Konsekwencje zmiany składu osobowego spółki cywilnej

Rozliczenie dochodu z działalności prowadzonej w formie spółki cywilnej

Na gruncie przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych podatnikiem podatku dochodowego jest osoba fizyczna będąca wspólnikiem spółki cywilnej, a nie ta spółka.

Zgodnie z postanowieniami art. 8 ust. 1-2 updof, zarówno przychody, jak i koszty uzyskania przychodów z tytułu udziału w spółce cywilnej, u każdego wspólnika ustala się proporcjonalnie do jego prawa do udziału w zysku spółki.

Na podstawie zapisów dokonywanych w prowadzonej przez spółkę cywilną podatkowej księdze przychodów i rozchodów (albo w księgach rachunkowych) - każdy ze wspólników z osobna oblicza swój dochód jako nadwyżkę przypadającej na niego (proporcjonalnie do jego prawa do udziału w zysku) kwoty przychodów nad kosztami ich uzyskania (obliczonymi z zachowaniem tej samej proporcji). Od tak obliczonego dochodu każdy ze wspólników samodzielnie opłaca podatek (w ciągu roku zaliczki na podatek).

Oznacza to, że każda zmiana proporcji praw do udziału w zysku spółki cywilnej powinna być odpowiednio uwzględniona w rozliczeniu podatku dochodowego jej poszczególnych wspólników.

Z pytania wynika, że jeden ze wspólników wystąpi ze spółki cywilnej na koniec 2011 r. (zakładamy zatem, że nastąpi to 31 grudnia 2011 r.), a dzień wcześniej (tj. 30 grudnia 2011 r.) przystąpi do tej spółki nowy wspólnik.

W takiej sytuacji przychody i koszty uzyskania przychodów poszczególnych wspólników spółki cywilnej (a w rezultacie ich dochód) powinny być ustalone na podstawie zapisów dokonanych w podatkowej księdze przychodów i rozchodów (albo w księgach rachunkowych):

• za okres od 1 stycznia 2011 r. do 29 grudnia 2011 r. (tj. do dnia poprzedzającego przystąpienie nowego wspólnika), proporcjonalnie do prawa do udziału w zysku przysługującego każdemu ze wspólników - zgodnie z dotychczasową umową spółki,
   
• za okres od 30 grudnia 2011 r. do 31 grudnia 2011 r. z uwzględnieniem proporcji praw do udziału w zysku przysługujących każdemu ze wspólników - wynikającej z umowy spółki zmienionej w związku z przystąpieniem nowego wspólnika,
   
• za okres od 1 stycznia 2012 r., z uwzględnieniem proporcji praw do udziału w zysku przysługujących każdemu ze wspólników - wynikającej z umowy spółki zmienionej w związku z wystąpieniem jednego z dotychczasowych wspólników.

Trzeba przy tym zauważyć, że jeżeli spółka cywilna prowadzi podatkową księgę przychodów i rozchodów, to w razie zmiany wspólnika lub zmiany proporcji udziałów, powstaje obowiązek sporządzenia i wpisania do tej księgi spisu z natury, zgodnie z przepisami § 27-29 rozporządzenia Ministra Finansów z 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów (Dz. U. nr 152, poz. 1475 ze zm.) oraz rozliczenia dochodów wspólników odpowiednio z uwzględnieniem różnic remanentowych, o których mowa w art. 24 ust. 2 updof.

O zamiarze sporządzenia spisu z natury w innym terminie niż na dzień 1 stycznia lub 31 grudnia - podatnicy powinni zawiadomić w formie pisemnej właściwego naczelnika urzędu skarbowego w terminie co najmniej 7 dni przed datą sporządzenia tego spisu.

Należności przysługujące wspólnikowi występującemu ze spółki cywilnej

Zgodnie z art. 871 Kodeksu cywilnego, wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł on do spółki tylko do używania oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia - wartość, którą wkład ten miał w chwili jego wniesienia do spółki. Ponadto wypłaca się występującemu wspólnikowi w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki.

U podatnika, który w związku z wystąpieniem ze spółki cywilnej uzyska pieniądze - w momencie faktycznego otrzymania (postawienia do jego dyspozycji) tych środków pieniężnych, powstanie przychód z działalności gospodarczej (art. 14 ust. 2 pkt 16 updof). Z tego przychodu wyłączona jednak została kwota odpowiadająca uzyskanej przez tego wspólnika (przed wystąpieniem) nadwyżce przychodów nad kosztami ich uzyskania, ustalonymi proporcjonalnie do jego prawa do udziału w zysku spółki, pomniejszonej o wypłaty dokonane z tytułu udziału w tej spółce (art. 14 ust. 3 pkt 11 updof).

Dochodem zaś podlegającym opodatkowaniu będzie różnica pomiędzy powyższym przychodem a wydatkami na nabycie lub objęcie prawa do udziałów w takiej spółce (art. 24 ust. 3c updof).

Natomiast jeżeli wspólnik występujący ze spółki cywilnej otrzyma z tego tytułu inne składniki majątku niż środki pieniężne, to uzyska przychód z działalności gospodarczej, dopiero w momencie ich odpłatnego zbycia, o ile ono nastąpi:

• przed upływem sześciu lat liczonych od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło wystąpienie wspólnika ze spółki cywilnej, bądź
   
• w ramach wykonywania działalności gospodarczej (art. 14 ust. 2 pkt 17 lit. b i ust. 3 pkt 12 lit. b updof).

W takiej sytuacji opodatkowany będzie dochód, stanowiący różnicę pomiędzy przychodem z odpłatnego zbycia otrzymanych składników majątku a wydatkami poniesionymi na ich nabycie lub wytworzenie, niezaliczonymi w jakiejkolwiek formie do kosztów uzyskania przychodów (art. 24 ust. 3d updof).

W przypadku zaś otrzymania przez wspólnika występującego ze spółki cywilnej równocześnie środków pieniężnych i innych składników majątku - jednoczesne zastosowanie znajdą obie omówione wyżej regulacje. Każda z nich w odniesieniu do odpowiedniej postaci składników majątku, otrzymanych w związku z wystąpieniem ze spółki.

Podsumowując: Jeżeli w świetle omawianych przepisów wspólnik występujący ze spółki cywilnej, z tytułu spłaty jego udziału w tej spółce uzyska dochód z działalności gospodarczej, to od tego dochodu powinien w ciągu roku zapłacić zaliczkę na podatek dochodowy. Omawiany dochód podlega również wykazaniu w zeznaniu podatkowym.

Obowiązek sporządzenia wykazu na dzień wystąpienia wspólnika ze spółki cywilnej

W razie wystąpienia wspólnika ze spółki niebędącej osobą prawną (w tym ze spółki cywilnej), należy sporządzić wykaz składników majątku na dzień wystąpienia tego wspólnika (art. 24 ust. 3a updof).

Co istotne - obowiązek sporządzenia wspomnianego wykazu odnosi się do wszystkich przypadków wystąpienia wspólnika ze spółki niebędącej osobą prawną - niezależnie od tego, czy definitywnie likwiduje on działalność gospodarczą, czy tylko rezygnuje z tej konkretnej formy jej prowadzenia, jaką jest uczestnictwo w tego rodzaju spółce.

Składniki majątku pozostałe po zakończeniu działalności prowadzonej samodzielnie przez wspólnika przystępującego do spółki

Podatnik, który likwiduje działalność gospodarczą jest obowiązany do sporządzenia wykazu składników majątku na dzień likwidacji działalności, który będzie zawierał dane wskazane przez ustawodawcę w art. 24 ust. 3a updof.

W sytuacji przedstawionej w pytaniu, wspólnik przystępujący do spółki cywilnej, któremu na dzień likwidacji działalności prowadzonej samodzielnie pozostaną niesprzedane towary oraz środki trwałe służące wcześniej do celów tej działalności gospodarczej, może m.in.:

1) sprzedać wspomniane składniki majątku spółce cywilnej i rozliczyć uzyskany przychód na zasadach określonych w art. 14 ust. 2 pkt 17 lit. a) i ust. 3 pkt 12 lit. a) oraz art. 24 ust. 3b updof - co będzie oznaczało wystąpienie obowiązku podatkowego w podatku dochodowym bądź

2) wnieść je w formie wkładu niepieniężnego (aportu) do tej spółki - co nie spowoduje powstania przychodu podlegającego opodatkowaniu (art. 21 ust. 1 pkt 50b updof); w takim przypadku wartość towarów handlowych wniesionych do spółki będzie kosztem uzyskania przychodu w momencie ich sprzedaży, natomiast w stosunku do wniesionych do spółki aportem środków trwałych będzie obowiązywała zasada kontynuowania wcześniejszej wyceny wartości początkowej i amortyzacji.

Przegląd Podatku Dochodowego Nr 18 z dnia 2011-09-20

GOFIN podpowiada