Jaki powinien być idealny urlop?
Po pracy konieczny jest odpoczynek. Dotyczy to zarówno pracy fizycznej, jak i umysłowej. Nie każdy jednak urlop skutecznie "napełnia baterie". Jak zorganizować efektywny wypoczynek?
Polskie prawo nakazuje pracownikowi wykorzystanie urlopu każdego roku. Oczywiście ludzie, którzy prowadzą własną firmę albo mają specyficzne układy z pracodawcą, w praktyce mogą nie iść na urlop przez lata. Czy to jednak korzystne?
Ze spędzaniem czasu jest trochę tak, jak z jedzeniem - jeśli wciąż robi się to samo, zaczyna się chorować. Marlon Brando uwielbiał lody waniliowe, potrafił jeść je bez żadnych ograniczeń - na śniadanie, obiad i kolację. Pod koniec życia, gdy zamieszkał na swojej wyspie w Polinezji Francuskiej (Tetiaroa) zaczął potwornie tyć i z mężczyzny, który był ikoną męskiej urody, zamienił się w kalekę.
Podobnie jest z pracą. Jeżeli poświęcamy jej cały nasz czas, to choćby była najbardziej satysfakcjonująca na świecie, odbierze nam możliwość rozwijania innych obszarów osobowości. W ostatecznym rozrachunku ucierpi na tym też nasza wydajność i innowacyjność zawodowa.
Wymowny jest tu przykład pewnego menadżera wysokiego szczebla, który twierdził, że w każdym tygodniu przeznacza przynajmniej jeden dzień dla siebie, budując w swojej piwnicy modele samolotów. Mawiał: "Gdy zajmuję się moim hobby, nie myślę o niczym więcej. Znika stres. Dzięki temu mam ze sobą dobry kontakt. Potrafię potem na problemy w pracy spojrzeć z dystansu. To mi jest potrzebne, żebym był dobrym fachowcem". Przykład tego człowieka jest zdrowszy niż plantatora kawy na Hawajach, który wypoczywał tylko przez kilka dni w roku, twierdząc, że ceną sukcesu na wielką skalę jest ciągła praca.
Zapotrzebowanie na wypoczynek
Ludzie potrzebują wypoczynku, ale bardzo różnią się tym ile, kiedy i jak chcą spędzać wolny czas. Psycholodzy mają tu kilka wskazówek.
Jeśli chodzi o krótkie jedno-dwudniowe przerwy, to sprawdza się recepta: "odpoczywaj inaczej niż pracujesz". Ludzie, którzy tkwią za biurkiem i ciągle patrzą w monitor komputera, powinni pływać na żaglówce, jechać na grzyby albo kopać w ogródku. Ci, których codzienna praca polega na fizycznym wysiłku, w krótkim okresie wypoczną lepiej, jeśli poczytają fascynującą książkę, poleniuchują, "wybyczą się" i odpuszczą sobie prace fizyczne.
Spędzanie dłuższego urlopu rządzi się jednak innymi prawami. Dobre wakacje to takie, podczas których uda się nam zdystansować, nie przejmować się robotą, poczuć się wolnymi itp. Niekoniecznie musi to oznaczać, że pracownik umysłowy powinien wspinać się na skałki, a fizyczny oddawać się wyrafinowanym rozrywkom intelektualnym. Lepiej sprawdza się tutaj zasada: "Rób to, o czym marzysz, spędzaj czas tak, jak lubisz".
Czy można w takim razie wykryć, jak ludzie lubią spędzać czas? O gustach się nie dyskutuje, wygląda jednak na to, że można je zrozumieć. Gusty mamy bowiem dość podobne.
Idealny urlop
Badania pokazują, że idealny wypoczynek kojarzony jest przeważnie z przebywaniem na łonie przyrody, pośród dobrych znajomych lub rodziny, w beztroskiej atmosferze. Bliscy ludzie - przyroda - beztroska, te trzy elementy składają się na wymarzony urlop.
Psycholodzy dysponują także badaniami, które pozwalają przewidzieć, jakie "okoliczności przyrody" ludziom najbardziej odpowiadają, korzenie estetyki sięgają bowiem głęboko w przeszłość naszego gatunku - nasze zmysły estetyczne w dużym stopniu ukształtowała ewolucja.
Przez tysiące lat gromady ludzi pierwotnych przemierzały sawanny, decydując które miejsce wybrać na osiedlenie się. Czasem praludziom spodobały się płaskie, rozległe tereny (gdzie trudno było schronić się przed słońcem, deszczem i drapieżnikami oraz zaczaić na zwierzynę), inni wybierali tereny zalesione, pagórkowate, gdzie płynie woda, a drzewa dają kryjówkę. Dzisiejsi ludzie są potomkami tych, którzy przetrwali, a większe mieli na to szanse, jeśli podobały im się krajobrazy zróżnicowane.
To dlatego wolimy okolice pofałdowane, zalesione, lubimy przyrodę i przedkładamy ją nad monotonne płaskie krajobrazy, np. miejskie.
Duże znacznie dla odpowiedniego wypoczynku ma obecność wody. Ludzie lubią przebywać w otoczeniu wody pod różną postacią - baseny, fontanny, strumienie, jeziora, nawet akwaria. Być może dlatego wiele osób wybiera wypoczynek właśnie pośród jezior, na jachtach, nad morzami, tam gdzie płyną rzeki, są wodospady lub śnieg. Wszystko to ma uzasadnienie ewolucyjne.
Jak długi powinien być urlop?
Zapotrzebowanie na wolne dni jest sprawą bardzo indywidualną. Są ludzie, którzy wolą krótkie, ale częste urlopy, inni wolą jedną dużą dawkę wolnego na raz. Polskie prawo przychyla się ku tej drugiej opcji, mówiąc, że pracownik powinien wziąć w ciągu roku przynajmniej dwa tygodnie wolnego za "jednym haustem". Także wakacje w szkołach są zorganizowane na zasadzie długich okresów pracy przerywanych długimi wakacjami.
Na przykładzie dzieci widać jednak, że nie zawsze się to sprawdza. Niektórzy uczniowie czekają kilka miesięcy na wakacje, a gdy te w końcu przychodzą, szybko się nudzą i z kolei czekają aż przyjdzie rok szkolny. W wielu krajach (np. we Francji) preferuje się więc inny system - krótsze, ale częste przerwy wakacyjne.
Wiedza psychologiczna podpowiada jednak, że uogólnienia typu: "Każdy musi mieć dwa tygodnie urlopu w ciągu roku" albo "Ludzie wypoczywają lepiej, jeśli mają często krótkie urlopy" są prawie zawsze błędne. Jesteśmy zbyt różnorodni, aby można było znaleźć jakąś uniwersalną zasadę psychologiczną, pasującą do wszystkich ludzi.
Wydaje się więc, że najlepszą dróżką do dobrego wypoczynku jest w tym względzie rozpoznanie własnych preferencji.
Jak planować urlop?
Część osób planuje wakacje już w grudniu, inni wolą polować na okazje "last minute". Czy zaplanowanie urlopu w najdrobniejszych szczegółach lub zdanie się na żywioł ma wpływ na to, w jakim stopniu wypoczniemy?
Pewne małżeństwo nie mogło poradzić sobie z zaplanowaniem wolnego czasu. On był bardzo przewidujący, lubił mieć wszystko poukładane, rozplanowaną trasę wyjazdu, zorganizowany czas na odwiedzenie poszczególnych miejsc i obiektów etc. Planował do tego stopnia skutecznie, że niemal można było wszystko zapisać w tabelce. Świetny organizator. Ona wolała spontaniczne decyzje, pójście na żywioł i działanie pod wpływem chwili, lubiła gdy działo się coś nieprzewidzianego. Gdy spóźniał się pociąg, którym mieli jechać, aby coś zwiedzić, ona była gotowa wskoczyć do jakiegoś innego, w przeciwnym kierunku. Jego ogarniała zgroza. Choć było to dobre małżeństwo i każde z nich trochę podziwiało to, co potrafi zrobić druga strona, ciągle były między nimi tarcia i sprzeczki.
W końcu jednak udało im się wypracować kompromis. Zrobili tak: on planował wakacje kilka miesięcy wcześniej i przygotowywał kilka opcji. Planował wyjazd w góry, nad morze, za granicę i jeszcze inne warianty spędzenia urlopu. Ona wybierała ten plan, który się jej najbardziej podobał, najczęściej w ostatniej chwili. Gdy już wyjechali, on miał wszystko zaplanowane, a gdy ona wpadała na jakiś szalony pomysł, musiała szybko dostosować swoją koncepcję. Spodobało mu się to.
Czasem ludzie chcą się na wakacjach poczuć przede wszystkim bezpiecznie i spokojnie, wtedy lepiej jest mieć zaplanowane wszystko z góry. Czasem pragniemy czegoś nowego, odskoczni - wtedy możemy wsiąść do auta, nie wiedząc tak naprawdę dokąd jedziemy - decyzja zapada w trakcie drogi. Wiedza o tym, czego nam trzeba jest kluczem do idealnych wakacji.
Prawdziwa regeneracja
Ludzie różnią się tym, jak planują urlop, ile chcieliby spędzić dni poza pracą, gdzie chcą wypoczywać itp. Okazuje się jednak, że różnymi drogami wszyscy próbują dojść do tego samego celu - osiągnąć stan wewnętrzny, który polega na doświadczaniu jednocześnie dwóch efektów emocjonalnych: uczucia rozluźnienia ("Nie przejmuję się niczym") oraz poczucia wzrostu energii witalnej ("Jestem pełen życia"). Posiadanie energii i uczucie bycia na luzie składają się na idealny wypoczynek. Badania psychologów pokazują, że jednym z najlepszych sposobów osiągania takiego "podwójnego" efektu jest umiarkowany wysiłek fizyczny.
Być może dlatego wiele osób spędza urlop aktywnie - wędrując po górach, zwiedzając, ucząc się nurkowania lub surfingu.
Powrót po urlopie
Każdy urlop kiedyś się kończy i wracamy do codziennych obowiązków. Co robić, aby nie wyładować zbyt szybko "akumulatorów"?
Powrót do codziennych rytuałów może być trudny, zwłaszcza jeśli nie lubi się swojej pracy. Na szczęście wracanie na wakacje w myślach jest niemal tak samo przyjemne jak sam wyjazd. Zdjęcia, filmy, wspomnienia pozwalają przedłużyć miłe chwile.
Warto dodać, że wiele osób jadąc na wakacje, nieświadomie organizuje się tak, jakby chciała odtworzyć warunki domowe. W skrajnym przypadku pod namiot bierze się gofrownicę, telewizor, laptopa i wykonuje zaległe projekty. Takich wakacji dobrze się nie zapamiętuje. Lepiej zrobić coś nietypowego, nawet jeśli wydaje się to trudne.
Warto też urlopu nie wykorzystywać w całości, zostawić sobie kilka wolnych dni "w razie czego". Samo poczucie, że możemy jeszcze wypocząć jest krzepiące.
dr Marcin Florkowski, psycholog
Czytaj również:
Czterech podejmie "najlepszą pracę świata"
