Unijne porządki w usługach płatniczych

Projekt dyrektywy z poprawkami Prezydencji został przyjęty jednomyślnie przez 27 ministrów finansów państw członkowskich UE na spotkaniu Rady ECOFIN 27 marca 2007 r. Jej wdrożenie ma nastąpić do 1 listopada 2009 roku.

Polskie zastrzeżenia

Od początku prac nad projektem dyrektywy, Polska, popierając cele i zasadność przyjęcia nowej regulacji, wskazywała na szereg problemów mogących wpłynąć na ograniczenie konkurencji na rynku usług płatniczych lub w znacznym stopniu ograniczyć możliwości działania podmiotów funkcjonujących na tym rynku. W szczególności dotyczyło to wymogów kapitałowych wobec instytucji płatniczych, wyłączeń podmiotowych, zasad udzielania kredytów oraz mikropłatności.

Wystarczającym w jej opinii zabezpieczeniem interesów klientów przed upadkiem instytucji płatniczej są zapisy wprowadzające obowiązek rozdziału środków pieniężnych przyjętych w celu wykonania transakcji płatniczej od środków posiadanych w związku z pozostałą działalnością instytucji płatniczej.

W trakcie prac nad projektem dyrektywy o usługach płatniczych wiele zastrzeżeń Polski zostało uwzględnionych i w stosunku do podstawowych kwestii projekt dyrektywy zmieniono w stopniu umożliwiającym kompromis i poparcie Polski.

Celem niniejszej dyrektywy jest ujednolicenie i uporządkowanie zasad prawnych w zakresie świadczenia usług płatniczych we wszystkich krajach członkowskich oraz wprowadzenie uregulowań mających na celu ochronę interesów konsumentów. Dyrektywa o usługach płatniczych wpisuje się w idee utworzenia SEPA, tj. jednolitego obszaru płatności w euro, w ramach którego Komisja Europejska zobowiązała się przygotować projekt ram prawnych świadczenia usług płatniczych w państwach UE.

Kwestie związane z przygotowaniem szczegółowych, wewnętrznych regulacji dotyczących poszczególnych instrumentów płatniczych składających się na projekt SEPA powierzono reprezentującej sektor usług płatniczych - Europejskiej Radzie ds. Płatności.

Przewiduje ona, że za zgodą stron jej przepisy mogą być stosowane (w całości lub w części) także w odniesieniu do umów o usługi płatnicze zawieranych przez dostawców usług płatniczych z przedsiębiorcami. Dyrektywa pozostawia do decyzji państw członkowskich UE na etapie implementacji zapisów dyrektywy do krajowych porządków prawnych możliwość traktowania tzw. mikroprzedsiębiorstw jak konsumentów na gruncie przepisów.

Instytucje płatnicze

Wspomnianą umowę o usługę płatniczą z użytkownikiem usług płatniczych zawierać będzie mógł dostawca usług płatniczych. Dyrektywa o usługach płatniczych wprowadza zamknięty katalog podmiotów, które po wejściu w życie przepisów implementujących dyrektywę będą wyłącznie uprawnione do świadczenia usług płatniczych. Należą do nich: instytucje kredytowe, instytucje pieniądza elektronicznego, pocztowe instytucje giro, instytucje płatnicze (payment institutions), w pewnych szczególnych przypadkach i zakresie - Europejski Bank Centralny, krajowe banki centralne, państwa członkowskie UE i ich samorządy terytorialne.

Dyrektywa przewiduje szereg rozwiązań prokonsumenckich, ustanawiając m.in. maksymalny czas wykonania transakcji płatniczej czy też zasady odpowiedzialności za wykonanie lub nieprawidłowe wykonanie usługi płatniczej. Należy zauważyć, że instytucje płatnicze stanowią nową kategorię podmiotów świadczących usługi płatnicze ustanowioną przez niniejszą dyrektywę. W wersji przyjętej przez Komisję Europejską dyrektywa zakładała, że instytucją płatniczą może być osoba fizyczna lub prawna, która uzyska stosowne zezwolenie od właściwego organu nadzoru na świadczenie i wykonywanie usług płatniczych na terytorium UE oraz zostanie wpisana do rejestru instytucji płatniczych. Na etapie prac w Radzie UE większość państw członkowskich opowiedziała się za ograniczeniem możliwości świadczenia usług płatniczych w formie instytucji płatniczej do osób prawnych.

Dla Polski była i jest to kwestia niezmiernie ważna. Pozbawienie osób fizycznych prawa do świadczenia usług płatniczych było dla strony polskiej o tyle niekorzystne, że mogło ograniczyć znacząco liczbę działających w Polsce podmiotów pośredniczących w dokonywaniu tzw. płatności masowych, tj. z tytułu opłat za usługi świadczone przez te podmioty, np. telefon, energię czy gaz. Ostatecznie na zasadzie kompromisu przyjęto, że państwa członkowskie UE będą mogły częściowo wyłączyć z zakresu dyrektywy pośredników finansowych działających jedynie na rynku lokalnym, których obroty miesięczne nie przekraczają 3 mln euro, przy jednoczesnym założeniu, że zarówno zleceniodawca transakcji płatniczej, jak i jej beneficjent znajdują się w państwie członkowskim UE, w jakim podmiot korzystający z wyłączenia jest zarejestrowany.

Rozwiązanie to miałoby pozwolić na zachowanie prawa do świadczenia usług płatniczych przez te podmioty i jednocześnie dałoby możliwość ich uregulowania w prawie krajowym według uznania państw członkowskich.

Umowa o usługę płatniczą

Z umową o usługę płatniczą związany będzie również obowiązek przekazania dokładnej informacji na temat warunków i cen, na jakich usługa płatnicza będzie realizowana przed związaniem klienta przepisami umowy oraz po wykonaniu w ramach umowy transakcji płatniczej. W ramach wstępnej informacji ogólnej przekazywanej użytkownikowi usług płatniczych, dyrektywa przewiduje przekazywanie informacji dotyczących:

- dostawcy usług płatniczych, w tym dokładne wskazanie nazwy dostawcy usług płatniczych wraz z określeniem jego siedziby, danych dotyczących właściwego organu nadzoru sprawującego nadzór nad tym podmiotem wraz ze wskazaniem rejestru instytucji płatniczych i numerem ewidencyjnym, pod jakim ujęty został dostawca usług płatniczych we wspomnianym rejestrze;

- sposobu korzystania z danych usług płatniczych, tj. ogólnego opisu świadczonych usług płatniczych, wskazania jednoznacznego identyfikatora, który pozwoli użytkownikowi usług płatniczych na prawidłowe wykonanie transakcji płatniczych, procedury wyrażania zgody na wykonanie operacji płatniczej, określenia momentu, w jakim zlecenie płatnicze przyjmowane jest do realizacji, oraz maksymalnego czasu wykonania transakcji płatniczej;

- opłat ponoszonych przez użytkownika usług płatniczych z wyszczególnieniem poszczególnych składników opłat, zastosowanych kursów walutowych, w tym sposobu ich obliczania, datę i wskaźnik będący podstawą jego ustalenia;

- sposobów komunikowania się dostawcy usług płatniczych z użytkownikiem usług płatniczych, w tym warunków technicznych, jakim powinien odpowiadać sprzęt elektroniczny z jakiego korzysta użytkownik oraz sposobu i częstotliwości przekazywania danych dotyczących wykonywania usług płatniczych przez dostawcę usług płatniczych;

- sposobów przechowywania instrumentu płatniczego, opisu środków jakie powinny zostać podjęte przez użytkownika usług płatniczych w celu ochrony posiadanego instrumentu płatniczego oraz wskazanie sposobu zgłaszania utraty lub kradzieży instrumentu płatniczego;

- odpowiedzialności użytkownika instrumentu płatniczego z tytułu jego kradzieży lub utraty, procedur powiadamiania dostawcy usług płatniczych o nieautoryzowanych przez użytkownika usług płatniczych transakcjach płatniczych oraz procedur zwrotu środków pieniężnych w przypadku kwestionowania przez użytkownika usług płatniczych kwoty transakcji płatniczej w przypadku, gdy autoryzował on wykonanie transakcji nie znając jej kwoty, a która przekroczyła wartość, jakiej mógłby się on jej "rozsądnie" spodziewać;

- sposobów wprowadzania zmian do umowy, jej wypowiadania przez strony oraz czasu trwania umowy i sposobu jej przedłużania;

- przepisów prawa jakie mają zastosowanie do umowy zawartej pomiędzy dostawcą usług płatniczych i użytkownikiem usług płatniczych, w tym sposobów pozasądowego rozstrzygania sporów powstałych na gruncie umowy.

Dyrektywa stanowi także, że umowa o usługę płatniczą będzie mogła zostać wypowiedziana przez użytkownika usług płatniczych w każdej chwili z zachowaniem miesięcznego okresu wypowiedzenia. Wypowiedzenie takie w przypadku umów zawartych na czas nieokreślony lub przekraczający 12 miesięcy powinno być bezpłatne. W pozostałych przypadkach koszty przewidziane umową powinny być naliczone odpowiednio.

Dostawca usług płatniczych uprawniony będzie do wypowiedzenia umowy o usługę płatniczą tylko w określonych przypadkach, z zachowaniem dwumiesięcznego okresu wypowiedzenia.

Po obciążeniu rachunku płatniczego kwotą każdej indywidualnej transakcji płatniczej dostawca usług płatniczych zleceniodawcy zlecenia płatniczego w ramach umowy będzie zobowiązany do poinformowania klienta o numerze referencyjnym pozwalającym na zidentyfikowanie transakcji i jej beneficjenta, kwocie transakcji w walucie, w jakiej prowadzony jest rachunek płatniczy albo w jakiej wykonane zostało zlecenie płatnicze, pobranych opłatach lub zastosowanym kursie wymiany waluty oraz dacie, w jakiej rachunek płatniczy został obciążony. Strony mogą umówić się, że taka informacja będzie przekazywana okresowo, nie rzadziej jednak niż co miesiąc.

Wskazane rozwiązania mają chronić klienta przed nieuczciwymi praktykami dostawców usług płatniczych związanymi m.in. ze stosowaniem nieuzasadnionych opłat czy manipulowaniem czasem zaksięgowania środków pieniężnych na rachunku płatniczym.

Zdaniem KNF

Stanisław Kluza - przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego, zapytany o kwestię związaną z nowym systemem płatności wskazał, że "czasem porównuje się system płatności do krwiobiegu gospodarki. SEPA zgodnie z założeniami ma oznaczać, że wszystkie płatności elektroniczne w strefie euro będą równie łatwe, jak obecnie płatności między kontrahentami z tego samego kraju. To powinno przynieść gospodarce wiele korzyści i ułatwić życie zarówno konsumentom, jak i przedsiębiorcom oraz instytucjom finansowym".

Ustawodawstwo europejskie do tej pory opierało się na regulacji poszczególnych instrumentów płatniczych (np. dyrektywa w sprawie pieniądza elektronicznego, zalecenie dotyczące transakcji z użyciem elektronicznych instrumentów płatniczych). Dyrektywa proponuje całkowicie odmienne podejście w tym zakresie, odchodząc od regulacji instrumentu na rzecz uregulowania usługi. Jest to ważne założenie przyjęte przy tworzeniu projektu dyrektywy, krytykowane jednak często przez przedstawicieli sektora usług płatniczych. O ile łatwo zgodzić się co do oryginalności tego założenia, to należy przyznać, że stworzenie wspólnej regulacji dla instrumentów płatniczych o tak różnym charakterze jak instrumenty uznaniowe i instrumenty obciążeniowe jest sporym wyzwaniem.

Małgorzata Maria Skarbek