Niebezpieczne polisy na życie

Urząd Ochrony Konkurencji i Kon­sumentów sprawdził 600 wzorców umów dotyczących różnego rodzaju polis na życie stosowanych przez kilkanaście towarzystw ubezpieczeniowych (w Polsce działa 30 zakładów ubezpieczeń na życie). Wnioski z tej szeroko przeprowadzonej akcji mającej na celu eliminowanie niedozwolonych klauzul umownych są niepokojące. Niemal wszystkie przebadane firmy z branży ubezpieczeniowej naruszały prawa i interesy konsumentów.

Efektem kontroli są pozwy Prezes UOKiK do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wnoszące o zakazanie wykorzystywania w obrocie ze słabszymi uczestnikami rynku łącznie kilkudziesięciu postanowień z ogólnych warunków ubezpieczeń na życie budzących zastrzeżenia. Do tego doszło kilka decyzji w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, nakładających również kary pieniężne na dopuszczające się takich praktyk zakłady ubezpieczeń.

ABC ubezpieczeń na życie

W przypadku ubezpieczeń indywidualnych (bo są również grupowe) umowa ubezpieczenia na życie zawierana jest pomiędzy konsumentem i zakładem ubezpieczeń. Może ona dotyczyć ubezpieczeń: na życie, rentowych, posagowych, zaopatrzenia dzieci, wypadkowych i chorobowych, a także na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

Ubezpieczenia na życie należą do tzw. ubezpieczeń osobowych (w odróżnieniu od ubezpieczeń majątkowych, jak np. autocasco, ubezpieczenia mieszkaniowe). Przedmiotem ubezpieczenia osobowego może być życie i zdrowie, w tym zdolność do pracy zarobkowej. Celem takiego ubezpieczenia jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego poprzez zagwarantowanie sum ubezpieczenia ustalonych na wypadek śmierci, dożycia określonego wieku lub nastąpienia nieszczęśliwego wypadku.

Badaniem objęto tylko wzorce umów ubezpieczenia na życie, z wyłączeniem ubezpieczeń na życie związanych z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

Zmienny zakres ubezpieczenia

Zastrzeżenia urzędników wzbudziły m.in. postanowienia ogólnych warunków ubezpieczeń na życie umożliwiające ubezpieczycielowi samodzielną zmianę zakresu świadczeń i świadczeniodawcy, np. zakładu opieki zdrowotnej w przypadku ubezpieczeń medycznych. W rezultacie towarzystwo przyznaje sobie prawo do jednostronnego decydowania o warunkach ubezpieczenia w trakcie obowiązywania umowy.

Tymczasem o wyborze przez konsumenta konkretnej polisy, czyli produktu oferowanego przez konkurencyjne zakłady ubezpieczeń, decyduje często możliwość realizacji świadczeń, np. w określonym zakładzie opieki zdrowotnej, z góry wskazanym przez ubezpieczyciela.

Wyłączenia odpowiedzialności muszą być precyzyjne

W umowach ubezpieczenia najistotniejsze dla każdego ubezpieczającego czy ubezpieczonego są postanowienia określające zakres ubezpieczenia, czyli to, jakiego rodzaju ryzyka objęte są ochroną ubezpieczeniową. W razie zajścia danego ryzyka (wypadku ubezpieczeniowego) aktualizuje się bowiem obowiązek wypłaty lub spełnienia innego rodzaju świadczenia po stronie ubezpieczyciela.

Zakres ubezpieczenia kształtują jednak nie tylko zapisy ogólnych warunków ubezpieczenia (OWU) mówiące o tym, od czego chroni polisa, lecz także - w sensie negatywnym - wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela. Również z nich wynika, w jakich sytuacjach przedsiębiorca jest zobowiązany do wypłaty świadczenia, a w jakich jest uprawniony do jego obniżenia czy nawet odmowy spełnienia.

Już z tego choćby względu bardzo ważne jest, aby wyłączenia i ograniczenia odpowiedzialności towarzystwa ubezpieczeń były sformułowane w sposób precyzyjny i niebudzący wątpliwości. Niejednoznaczne pojęcia pozostawiają bowiem ubezpieczycielom dużą swobodę w ich interpretacji, a tym samym umożliwiają jej dokonanie w sposób niekorzystny dla konsumenta. Wprawdzie, zgodnie z art. 385 § 2 k.c., wszelkie niejasności tłumaczy się na korzyść konsumenta, to jednak w praktyce zakłady ubezpieczeń nierzadko stosują odmienną, korzystną dla siebie interpretację niejasnych postanowień.

Przykładem może być jedno z zakwestio­nowanych przez UOKiK wyłączeń odpowiedzialności towarzystwa w razie nieszczęśliwego wypadku mającego miejsce w bezpośrednim następstwie uprawiania przez osobę ubezpieczoną niebezpiecznych sportów, takich jak sporty lotnicze, wspina­czkowe, motorowe i motorowodne (…). W ko­n- sekwencji ubezpieczony nie ma pewności, w jakim innym przypadku (tj. w razie uprawiania jakiego innego sportu) zakład może odmówić wypłaty odszkodowania lub realizacji określonego w umowie świadczenia.

Inne naruszenia

Zastrzeżenia pokontrolne UOKiK dotyczyły również wielu innych postanowień ogólnych warunków ubezpieczeń na życie, dotyczących m.in.:

• obniżenia wysokości świadczenia z chwilą osiągnięcia określonego wieku przez ubezpieczonego,
   
• wpłaty zaległych składek jako waru­nku wznowienia odpowiedzialności,
   
• krótkiego terminu na zawiadomienie ubezpieczyciela o zdarzeniu,
   
• automatycznego rozwiązania umowy podstawowej na skutek odstąpienia przez konsumenta od umowy dodatkowej,
   
• indeksacji składki bez podwyższenia sumy ubezpieczenia,
   
• nieprawidłowego określenia momentu zawarcia umowy,
   
• wydłużenia terminu wypłaty świadczenia.

Podstawa prawna: ustawa z dnia 23.04.1964 r. - kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.).

autor: Tomasz Konieczny
Gazeta Podatkowa Nr 634 z dnia 2010-02-04

GOFIN podpowiada