Jak się wyplątać z obowiązkowego OC?
Obowiązkowe ubezpieczenie OC, dobrowolne AC i NW - to hasła znane każdemu kierowcy. Przyjrzyjmy się przepisom nieco bliżej.
W jakich sytuacjach ubezpieczenie dobrowolne będzie w rzeczywistości obligatoryjne? Czy z zakładem ubezpieczeń można związać się na krócej niż 12 miesięcy? O czym należy pamiętać, aby uniknąć przykrych konsekwencji tzw. podwójnego ubezpieczenia OC? Obowiązek zawarcia umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) pojazdu firmowego uregulowany został w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.
Zgodnie z art. 23 powołanej ustawy, posiadacz pojazdu mechanicznego jest obowiązany zawrzeć umowę obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem posiadanego przez niego pojazdu. Przepisy dotyczące obowiązkowego ubezpieczenia OC stosuje się także do posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym przed jego rejestracją, jak również w przypadku pojazdu zarejestrowanego za granicą, niedopuszczonego do ruchu na terytorium Polski, oraz do posiadacza lub kierującego pojazdem historycznym, od chwili wprowadzenia tych pojazdów do ruchu.
Obowiązkowe OC
Tak więc obowiązkiem ubezpieczenia OC ustawodawca obciążył szeroko rozumianych posiadaczy pojazdów mechanicznych, niezależnie od stosunku prawnego będącego podstawą tego posiadania. Okoliczność, czy pojazd jest własnością prywatną, czy też jest wykorzystywany w ramach działalności gospodarczej, nie ma znaczenia. Zatem zarówno w jednym, jak i w drugim wypadku posiadacz pojazdu mechanicznego jest obowiązany zawrzeć umowę obowiązkowego ubezpieczenia OC, pod rygorem opłaty karnej nakładanej przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny na podstawie art. 88 ustawy.
Obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest jedynym obowiązkowym ubezpieczeniem komunikacyjnym. Oznacza to, że wszystkie pozostałe ubezpieczenia, jak autocasco (AC) czy ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków kierowcy i pasażera (tzw. NW), są ubezpieczeniami dobrowolnymi.
Obowiązkowe ubezpieczenia "dobrowolne"
Jednak w pewnych szczególnych okolicznościach dobrowolne ubezpieczenie samochodu firmowego może stać się dla przedsiębiorcy obowiązkowe. Taka sytuacja będzie miała miejsce przede wszystkim w przypadku umów leasingu pojazdu czy też umów kredytowych. Choć nie wynika to z przepisów prawa, w przypadku umów leasingowych regułą jest, że firma leasingowa nakłada na przedsiębiorcę obowiązek zawarcia całego pakietu ubezpieczeń - czyli właśnie AC i NW. Mimo że właścicielem samochodu będzie w dalszym ciągu firma leasingowa, na leasingobiorcy będzie ciążył obowiązek opłacenia składek.
Podobnie sytuacja kształtuje się w przypadku umów kredytowych. Banki często żądają od kredytobiorców opłacenia ubezpieczenia AC, ponieważ dzięki niemu mają realną możliwość odzyskania pieniędzy, np. w sytuacji kradzieży samochodu. Nie analizując szczegółowo regulacji dotyczącej dobrowolnych ubezpieczeń komunikacyjnych, gdyż te rządzą się nieco innym reżimem prawnym, warto zastanowić się nad poszczególnymi kwestiami związanymi z obowiązkowym ubezpieczeniem OC pojazdu firmowego.
Ubezpieczenie krótkoterminowe
Zasadą jest zawieranie umów ubezpieczenia OC na okres 12 miesięcy, choć ustawa w art. 27 dopuszcza zawieranie tzw. umów ubezpieczenia krótkoterminowego. Możliwość taką dopuszczono w odniesieniu do pojazdów wielobieżnych oraz historycznych, a także do pojazdów zarejestrowanych wprawdzie na stałe, lecz które są w posiadaniu zależnym podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą polegającą na pośrednictwie kupna lub sprzedaży. Wyraźnie została również dopuszczona możliwość zawarcia umowy ubezpieczenia OC w odniesieniu do pojazdu jeszcze przed jego zarejestrowaniem.
Podwójne OC, czyli o czym warto pamiętać
W pewnych okolicznościach może dojść do tzw. podwójnego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Konsekwencje prawne i finansowe takiej sytuacji mają niebagatelne znaczenie dla przedsiębiorcy. Warto wiedzieć, w jaki sposób uniknąć tego typu sytuacji.
Pierwsza możliwość wynika z art. 28 ustawy. Przepis ten stanowi, że jeżeli posiadacz pojazdu mechanicznego nie później niż na jeden dzień przed upływem okresu 12 miesięcy, na który umowa ubezpieczenia została zawarta, nie powiadomi na piśmie zakładu ubezpieczeń o jej wypowiedzeniu, uważa się, że zostaje zawarta następna umowa na kolejne 12 miesięcy. Pomimo braku zawiadomienia zawarcie kolejnej umowy nie następuje np. w sytuacji, gdy określona w umowie składka za mijający okres 12 miesięcy nie została opłacona w całości. Wówczas odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń zakończy się, co do zasady, wraz z jego upływem.
Zatem jeżeli przedsiębiorca posiada ważną umowę ubezpieczenia OC na 12 miesięcy, ale chce zmienić ubezpieczyciela, w pierwszej kolejności powinien wypowiedzieć obecną umowę ubezpieczenia. Powinien to zrobić na piśmie, nie później niż na jeden dzień przed końcem okresu, który obejmuje aktualna umowa ubezpieczenia. W przeciwnym razie, jeżeli nie dokona wypowiedzenia i zawrze umowę z nowym zakładem ubezpieczeń, obaj ubezpieczyciele będą mieli podstawy prawne do żądania składki za okres, w którym udzielali ochrony ubezpieczeniowej.
Problem podwójnego ubezpieczenia pojawia się również w związku ze stosowaniem art. 31 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych (...). Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, w razie zbycia pojazdu mechanicznego, którego posiadacz zawarł umowę ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, na nabywcę pojazdu przechodzą prawa i obowiązki zbywcy wynikające z tej umowy. Umowa ubezpieczenia ulega rozwiązaniu z upływem okresu, na który została zawarta, chyba że nabywca wypowie ją przed upływem 30 dni od dnia nabycia pojazdu mechanicznego. Zatem jeśli po nabyciu pojazdu przedsiębiorca zawarł umowę ubezpieczenia OC z kolejnym zakładem ubezpieczeń, a nie dokonał wypowiedzenia umowy zawartej przez zbywcę pojazdu z innym ubezpieczycielem, również dojdzie do podwójnego ubezpieczenia. I tym razem będzie miała miejsce sytuacja, w której oba zakłady ubezpieczeń będą mogły żądać zapłaty składki lub jej części.
Zarówno w jednym, jak i w drugim wypadku istotne jest, aby oświadczenie o wypowiedzeniu umowy ubezpieczenia dotarło do ubezpieczyciela nie później niż na jeden dzień przed upływem jej okresu, a w przypadku nabycia pojazdu - przed upływem 30 dni od dnia nabycia pojazdu. Zastosowanie znajdzie art. 61 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym oświadczenie woli jest złożone z chwilą, gdy doszło do drugiej strony w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Oznacza to, że liczy się moment, w którym ubezpieczyciel najwcześniej będzie mógł zapoznać się z treścią wypowiedzenia.
Dwie umowy - podwójne konsekwencje
Jak już zostało wspomniane, najważniejszą konsekwencją niewypowiedzenia umowy ubezpieczenia OC u dotychczasowego ubezpieczyciela i zawarcia kolejnej z innym ubezpieczycielem jest objęcie ochroną ubezpieczeniową w każdym z zakładów. W konsekwencji obaj ubezpieczycielem będą mogli wystąpić z żądaniem zapłaty składki za okres podlegania ochronie. Innym negatywnym skutkiem takiego stanu rzeczy będzie brak możliwości lub znacznie utrudnione wcześniejsze rozwiązanie umowy. W obecnym stanie prawnym przepisy nic nie mówią na temat możliwości rozwiązania umowy ubezpieczenia z którymkolwiek z zakładów ubezpieczeń w przypadku wystąpienia podwójnego ubezpieczenia.
Zgodnie bowiem z dyspozycją art. 33 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych (...), rozwiązanie umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych możliwe jest jedynie w ściśle określonych przypadkach, tj.:
- z upływem okresu, na który została zawarta (z zastrzeżeniem art. 28 ustawy);
- z chwilą wyrejestrowania pojazdu mechanicznego;
- z dniem odstąpienia od umowy w przypadku określonym w art. 29 ust. 3 (niezarejestrowanie pojazdu w terminie 30 dni od daty zawarcia umowy sprzedaży);
- w przypadkach określonych w art. 31 ust. 1 i 4 (tzn. wypowiedzenia umowy przez nabywcę pojazdu w terminie 30 dni od daty zakupu);
- z chwilą udokumentowania trwałej i zupełnej utraty posiadania pojazdu mechanicznego w okolicznościach niepowodujących zmiany posiadacza, z uwzględnieniem art. 79 ust. 1 pkt 5 ustawy - Prawo o ruchu drogowym;
- z upływem 3 miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń, z uwzględnieniem art. 474 i 476 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze.
Jak uwolnić się od drugiej umowy?
Przepisy wydają się więc dość rygorystyczne, nie stwarzają bowiem realnych możliwości rozwiązania jednej z umów ubezpieczenia OC. Jednak w literaturze zaczynają się pojawiać zwolennicy poglądu, zgodnie z którym jeżeli posiadacz pojazdu mechanicznego jest chroniony dwiema umowami, to tylko jedna z nich spełnia przesłanki umowy ubezpieczenia obowiązkowego i podlega reżimowi art. 33 ustawy. Druga umowa powinna być tym samym traktowana jak umowa dobrowolna. W związku z tym posiadacz pojazdu mechanicznego w każdym momencie ma prawo żądać jej rozwiązania.
O słuszności takiego stanowiska decydować miałaby treść art. 812 § 4 K.c., zgodnie z którym jeżeli umowa ubezpieczenia jest zawarta na okres dłuższy niż sześć miesięcy, ubezpieczający ma prawo odstąpienia od umowy ubezpieczenia w terminie 30 dni, a w przypadku, gdy ubezpieczający jest przedsiębiorcą - w terminie 7 dni od dnia zawarcia umowy.
Przedawnienie roszczeń
Możliwość dochodzenia roszczeń jest ograniczona w czasie. Przepisy określają terminy, których przekroczenie powoduje przedawnienie roszczeń. Roszczenie zakładu ubezpieczeń o zapłatę składki ulega przedawnieniu na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym dla umów ubezpieczeniowych. Zgodnie z art. 819 § 1 K.c., roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem trzech lat. Roszczenia poszkodowanego wobec zakładu ubezpieczeń o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem okresu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania.
Podsumowanie
Problem podwójnego ubezpieczenia, które skutkuje brakiem możliwości rozwiązania umowy, jest na tyle istotny i powszechny, że stał się przedmiotem zainteresowania Rzecznika Ubezpieczonych. Rzecznik zasygnalizował potrzebę przeprowadzenia zmian legislacyjnych, które stwarzałyby możliwość rozwiązania jednej z umów. Obecnie w sytuacji zaistnienia podwójnego ubezpieczenia ubezpieczonemu pozostaje jedynie liczyć na dobrą wolę ubezpieczyciela i wyrażenie przez niego zgody na wcześniejsze rozwiązanie umowy.
Jednak nawet jeśli zakład ubezpieczeń zgodzi się na wcześniejsze rozwiązanie umowy, ubezpieczyciel może żądać od przedsiębiorcy zapłaty składki za okres, w którym faktycznie ponosił odpowiedzialność.
Katarzyna Tarams-Mazurkiewicz, Kancelaria Prawna Filipek & Kamiński sp.k.
Podstawa prawna:
|
Czytaj również:
