Czas pracy - obowiązek pracodawcy

System czasu pracy to mówiąc w uproszczeniu zbiór reguł normujących czas pracy w zakładzie pracy. Dzięki lekturze Kodeksu Pracy rozróżnić możemy podstawowy system czasu pracy oraz szczególne systemy czasu pracy.Te ostatnie wprowadzają wyjątki od systemu podstawowego.

Zdecydowana większość pracodawców przy ustalaniu systemu czasu pracy dla wszystkich pracowników korzysta z podstawowego systemu czasu pracy. Dobowa norma czasu pracy w tym systemie wynosi 8 godzin, tygodniowa zaś 40 godzin. Zasadniczy okres rozliczeniowy dla tego systemu wynosi 4 miesiące.

W przypadku nietypowych warunków organizacyjnych lub technicznych mających wpływ na przebieg procesu pracy istnieje możliwość wprowadzenia przez pracodawcę zrównoważonego systemu czasu pracy. Ten system polega na możliwości przedłużenia dobowego wymiaru czasu pracy maksymalnie do 12 godzin w okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 1 miesiąc. Jednakże w przyjętym okresie rozliczeniowym każdy okres takiego przedłużenia musi zostać zrównoważony albo krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach, albo dniami wolnymi.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy może by wydłużony do 3 miesięcy. Ponadto istnieje możliwość przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 16 godzin, w okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 1 miesiąca przy dozorze urządzeń i pogotowia pracy. W tym systemie czasu pracy pracownikowi przysługuje, bezpośrednio po każdym okresie wykonania pracy w przedłużonym dobowym okresie wykonania pracy, odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin. System równoważonego system czasu pracy jest możliwy do wprowadzenia przy pracach przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, praca w zakładowych strażach pożarnych i zakładowych służbach ratowniczych. System ten polega na wykonaniu pracy przez 24 godziny na dobę, w okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 1 miesiąc. Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikowi zatrudnionemu w takim systemie czasu pracy odpoczynek równoważny do czasu przepracowanego przez danego pracownika, możliwość korzystania z okresu odpoczynku bezpośredni po okresie pracy, niezależnie od przysługującego pracownikowi odpoczynku tygodniowego.

Pracodawcą korzystający z równoważnego czasu pracy powinien mieć na względzie szczególne unormowanie kwestii odpoczynku. Unormowanie to wydaje się o tyle istotne, że kodeks wprowadza zasadę co najmniej 35 godzinnego nieprzerwanego odpoczynku w każdym systemie czasu pracy - w tych przypadkach niezależnie od tygodniowego nieprzerwanego odpoczynku przewidzianego w art. 133 kodeksu pracy.

Kolejnym systemem wprowadzonym do kodeksu pracy jest czas pracy w ruchu ciągłym. Praca w ruchu ciągłym jest wg KP pracą, która ze względu na technologię produkcji lub konieczność ciągłego zaspakajania potrzeb ludności nie może być wstrzymana. W celu zapewnienia ruchu ciągłego konieczne jest stosowanie specjalnego systemu organizacji pracy w postaci tzw. pracy zmianowej. System ten polega na wykonywaniu pracy w różnych, następujących po sobie porach przez zmieniające się zespoły pracowników. Praca ta musi być wykonywana przez24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu. Czas pracy w tym systemie może zostać przedłużony do 43 godzin przeciętnie na tydzień. System pracy w ruchu ciągłym oznacza pracę 3 zmian pracujących po 8 godzin. Wydłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin może następować tylko jednego dnia w niektórych tygodniach okresu rozliczeniowego, który nie może być dłuższy niż 4 tygodnie. Okres rozliczeniowy nie może przekroczyć 4 tygodni. Od 1 stycznia roku nie ma możliwości stosowania czterobrygadowej organizacji pracy w systemie w ruchu ciągłym.

Istotą przerywanego czasu pracy jest przerwa w trakcie jej wykonywania. Pracownik w trakcie jednego dnia pracuje kilka godzin, następnie ma kilka godzin przerwy, z kolei zaś znowu pracuje. Istnieją jednak ograniczenia takie jak:

przerywany czas pracy może być wprowadzony jedynie w przypadku gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją,

przerwa może być tylko jedna,

przerwa nie może przekraczać 5 godzin,

rozkład czasu pracy uwzględniający przerwę należy ustalić z góry

Czasu przerwy nie wlicza się co prawda do czasu pracy, za okres ten przysługuje jednak wynagrodzenie w wysokości połowy wynagrodzenia za czas przestoju (czyli generalnie połowa stawki zasadniczej). Warto zwrócić uwagę na fakt, że przerywany system czasu pracy jest systemem akcesoryjnym. Z tego względu ustawodawca wskazał, że przy niektórych systemach czasu pracy nie będzie miał on zastosowania np. równoważny czas prac.

Pracodawcą może powierzać pracownikowi zadania do wykonania w ramach zadaniowego czasu pracy, ale tylko wtedy, gdy znajduje to swoje uzasadnienie w rodzaju pracy lub jej organizacji albo miejscu wykonywanej pracy. Zadaniowy czas pracy wprowadza się najczęściej, gdy dla danej pracy utrudnione jest dokładne wskazanie momentu jej rozpoczęcia i zakończenia, gdy niemożliwa jest kontrola czasu poświęconego na jej wykonanie, samo jej wykonanie zależy od zmiennych okoliczności. Pracodawca powinien z góry ustalić pracownikowi zakres jego zadań, uzgadniając z nim czas potrzebny na ich wykonanie - na wniosek pracownika. Zakres zadań można ustalić np. w umowie o prace, regulaminie pracy, układzie zbiorowym pracy, lub też w odrębnym dokumencie.

Od początku 2004 roku przy określaniu systemu czasu pracy pracodawcy mogę skorzystać z systemu skróconego tygodnia pracy. Również i w tym przypadku konieczny jest pisemny wniosek pracownika - pracodawca nie może go wprowadzić z własnej inicjatywy. System ten przewiduje dopuszczalność wykonywać pracę przez mniej niż 5 dni w tygodniu, z tym że w dniach pracy pracownik może pracować maksymalnie przez 12 godzin na dobę. Okres rozliczeniowy w tym systemie nie może być dłuższy niż 1 miesiąc. System taki można wprowadzić jedynie na wniosek pracownika.

Nowym rozwiązaniem w wykorzystaniu systemów czasu pracy jest system tzw. pracy weekendowej. W ramach tego systemu pracownik świadczy pracę wyłącznie w piątki, soboty i w niedzielę i w święta. W tych dniach pracownik może pracować maksymalnie przez 12 godzin na dobę, a okres rozliczeniowy nie może być dłuższy niż 1 miesiąc. System taki można wprowadzić jedynie na wniosek pracownika - pracodawca nie może go wprowadzić z własnej inicjatywy. Warto zwrócić uwagę, że przy tym systemie nie wykorzystujemy 40 godzinnej normy czasu pracy. W konsekwencji należy zatem uznać, że pracownicy zatrudnieni są w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Most Wanted