Uczelnie nie boją się projektów

Katalog możliwości stworzony przez zapisy programu jest obfity: badania, studia podyplomowe, szkolenia, nowe kierunki studiów, podnoszenie kwalifikacji kadry dydaktycznej i kierowniczej, staże i praktyki dla studentów, promocja nauki. Walory EFS doceniają wszystkie uczelnie, niezależnie od posiadanej pozycji. - Bez dofinansowania ze środków UE wielu projektów nie udałoby się zrealizować - przyznaje rektor Uniwersytetu Warszawskiego prof. Katarzyna Chałasińska - Macukow. - Program Kapitał Ludzki umożliwił nam otwarcie nowych, atrakcyjnych kierunków studiów i specjalności, co nie jest dla uczelni bez znaczenia w obliczu niżu demograficznego. Kapitał Ludzki to też okazja do promowania studiów na kierunkach ścisłych, uznawanych za kluczowe dla rozwoju gospodarki, na które w poprzednich latach było znacznie mniej kandydatów niż na humanistyczno-społeczne - dodaje. Poprzedni okres programowania nie oferował tak wiele uczelniom. Zresztą podchodziły one bardzo ostrożnie do pozyskiwania funduszy unijnych - starannie porównywały konieczne do zainwestowania nakłady z przyszłymi korzyściami, których wymierności wcale nie były pewne. W szkołach nieczęsto zatrudniani byli specjaliści mający zajmować się bieżącym monitoringiem możliwości aplikowania, czy przygotowujący projekty. Uczelnie wolały raczej korzystać z usług firm konsultingowych. Dziś ta sytuacja wygląda inaczej - uczelnie chętnie inwestują w angaże własnych specjalistów, którzy przygotowują, a potem rozliczają granty.

Priorytet IV, czyli hit

Dobrym przykładem może być chociażby Politechnika Wrocławska. Realizuje ona obecnie 7 projektów z Kapitału Ludzkiego, a wkrótce podpisze kolejnych 5 umów na realizację projektów o łącznej wartości ponad 50 mln zł. Politechnika powołała sekcję wyspecjalizowaną w przygotowywaniu projektów PO KL podlegającą prorektorowi ds. rozwoju. A w celu usprawnienia procesu aplikowania opracowano na uczelni wewnętrzne procedury w postaci Zarządzenia Wewnętrznego Rektora, a nadzór nad całością prac projektowych sprawuje Biuro Grantów i Funduszy Europejskich. Wiele innych uczelni dysponuje podobnymi strukturami, a przynajmniej zatrudniają pojedynczych specjalistów. Swego rodzaju hitem jest dla uczelni priorytet IV ,,Szkolnictwo wyższe i nauka'' i jak sama nazwa wskazuje jest on wprost dedykowany potrzebom społeczności akademickiej. Atrakcyjność tego priorytetu zapewniają scharakteryzowane w tym artykule poddziałania 4.1.1 i 4.1.2, które dają szansę na realizację przekrojowych projektów mogących mieć realny wpływ na ofertę dydaktyczną i jakość kształcenia oraz stwarzających studentom możliwość otrzymywania stypendiów.

Podziałanie 4.1.1 PO KL ,,Wzmocnienie potencjału dydaktycznego uczelni'' zakłada 100 proc. dofinansowania dla programów rozwoju uczelni, które mogą obejmować: przygotowanie, otwieranie i realizację nowych kierunków studiów, studiów doktoranckich oraz dostosowywanie programów na istniejących kierunkach studiów do potrzeb rynku pracy i gospodarki opartej na wiedzy; przygotowanie, otwieranie i realizację nowych kierunków studiów podyplomowych; rozszerzanie oferty edukacyjnej uczelni o zajęcia fakultatywne w postaci programów wyrównawczych dla studentów z zakresu matematyki i fizyki; rozszerzanie oferty edukacyjnej uczelni o programy skierowane do osób spoza społeczności akademickiej (zwiększanie udziału szkolnictwa wyższego w kształceniu ustawicznym); opracowywanie programów i materiałów dydaktycznych oraz wdrożenie programów kształcenia z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość (studia, studia podyplomowe, kursy); współpracę uczelni z pracodawcami w zakresie wzmocnienia praktycznych elementów nauczania (staże i praktyki studenckie) oraz zwiększania zaangażowania pracodawców w realizację programów nauczania; lepsze przygotowanie absolwentów do wejścia na rynek pracy m. in. poprzez wsparcie akademickich biur karier działających przy uczelni; podnoszenie kompetencji dydaktycznych kadry akademickiej w celu podwyższania jakości nauczania; podnoszenie kompetencji kadry kierowniczej w zakresie zarządzania uczelnią (w tym zarządzania finansowego i pozyskiwania funduszy na cele rozwojowe); organizowanie staży i szkoleń w wiodących zagranicznych i krajowych ośrodkach akademickich i naukowo-badawczych dla kadry dydaktycznej uczelni przydatnych dla prowadzenia pracy dydaktycznej (w tym staże dla doktorantów i staże postdoktorskie); stypendia dla doktorantów, młodych doktorów i profesorów wizytujących zatrudnionych w instytucjach szkolnictwa wyższego w dziedzinach szczególnie istotnych dla rozwoju gospodarki; projekty skierowane do studentów niepełnosprawnych w celu umożliwienia im korzystania z pełnej oferty edukacyjnej uczelni; wdrożenie modeli zarządzania jakością w uczelni.

Żeby było atrakcyjniej

Jak informuje Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, które odpowiada za wdrożenie omawianego priorytetu, w dwóch edycjach konkursów dla działania 4.1.1 ogłoszonych w roku 2008 złożonych zostało ponad 650 wniosków, z czego dofinansowanie ostatecznie otrzymały 63 uczelnie. W tegorocznych konkursach konkurowało 445 wniosków, z czego pozytywnie zostało ocenionych 160. Poddziałanie 4.1.2 ,,Zwiększenie liczby absolwentów kierunków o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy'' zgodnie ze zmianami wprowadzonymi do Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL od tego roku jest realizowane w trybie konkursowym (poprzednio był to projekt systemowy). Ze 170 wniosków, które wpłynęły w odpowiedzi na pierwszy konkurs dla 4.1.2, 59 ma szansę na dofinansowanie. Szkoły wyższe w swoich projektach musiały obligatoryjnie uwzględnić stypendia dla studentów pierwszego roku kierunków zamawianych (wartość stypendiów do 1 tys. zł) oraz zajęcia wyrównawcze ułatwiające kontynuację nauki na kierunku zamawianym. Ponadto uczelnie mogły proponować różne działania, które ich zdaniem uatrakcyjnią i ułatwią kształcenie na danym kierunku. Największą popularnością cieszyły się staże u potencjalnych pracodawców oraz możliwość nadania przez uczelnię dodatkowych uprawnień lub certyfikatów dla studentów. Wyjaśnić należy, że kierunki zamawiane to lista kierunków głównie technicznych, matematycznych i przyrodniczych uznanych przez MNiSW za kluczowe dla rozwoju gospodarki opartej na wiedzy.

Zapisy priorytetu IV PO KL przewidują także pulę funduszy dla nauki. Gwarantują to poniżej przestawione typy projektów działania 4.2 ,,Rozwój kwalifikacji kadr systemu B+R i wzrost świadomości roli nauki w rozwoju gospodarczym'', których realizacja zapewnić ma efektywną współpracę jednostek naukowych i przedsiębiorstw w zakresie wdrażania osiągnięć naukowych w gospodarce. I tak uczelnie mogą finansować: projekty w zakresie podnoszenia umiejętności pracowników systemu B+R w zakresie zarządzania badaniami naukowymi i pracami rozwojowymi oraz komercjalizacji rezultatów prac badawczych; projekty dotyczące podnoszenia świadomości pracowników systemu B+R w zakresie wagi i zasad badań naukowych i prac rozwojowych dla gospodarki, a także potrzeb sektora nauki i gospodarki w tym zakresie; przedsięwzięcia upowszechniające osiągnięcia nauki polskiej i światowej w procesie kształcenia na poziomie wyższym. Obecnie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego weryfikuje aplikacje szkół wyższych zgłoszonych w tegorocznym konkursie działania 4.2. Leszek Grabarczyk, dyrektor Departamentu Wdrożeń i Innowacji w MNiSW, bezpośrednio odpowiadającego za wdrożenia wymienionych działań PO KL uważa, że uczelnie coraz lepiej radzą sobie z przygotowywaniem wniosków o dofinansowanie, choć do ideału jest jeszcze daleko. - Beneficjenci często sprawiają wrażenie, że stawiają na ilość, a nie na jakość. Dokonując oceny wniosku odnosi się nieraz wrażenie, jakby były pisane w ostatniej chwili i to przez osoby nie znające podstawowych zasad POKL - komentuje.

Klucz do funduszy

Szkoły wyższe planując pozyskanie wsparcia z EFS w obecnym roku akademickim mogą także uwzględnić możliwości finansowania projektów z kilku innych priorytetów komponentu centralnego programu Kapitał Ludzki, a także ze środków zakontraktowanych w budżetach działań komponentu regionalnego. Tu jednak konkurencja się zwiększa, bowiem do ubiegania się o środki z większości tych źródeł uprawnione są nie tylko uczelnie, ale firmy szkoleniowe i konsultingowe, samorządy, organizacje pozarządowe, a nawet przedsiębiorcy. Przyglądając się wybranym typom projektów kwalifikowanych w poszczególnych działaniach, stwierdzić należy, że szanse na otrzymanie dofinansowania szkoły wyższe mają spore. - Uczelnie wyższe w niewielkim stopniu korzystają z możliwości, jakie stwarza im komponent regionalny Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki - twierdzi Krzysztof Urbański, wicedyrektor ds. funduszy UE w Wojewódzkim Urzędzie Pracy w Poznaniu, który odpowiada za realizację komponentu regionalnego PO KL w Wielkopolsce. - Zgłoszone do konkursów projekty nie zostają rekomendowane do realizacji głównie ze względu na błędy merytoryczne lub wyczerpanie środków w konkursie. W ramach programu Kapitał Ludzki WUP w Poznaniu podpisał z uczelniami wyższymi w 2008 oraz 2009 roku 13 umów o dofinansowanie, co stanowi około dwóch procent projektów dofinansowanych w ramach programu Kapitał Ludzki. Realizowane projekty mają głównie charakter szkoleniowy - szczególnie w ramach poddziałania 6.1.1 oraz 8.1.1. Składane są także w dużej liczbie wnioski o dofinansowanie dotyczące projektów badawczych, którym jednak rzadko udaje się uzyskać dofinansowanie. W przeważającej części wnioski składane są przez uczelnie prywatne - dodaje.

Zapewne kolejne lata realizacji programu Kapitał Ludzki pozytywnie wpłyną na jakość składanych projektów, a z drugiej strony usprawnią system wyboru projektów oraz ograniczą wymagania instytucji pośredniczących na etapie realizacji dofinansowanych przedsięwzięć. Obecnie nie brakuje takich opinii jak ta wyrażona przez rektor Uniwersytetu Warszawskiego. - Odnoszę wrażenie, że z oceną projektów, które mają być sfinansowane z funduszy strukturalnych jest jak z oceną matur. Najistotniejszy jest "klucz". Oceniający wnioski zwracają uwagę na sposób przygotowywania aplikacji, używanie pewnego rodzaju nomenklatury, słów "z klucza", a nie na jakość samych projektów, ich wartość merytoryczną - ocenia prof. Katarzyna Chałasińska - Macukow.

Grzechy uczelniane

Co przeszkadza wyższym uczelniom skuteczniej ubiegać się o dotacje tłumaczy Leszek Grabarczyk, dyrektor Departamentu Wdrożeń i Innowacji w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

• Uczelniom - a dotyczy to przede wszystkim dużych jednostek - trudno jest stworzyć projekt odnoszący się rzeczywiście do programu rozwojowego całej szkoły. Jedna uczelnia składa po kilka wniosków, które nie są ze sobą spójne, odzwierciedlają potrzeby samodzielnych wydziałów, a nie potrzeby uczelni jako całości. Brak jest często odniesienia do potrzeb polskiej gospodarki, które mogą być zaspokojone dzięki działaniom zaplanowanym do realizacji.
• Bardzo poważnym problemem, który dostrzegamy w wielu projektach, sygnalizujemy i próbujemy rozwiązywać podczas negocjacji, jest łączenie przez osoby zaangażowane w realizację projektu obowiązków kierownika projektu i obowiązków wynikających z pozostałych zadań merytorycznych. Oczywiście, w przypadku projektów uczelnianych, gdzie działania związane są przede wszystkim z prowadzeniem kształcenia, możliwe jest, aby menedżer projektu jednocześnie kształcił studentów w ramach projektu. Ale wydaje się niemożliwe realizowanie 40-70 procent działań w projekcie przez jedną osobę, a takie zapisy we wnioskach się niestety spotyka.
• Najwłaściwszą strukturą, która powinna funkcjonować na uczelniach, wydaje się być samodzielne biuro ds. pozyskiwania funduszy, gdzie poszczególne zatrudnione osoby odpowiadałyby, jako kierownicy, za realizację projektów. Oczywiście pomocą mogą służyć im wówczas opiekunowie merytoryczni zadań - osoby wiodące na wydziałach czy w instytutach. Na te elementy będzie kładziony nacisk podczas spotkań szkoleniowo-warsztatowych z potencjalnymi wnioskodawcami, organizowanymi cyklicznie przez Departament Wdrożeń i Innowacji w MNiSW.

Na co mogą liczyć uczelnie, czyli przegląd najciekawszych unijnych działań

• Priorytet II, poddziałanie 2.1.1 ,,Rozwój kapitału ludzkiego w przedsiębiorstwach'': ponadregionalne zamknięte i ogólnopolskie otwarte projekty szkoleń i doradztwa dla przedsiębiorców oraz pracowników przedsiębiorstw, a także studia podyplomowe organizowane dla tej samej grupy docelowej.
• Priorytet III, poddziałanie 3.3.2 ,,Efektywny system kształcenia i doskonalenia nauczycieli'': uruchomienie nowego typu studiów wyższych i podyplomowych przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela przedmiotów; 3.3.4 ,,Modernizacja treści i metod kształcenia'': ponadregionalne programy rozwijania kompetencji kluczowych uczniów w szczególności w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych, języków obcych, przedsiębiorczości, nauk przyrodniczo-matematycznych; 3.4.3 ,,Upowszechnienie uczenia się przez całe życie'': opracowanie narzędzi diagnostycznych i materiałów metodycznych wspomagających proces rozpoznawania predyspozycji i zainteresowań zawodowych uczniów.
• Priorytet V, Poddziałanie 5.2.1 ,,Modernizacja zarządzania w administracji samorządowej'': projekty ukierunkowane na poprawę obsługi obywatela i modernizację zarządzania w administracji samorządowej oraz stawiające za cel podnoszenie kompetencji urzędników; 5.2.3 ,,Podnoszenie kompetencji kadr służb publicznych'': badania i oceny potrzeb szkoleniowych służb publicznych, szkolenia ogólne i specjalistyczne oraz doradztwo dla służb publicznych; 5.5.2 ,,Wzmocnienie uczestników dialogu społecznego'': studia, analizy, ekspertyzy na temat dialogu społecznego, jego kondycji, perspektyw i barier w rozwoju oraz potrzeb uczestników dialogu. Komponent regionalny proponuje do realizacji wiele działań mogących interesować szkoły wyższe. Są to m.in. szkolenia, doradztwo, badania, czy inicjatywy promocyjne. Te rodzaje przedsięwzięć pojawiają się w większości priorytetów komponentu regionalnego. Poniżej wymieniam typy projektów badawczych oraz kilku innych działań najbardziej atrakcyjnych z punktu widzenia uczelni. Nie przytaczam szczegółów zakresów projektów szkoleniowych, doradczych, czy promocyjnych, bowiem tak jak wspomniałam pojawiają się w większości priorytetów, a zapisy PO KL różnią się głównie rodzajem grupy docelowej ściśle określonej w każdym z priorytetów.
• Priorytet VI, poddziałanie 6.1.1 ,,Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy'': identyfikacja potrzeb osób pozostających bez zatrudnienia, w tym m.in. poprzez zastosowanie Indywidualnych Planów Działania, diagnozowanie potrzeb szkoleniowych oraz możliwości doskonalenia zawodowego w regionie; prowadzenie, publikowanie i upowszechnianie badań i analiz dotyczących sytuacji na regionalnym i lokalnym rynku pracy, w tym m. in. tworzenie regionalnych obserwatoriów rynku pracy oraz monitoring migracji zarobkowych na terenie regionu.
• Priorytet VII, poddziałanie 7.2.1 ,,Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym'': prowadzenie, publikowanie i upowszechnianie badań i analiz z zakresu polityki społecznej w regionie (w tym działań mających na celu przygotowanie i wdrażanie gminnych lub powiatowych strategii rozwiązywania problemów społecznych).
• Priorytet VIII, Poddziałanie 8.1.2 ,,Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie'': badania i analizy dotyczące trendów rozwojowych i prognozowania zmian gospodarczych zachodzących w regionie, w szczególności tworzenia i likwidacji miejsc pracy oraz formułowania właściwych mechanizmów zaradczych, upowszechnianie wyników tych badań i analiz oraz związana z nimi wymiana informacji; 8.2.1 ,,Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw'': staże i szkolenia praktyczne dla pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych oraz pracowników naukowych (uczelni i jednostek naukowych) w przedsiębiorstwach; promocja idei przedsiębiorczości akademickiej, w celu komercjalizacji wiedzy i umiejętności zespołu działającego na uczelni lub w jednostce naukowej (firmy typu spin off lub spin out); szkolenia i doradztwo dla pracowników naukowych jednostek naukowych oraz pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych uczelni, doktorantów, studentów i absolwentów uczelni zamierzających rozpocząć własną działalność gospodarczą typu spin off lub spin out; wsparcie tworzenia i rozwoju sieci współpracy i wymiany informacji między naukowcami a przedsiębiorcami w zakresie innowacji i transferu technologii na poziomie regionalnym i lokalnym, w szczególności poprzez kampanie informacyjne i imprezy służące kojarzeniu partnerów i promocji transferu wiedzy i innowacji; stypendia naukowe dla doktorantów kształcących się na kierunkach uznanych za szczególnie istotne z punktu widzenia rozwoju województwa.
• Priorytet IX, poddziałanie 9.2 ,,Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego'': diagnozowanie potrzeb edukacyjnych w obszarze szkolnictwa zawodowego zgodnie z potrzebami lokalnego i regionalnego rynku pracy; 9.4 ,,Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty'': studia podyplomowe, kursy kwalifikacyjne i doskonalące dla nauczycieli w zakresie zgodnym z lokalną i regionalną polityką edukacyjną (w tym przygotowanie do nauczania drugiego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć), studia podyplomowe, kursy i szkolenia oraz inne formy podwyższania kwalifikacji pracowników placówek kształcenia ustawicznego, praktycznego i doskonalenia zawodowego oraz instruktorów praktycznej nauki zawodu; studia wyższe oraz kursy kwalifikacyjne dla nauczycieli zainteresowanych podwyższeniem lub uzupełnieniem posiadanego wykształcenia; studia podyplomowe i kursy doskonalące dla nauczycieli i pracowników administracji oświatowej w zakresie organizacji, zarządzania, finansowania oraz monitoringu działalności oświatowej; programy przekwalifikowania nauczycieli szkolnych w związku ze zmieniającą się sytuacją demograficzną (niż szkolny) w kierunku kształcenia ustawicznego osób dorosłych.

Emilia Krawczykowska, specjalistka ds. pozyskiwania funduszy UE, kierownik Biura Grantów Wyższej Szkoły Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu