Kwota wolna od podatku: To niejedyny sposób, by Polakom żyło się lepiej

Pytamy, czy wprowadzenie kwoty wolnej od podatku jest możliwe i uzasadnione gospodarczo? Sprawdzamy z jakimi dodatkowymi obciążeniami dla państwa będzie się to wiązać: czy przełoży się na zwiększenie deficytu budżetowego i długu publicznego, a także, co szczególnie ważne - kto na tym zyska?

Wielokrotnie już padały stwierdzenia, że Polski na tego typu krok nie stać, że będzie to ogromne obciążenie dla budżetu państwa. Podkreślano, że są lepsze sposoby na wsparcie najbiedniejszych w kraju, w którym przecież obowiązują już efektywne ulgi podatkowe. Ministerstwo Finansów wielokrotnie podkreślało, że kwota wolna dla polskich rodzin jest w rzeczywistości wielokrotnie wyższa niż nominalna.

Bez wątpienia kwestia ta wzbudza wiele emocji. Czy zatem uzasadnione jest wprowadzenie kwoty wolnej od podatku?

Ministerstwo zablokuje projekt Dudy? Wypowiedz się!

Podniesienie kwoty wolnej od podatku do 8 tys. złotych to praktycznie, jak wynika z danych Ministerstwa Finansów, podwojenie liczby osób z dochodem zwolnionym z opodatkowania (do prawie 4 mln). Warto przypomnieć, że kwota wolna od podatku dzisiaj to 3091 złotych, a w kraju jest 24,7 mln podatników PIT. W Polsce kwota wolna od podatku nie była podnoszona od 2009 roku.

Z jednej strony zatem tego typu działania mają na celu wsparcie najbiedniejszych obywateli i wywołanie pozytywnego efektu w ich finansach osobistych. W teorii ma więcej zostać w portfelu po odjęciu wszystkich obciążeń. Z drugiej jednak - dodatkowe wydatki dla państwa.

Zwolennicy podniesienia kwoty wolnej wskazują na inne europejskie kraje, które przeprowadziły "rewolucję" i nie narzekają. Tego typu argumenty są mało wartościowe, a analogia do innych gospodarek najczęściej nie jest prawidłowa. - Pamiętajmy, że zadaniem ośrodków władzy jest jedynie kreowanie przestrzeni dla różnego rodzaju debat i stworzenie odpowiednich warunków dla dyskusji nad potencjalnymi zmianami. Każdy ośrodek władzy stać na to, by zapraszać do takich dyskusji ludzi, którzy się na zagadnieniach np. gospodarczych znają. Nic nie stoi na przeszkodzie, by tworzyć "okrągły stół" w konkretnej sprawie, by zmiany były dyskutowane publicznie. Dla mnie problemem jest niska jakość debatowania w Polsce - komentuje Tomasz Wróblewski, partner zarządzający Grant Thornton.

Czym jest kwota wolna od podatku? W Polsce dzisiaj funkcjonuje relatywnie niska kwota wolna od podatku. Warto mieć na uwadze, że taki instrument, jakim jest wyżej wspomniana kwota, powoduje, że podstawa opodatkowania osób, które mniej zarabiają, jest obniżona właśnie o tę wartość (co ważne od kwoty wolnej od podatku, która dzisiaj wynosi 3091 złotych w ogóle nie płacimy podatku). Najprościej tłumacząc powyższe zjawisko, jeśli dochód wynosi 30 tys. to odejmujemy od niego 3 tys. złotych i tym samym pozostaje 27 tys. do rozliczeń.

Kwota wolna od podatku pełni zatem w gospodarce bardzo ważną funkcję, a jej celem jest w szczególności wsparcie najbiedniejszych. Jej podniesienie oznacza, że więcej - przynajmniej w teorii - zyska osoba, której średnioroczne zarobki oscylują wokół poziomu np. 20 tys. złotych, niż ta, która zarabia np. 100 tys. złotych. Jest to główny argument wysuwany przez polityków, który ma potwierdzić podwyższenie kwoty wolnej. Tym niemniej, nie jest on jedyny, a państwo ma wiele mechanizmów, którymi może wspierać najbiedniejszych, pobudzać gospodarkę i dynamizować jej rozwój. Jeśli zatem weźmiemy pod uwagę wyłącznie sprawy najbiedniejszych i będziemy chcieli im pomóc, to do dyspozycji dostępnych jest o wiele więcej instrumentów wsparcia, niż tylko kwota wolna. Instrumentów, które spowodują zmiany w dochodach netto jest co najmniej kilka, a niektóre mogą być znacznie bardziej efektywne i działać lepiej niż kwota wolna. Przykładem może być np. koszt uzyskania przychodu.

- Trzeba się zastanowić spokojnie i dokładnie wyliczyć co zyskamy na podniesieniu kwoty wolnej, a jaki osiągniemy efekt na podniesieniu kosztu uzyskania przychodu. Nie mniej ważną kwestią jest określenie, które grupy skorzystają na proponowanych podatkowych i okołopodatkowych zmianach. Prezydent Duda wyraźnie zadeklarował dwa projekty. Można się nad nimi pokłonić, ale najpierw należy zdefiniować cel. W całej tej politycznej grze gdzieś ucieka to, co chcemy osiągnąć poprzez podniesienie kwoty wolnej. Kto dzisiaj stawia pytania dlaczego powinna być ona wyższa? Chciałabym poznać cel, a wtedy możliwa będzie ocena, czy jest on możliwy do realizacji poprzez proponowane zmiany czy inicjatywy. Bez tego to tylko gra na emocjach i obietnice, które nawet zrealizowane mogą mieć zupełnie odmienny efekt od oczekiwanego - tłumaczy Interii Małgorzata Starczewska-Krzysztoszek, główna ekonomistka Konfederacji Lewiatan.

- Z mojego punktu widzenia kwota wolna jest relatywnie nieduża, ale jeśli miałabym zwiększyć dochód netto, czyli de facto pieniądz, który zostaje mi w portfelu po wszystkich obciążeniach, zwróciłabym większą uwagę na koszt uzyskania przychodu. Miałoby to bardzo ważny wydźwięk promujący pracę i uzyskiwanie dochodów z pracy - dodaje Starczewska-Krzysztoszek. Dzięki temu podniesiemy dochody netto, ale także zaczniemy premiować w gospodarce tych, którzy uzyskują dochody z pracy, a nie z różnorodnych źródeł od państwa. Daniny stałyby się mniej korzystne, a praca wyraźnie zyskała na znaczeniu.

- Dyskusja polityczna nt. kwoty wolnej od podatku jest bardzo płytka i wyraźnie populistyczna. A przecież to bardzo ważne zagadnienie makroekonomiczne, wymagające analiz - komentuje Tomasz Wróblewski. Mówimy w końcu o długoterminowym działaniu, które będzie miało wpływ na budżet państwa. Najczęściej jest tak, że dając jednym, drugim trzeba będzie zabrać. Nawet jeśli idea zmian jest słuszna i uzasadniona ekonomicznie, to pozostaje kwestia jej realizacji i "dobra" społecznego, by jedne zmiany nie wpływały niekorzystnie na pozostałe grupy bądź sektory. Jeśli próbujemy manewrować kwotą wolną od podatku, to po pierwsze powinniśmy określić co jest naszym celem, by tego typu zmiany wprowadzać. - Czy podniesienie dochodów netto dla osób, które mają te dochody rzeczywiście niskie, czy też chodzi nam wyłącznie o populistyczne hasła? - zastanawia się Starczewska-Krzysztoszek.

Politycy widzą gospodarkę hasłowo i punktowo. Nie zwracają uwagi na zależności i powiązania, które są bardzo ważne. Zdaniem polityków świat gospodarczy i finansowy jest zero-jedynkowy, czarno-biały i wyjątkowo prosty. Wykorzystują wybrane jego mechanizmy do politycznej walki o elektorat. Kwota wolna to tylko jeden z wielu możliwych punktów widzenia na dzisiejsze problemy gospodarcze w kraju, w tym na najbiedniejszych. - Problem polega jednak na tym - zwraca uwagę Starczewska-Krzysztoszek - o czym mówił już wcześniej minister finansów Mateusz Szczurek, że wysokość kwoty wolnej od podatku nie jest najważniejsza (kandydatka na prezydenta Magdalena Ogórek twierdziła nawet, że powinno to być 20 tys. złotych). Osób nie płacących podatku ze względu na niskie dochody w kraju według szacunków resortu finansów może być aż 30 proc. W szczególności po podniesieniu ulg dla rodziców, dodatkowych przywilejach finansowych. Tym samym, na podniesieniu kwoty, która w swej idei ma powodować, że osoby o niższych dochodach będą najwięcej korzystać, możemy osiągnąć zupełnie odwrotny efekt. A zarabiający najmniej wcale na tym nie skorzystają, bo oni i tak nie płacą już podatku - dodaje.

Ekonomiści coraz częściej wskazują na spadający udział wynagrodzeń w PKB kraju. Może wzbudzać to pewne niepokoje, a na pewno należy tego typu zmiany traktować jako ostrzeżenie. Trzeba objąć poważną debatą i przeanalizować dzisiejszy poziom wynagrodzeń w Polsce. Sprawdzić, czy nie występuje zjawisko, że z rozwoju gospodarczego pracownicy nie korzystają relatywnie najmniej. (pensje rosną mniej dynamicznie, niż całkowite PKB).

- Na poziomie makroekonomii - zwraca uwagę Tomasz Wróblewski - wynagrodzenia budują popyt wewnętrzny, który jest przecież ważnym składnikiem wzrostu PKB w Polsce - dodaje.

Należy zwrócić uwagę, że główne zmienne, które nabiorą na znaczeniu po podniesieniu stopy wolnej od podatku to z jednej stronie zwiększone wydatki budżetowe, z drugiej zaś - zmiana ta może mieć pozytywny wpływ na wzrost popytu wewnętrznego w kraju. Kwestią odpowiedzialności jest, by zbadać zależność tych zjawisk. - Decyzja musi być świadoma, poparta analizami i badaniami, by nie narobić więcej szkód niż pożytków. Czy podnosić kwotę wolną w ogóle, o ile? Problem jest wielowymiarowy, a wydaje się, że dzisiaj ważny jest tylko jeden aspekt. Tego typu zjawiska wymagają profesjonalnych debat, a nie wyłącznie politycznej gry - komentuje Tomasz Wróblewski.

Podniesienie kwoty wolnej do 8 tys. złotych to wydatki państwowej kasy na poziomie ok 21 mld złotych. Bez tła, bez zdefiniowanego problemu pozbawiamy się szansy na szukanie bardziej efektywnych sposobów. A należy pamiętać, że propozycja Andrzeja Dudy nie należy do najtańszych. - Zwracam uwagę, że deficyt budżetowy na br. to 46 mld złotych. Proponowane zmiany stanowią zatem prawie połowę tegorocznego deficytu. Jeśli rzuca się podobne propozycje, to trzeba być odpowiedzialnym i zaproponować także ich finansowanie. Wprowadzenie podatków bankowego i obrotowego nie rozwiązuje tej kwestii. Nie uda się w ten sposób zyskać dodatkowych 20 mld. - podkreśla Starczewska-Krzysztoszek.

Bartosz Bednarz