Pomoc powodzianom a aspekt podatkowy

W niniejszym artykule przyjrzymy się regulacjom ustaw podatkowych w odniesieniu do darczyńców. Z kolei ewentualne skutki podatkowe otrzymywanej pomocy przez osoby poszkodowane przez powódź będą przedmiotem oddzielnego opracowania.

Analizując ewentualne następstwa na gruncie ustaw podatkowych należy podzielić osoby dokonujące różnych świadczeń na rzecz powodzian na dwie grupy, tj. podmioty występujące indywidualnie jako osoby fizyczne oraz podmioty prowadzące działalność gospodarczą (zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne).

Osoby fizyczne mają możliwość w pełni swobodnego dysponowania swoim majątkiem. Fakt dokonania darowizn na rzecz poszkodowanych przez powódź może mieć, po spełnieniu określonych warunków, także pozytywny aspekt podatkowy. Należy bowiem wskazać, że ustawodawca w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych przewidział możliwość, aby pewnego rodzaju darowizny zmniejszały podstawę opodatkowania tym podatkiem. Dochód będący podstawą wyliczenia wysokości podatku PIT może być pomniejszony o kwoty darowizn przekazanych na cele pożytku publicznego dla organizacji prowadzących działalność w zakresie pożytku publicznego. Wystarczy zatem, aby dana organizacja prowadziła działalność pożytku publicznego (ustawodawca nie wymaga, aby była ona wpisanych na listę organizacji pożytku publicznego). Do zadań, które kwalifikują się jako realizacja celów pożytku publicznego, zaliczamy m.in.:

1) pomoc społeczną, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej,

2) działalność charytatywną,

3) pomoc ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych.

Należy jednak pamiętać, że łączna kwota odliczeń nie może przekroczyć w roku podatkowym kwoty stanowiącej 6 proc. dochodu. Podkreślić wypada, że odliczeniu nie podlegają darowizny przekazane bezpośrednio na rzecz osób fizycznych. Fakt dokonania przedmiotowej darowizny będzie mógł być dopiero wykazany w zeznaniu rocznym składanym za rok podatkowy 2010. Wskazana powinna być w nim kwota przekazanej darowizny, kwota dokonanego odliczenia oraz dane pozwalające na identyfikację obdarowanego, w szczególności jego nazwa i adres.

Wysokość darowizny ustalana jest na podstawie dokumentów stwierdzających ich poniesienie - w przypadku darowizny o charakterze pieniężnym powinien być to dowód wpłaty na rachunek bankowy obdarowanego, zaś w przypadku darowizny innej niż pieniężna - z dokumentów powinna wynikać wartość dokonanej darowizny oraz darczyńca powinien dysponować oświadczeniem obdarowanego o jej przyjęciu.

Należy zaznaczyć, że w sytuacji, gdy przedmiotem darowizny są towary opodatkowane podatkiem od towarów i usług, za kwotę darowizny uważa się wartość towaru wraz z podatkiem VAT, w części przekraczającej kwotę podatku naliczonego, którą podatnik ma prawo odliczyć zgodnie z przepisami ustawy o podatku od towarów i usług z tytułu dokonania tej darowizny.

Osoba fizyczna, chcąc wspomóc osoby poszkodowane przez powódź, a zarazem skorzystać z pewnych preferencji podatkowych, powinna zatem rozważyć możliwość dokonania darowizny nie bezpośrednio na rzecz konkretnych osób poszkodowanych ale za pośrednictwem organizacji prowadzących działalność pożytku publicznego, które realizując cele pożytku publicznego swoimi działaniami wspierają osoby, które ucierpiały w wyniku powodzi.

W przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą znajdą również zastosowanie powyższe rozważania dotyczące możliwości pomniejszenia podstawy opodatkowania podatkiem PIT o wskazane wyżej darowizny. Należy jednak pamiętać, że przedsiębiorcy nie będą mogli dokonać przedmiotowego odliczenia darowizn w przypadku, gdy wartość przekazanej darowizny została przez nich zaliczona do kosztów uzyskania przychodów. Co do zasady darowizny i ofiary wszelkiego rodzaju nie mogą stanowić kosztów uzyskania przychodów. Ustawodawca wprowadził jednak w tym zakresie jeden wyjątek. Mianowicie kosztem uzyskania przychodów są koszty wytworzenia lub cena nabycia produktów spożywczych (co do zasady z wyłączeniem napojów alkoholowych) przekazanych na rzecz organizacji pożytku publicznego z przeznaczeniem wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje. Do kosztów uzyskania przychodów nie ma więc możliwości zaliczenia darowizn pieniężnych. Należy jednocześnie podkreślić, że do kosztów uzyskania przychodów będzie mogła być zaliczona wyłącznie wartość tych produktów spożywczych, które zostały przekazane na rzecz organizacji mających status pożytku publicznego. W takiej sytuacji darowizny nie odlicza się jednak od podstawy opodatkowania. Jeżeli zaś obdarowana przez nas organizacja będzie prowadzić działalność pożytku publicznego, ale nie będzie mieć statusu organizacji pożytku publicznego - wówczas wydatki na zakup lub wytworzenie przedmiotu darowizny (tj. produktów spożywczych) nie będą mogły zostać zaliczone kosztów uzyskania przychodu, zaś darowizna będzie mogła zostać odliczona od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym.

Analogiczne regulacje do tych obowiązujących na gruncie ustawy o PIT występują w ustawie z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Osoby prawne mogą również pomniejszyć podstawę wymiaru podatkiem CIT poprzez odliczenie od dochodu kwoty darowizn przekazanych na cele pożytku publicznego realizowanego przez organizacje prowadzące działalność pożytku publicznego. Podobnie jak na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych, odliczenie to jest limitowane i nie może przekroczyć 10 proc. dochodu osoby prawnej. Darowizna taka powinna również zostać prawidłowo udokumentowana oraz fakt jej odliczenia wykazany w zeznaniu rocznym. Odliczenia darowizn, o którym mowa powyżej, nie stosuje się w przypadku, gdy wartość przekazanej darowizny została zaliczona do kosztów uzyskania przychodów.

Zgodnie z wolą ustawodawcy, co do zasady, nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodów darowizn i ofiar wszelkiego rodzaju. Również w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych wprowadzony został jednak wyjątek od tej zasady. Jest on analogiczny do tego występującego na gruncie omówionej wcześniej ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Podmioty prowadzące działalność gospodarczą, będące podatnikami podatku od towarów i usług dokonując darowizn rzeczowych na rzecz poszkodowanych w powodzi, winni mieć na uwadze pewne uregulowania zawarte w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług. Jako odpłatna dostawa towarów, podlegająca opodatkowaniu podatkiem VAT, traktowane jest również przekazanie przez podatnika tego podatku towarów należących do jego przedsiębiorstwa na cele inne niż związane z prowadzonym przez niego przedsiębiorstwem, w szczególności są to wszelkie darowizny. Ustawodawca podatkowy podkreśla, że podatnikowi miało przysługiwać prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego od tych czynności, w całości lub w części. Oznacza to zatem, że podmiot gospodarczy, który chciałby wesprzeć materialnie osoby poszkodowane (w tym również za pośrednictwem organizacji, które prowadzą działalność charytatywną w związku z realizacją działalność pożytku publicznego) musi liczyć się z tym, że takie przekazanie towarów (w stosunku do których miał prawo jako podatnik VAT dokonać odliczenia podatku naliczonego) będzie traktowane jako odpłatna dostawa towarów i będzie opodatkowane podatkiem VAT.

W ustawie o podatku od towarów i usług można jednak znaleźć zwolnienie dla pewnego rodzaju darowizn. A mianowicie wolna od podatku VAT jest dostawa towarów (w postaci darowizny) przez producenta, której przedmiotem są produkty spożywcze, z wyjątkiem napojów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,2 proc. oraz napojów alkoholowych będących mieszaniną piwa i napojów bezalkoholowych, w których zawartość alkoholu przekracza 0,5 proc. - jeżeli są one przekazywane na rzecz organizacji pożytku publicznego z przeznaczeniem na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje. Ustawodawca nie zrezygnował zatem z opodatkowania VAT-em wszelkich darowizn na cele charytatywne. Przedmiotowe zwolnienie dotyczy wyłącznie producentów określonych produktów spożywczych, którzy przekazują je tylko na rzecz organizacji pożytku publicznego (nie jest wystarczający bowiem sam fakt, że dana organizacja działa w sferze pożytku publicznego), które przekażą je na cele charytatywne. Podmioty będące podatnikami podatku VAT winny się zatem liczyć z ewentualną koniecznością zapłaty podatku VAT w związku z dokonywanym wsparciem materialnym poszkodowanych w powodzi. Tylko producenci produktów spożywczych mają możliwość skorzystania ze zwolnienia z podatku od towarów i usług.

Podkreślić należy, że pieniądze - jako niespełniające definicji towaru na gruncie ustawy o podatku od towarów i usług - w żadnym wypadku nie podlegają opodatkowaniu podatkiem VAT. Podatnicy tego podatku mogą zatem bez obaw przekazywać środki pieniężne na rzecz osób poszkodowanych przez powódź bez ryzyka, że ich wola pomocy wiązać się będzie z negatywnymi skutkami podatkowymi w postaci zapłaty podatku.

Na marginesie należy zaznaczyć, że w związku z organizowaniem pomocy powodzianom wielce popularnym środkiem zbierania funduszy na ten cel są tzw. akcje sms-owe. Organizacje zaangażowane w pomoc poszkodowanym wraz z operatorami sieci komórkowych za pośrednictwem specjalnych numerów, na które można wysyłać wiadomości tekstowe o określonej treści, gromadzą pieniądze. Polska jednakże, w przeciwieństwie do większości krajów europejskich, nadal pobiera od takich charytatywnych sms-ów podatek VAT. Obecny rząd zobowiązał się jednakże, że polskie ustawodawstwo pójdzie w ślady innych krajów i takie sms-y będą korzystać ze zwolnienia w podatku VAT. Finalnie problem nie został jeszcze rozwiązany i nadal fiskus czerpie korzyści z każdego sms-a, który w opinii wysyłającego powinien być w całości przekazany na cele pomocy poszkodowanym na skutek tegorocznej powodzi. Wypada jednocześnie wskazać, iż rząd w ramach łagodzenia skutków powodzi zadeklarował się, że przekazywanie materiałów budowlanych powodzianom będzie zwolnione z obowiązku odprowadzenia podatku VAT przez podmiot dokonujący takiego nieodpłatnego przekazania.

Konkludując, pomoc osobom poszkodowanym w wyniku tegorocznej powodzi nie wiąże się dla darczyńców z jakimiś negatywnymi konsekwencjami na gruncie ustaw podatkowych. Można stwierdzić, że darowizny o charakterze gotówkowym wydają się być najkorzystniejszym rozwiązaniem zarówno w odniesieniu do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, jak i niemających statusu przedsiębiorcy. Podmioty gospodarcze, dokonując darowizn o charakterze niepieniężnym, muszą się bowiem liczyć z ewentualnym ich opodatkowaniem podatkiem VAT oraz koniecznością spełnienia określonych warunków do zaliczenia wydatków na niektóre z nich do kosztów uzyskania przychodów. Należy jednak podkreślić, że ustawodawca podatkowy wspiera w pewnym zakresie działalność charytatywną poprzez możliwość odliczenia od podstawy opodatkowania podatkami dochodowymi darowizn - oczywiście po spełnieniu określonych przesłanek.

Marcin Parulski

konsultant w Departamencie Doradztwa Podatkowego Małopolskiego Instytutu Studiów Podatkowych w Krakowie