik powinien postępować zgodnie z zaleceniami lekarza. Przyjmuje się, że zalecenie, że chory powinien leżeć w łóżku oznacza, że powinien przebywać w mieszkaniu. Z kolei zalecenie dopuszczające możliwość poruszania się nie oznacza, że pracownik może podejmować pełną aktywność i np. udać się na wycieczkę rowerową, do kina czy w odwiedziny do znajomych. Przy takim wskazaniu pracownik może się natomiast wybrać do apteki czy na zabiegi rehabilitacyjne. Fakt przebywania na zwolnieniu chorobowym nie oznacza, że pracownik nie może wykonywać zwykłych, koniecznych życiowo czynności takich jak przygotowanie posiłku, kąpiel czy elementarne czynności dotyczące utrzymania czynności.
W przypadku kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia z powodu konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny, kontrolujący oprócz sprawdzenia, czy pracownik korzysta ze zwolnienia w sposób prawidłowy, powinien także ustalić, czy poza ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym nie pozostają inne osoby mogące sprawować opiekę nad chorym. Bez względu na obecność takich osób opieka może być sprawowana jedynie nad dzieckiem do lat 2.
Jak wygląda protokół kontroli?
W razie stwierdzenia nieprawidłowości osoba kontrolująca sporządza protokół kontroli (załącznik nr 2 do rozporządzenia), w którym podaje swoje zastrzeżenia. Kontrolowany pracownik ma prawo odniesienia się do tych zastrzeżeń i wniesienia własnych uwag do dokumentu (np. może podać powody swojej nieobecności w miejscu zamieszkania, wskazać na konieczność wykonania określonych czynności). Ustalenia zawarte w protokole są podstawą do pozbawienia pracownika prawa do zasiłku.
Jeśli płatnikiem zasiłku jest pracodawca i to on przeprowadził kontrolę, która wykryła nieprawidłowości, może sam - bez przesyłania do ZUS protokołu celem potwierdzenia dokonanych ustaleń - pozbawić osobę ubezpieczoną prawa do zasiłku chorobowego lub opiekuńczego za cały okres niezdolności do pracy orzeczony zwolnieniem (jeśli kontrola przeprowadzona została w połowie okresu, na który zostało wystawione zwolnienie, decyzja o odebraniu zasiłku obejmuje okres zarówno po, jak i przed kontrolą).
W sytuacji, gdy pracodawca ma wątpliwości, czy zwolnienie lekarskie jest czy nie jest wykorzystywane zgodnie z przepisami, powinien zwrócić się do właściwego oddziału ZUS celem rozstrzygnięcia wątpliwości. Zakład zajmie się sprawą także wtedy, gdy osoba ubezpieczona nie zgadza się z ustaleniami zawartymi w protokole. Od decyzji ZUS o odebraniu prawa do zasiłku pracownik może wówczas wnieść odwołanie do sądu pracy.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dn. 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027.
- Rozporządzenie z dn. 27.07.1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich - Dz.U. Nr 65, poz. 743.
Czytaj również:
ZUS skontroluje w tym roku 400 tys. osób na zwolnieniach
Kontrola lewych zwolnień lekarskich się opłaca
