Założenia polityki pieniężnej na 2003 r
Rada Polityki Pieniężnej zdecydowała, że celem polityki pieniężnej w 2003 r. będzie osiągnięcie na koniec 2003 r. inflacji na poziomie 3% +/- 1 pkt. proc.
Zgodnie z art. 277 ust. 1 Konstytucji RP Narodowy Bank Polski odpowiada za
wartość polskiego pieniądza. Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim w
art. 3 określa, że podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu
cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to
realizacji podstawowego celu NBP.
Inflacja zmniejsza siłę nabywczą złotego. Celem polityki
pieniężnej NBP jest trwałe obniżenie inflacji. Stabilna, niska inflacja stanowi podstawę
długotrwałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Utrzymanie niskiej inflacji
umożliwi również w przyszłości uczestnictwo w europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej
tworzące korzystne warunki dla uzyskania wysokiego tempa wzrostu gospodarczego i
zmniejszenia luki rozwojowej, jaka dzieli Polskę od krajów rozwiniętych.
I. CEL INFLACYJNY W 2003 R.
W uchwalonej w 1998 r. Średniookresowej strategii polityki pieniężnej na lata 1999-
-2003 Rada Polityki Pieniężnej za strategiczny cel polityki pieniężnej uznała obniżenie do
końca 2003 r. stopy inflacji do poziomu poniżej 4%. Zgodnie z tą strategią Rada Polityki
Pieniężnej zdecydowała, że celem polityki pieniężnej w 2003 r. (ogłoszonym w czerwcu
2002 r.) będzie osiągnięcie na koniec 2003 r. inflacji na poziomie 3% +/- 1 pkt. proc.
Wyznaczenie przedziału odchyleń od ustalonego celu punktowego wynika z braku
możliwości precyzyjnego przewidywania niezależnych od polityki pieniężnej zdarzeń, które
wpływają na realizację celu inflacyjnego. W szczególności należą do nich nieoczekiwanie
duże wahania cen paliw i żywności oraz trudne do precyzyjnego przewidzenia wahania kursu
złotego. Niepewność dotyczy także skali deficytu sektora finansów publicznych, przychodów
z prywatyzacji, a także skali konsolidacji przedsiębiorstw państwowych i związanego z nią
ograniczenia konkurencji.
Podstawą polityki pieniężnej jest strategia bezpośredniego celu inflacyjnego, która
wiąże się z systemem płynnego kursu walutowego. Strategia ta . jednoznacznie wskazując
cel polityki monetarnej . zapewnia wysoką przejrzystość polityki pieniężnej sprzyjającą
utrzymaniu oczekiwań inflacyjnych na niskim poziomie. Jednocześnie pozwala ona na
elastyczne reagowanie na zmiany warunków makroekonomicznych . uwarunkowań
zewnętrznych, sytuacji finansów publicznych oraz wstrząsy podażowe i popytowe. Dzięki
temu zmniejsza się ryzyko powstawania napięć mogących prowadzić do zjawisk
kryzysowych. W ocenie RPP system płynnego kursu walutowego jest najbardziej odpowiedni
dla gospodarki polskiej na drodze do członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej.
Równocześnie w ramach tego systemu RPP . tak jak dotychczas - zastrzega sobie prawo do
interwencji na rynku walutowym, jeśli będzie to niezbędne dla realizacji celu inflacyjnego.
Wyznaczenie celu na poziomie 3% z przedziałem odchyleń +/- 1 pkt. proc. oznacza
przejście z fazy obniżania inflacji do fazy stabilizowania inflacji na niskim poziomie.
Stabilizacja inflacji na niskim poziomie utrwala niskie oczekiwania inflacyjne i umożliwia
dalsze stopniowe obniżanie stóp procentowych i zmniejszanie różnicy między ich poziomem
w Polsce i krajach Unii Gospodarczej i Walutowej. Tempo zbliżania poziomów stóp
procentowych będzie uzależnione od czynników, na które polityka pieniężna nie ma wpływu,
w tym przede wszystkim od polityki fiskalnej w najbliższych latach.
Trwale niska inflacja jest jednym z warunków ekonomicznych zapisanych w Traktacie
z Maastricht w postaci kryteriów zbieżności. Osiągnięcie niskiej inflacji sprzyja ponadto
spełnieniu innych kryteriów zbieżności - długoterminowych stóp procentowych i stabilności
kursu walutowego i umożliwia członkostwo w Unii Gospodarczej i Walutowej. Spełnienie
kryteriów z Maastricht stworzyłoby dobre makroekonomiczne podstawy dla długofalowego,
zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Przystąpienie do strefy euro przyniesie gospodarce
dodatkowe korzyści, takie jak obniżenie kosztów pozyskania kapitału, wyeliminowanie części
kosztów transakcyjnych, ożywienie w ramach wzajemnego handlu poprzez wyeliminowanie
ryzyka kursowego i zwiększenie przejrzystości cen.
RPP uznaje zatem, że celem polityki
makroekonomicznej w najbliższych latach powinno być wypełnienie kryteriów zbieżności w
terminie umożliwiającym jak najszybsze wprowadzenie euro w Polsce.
II. WARUNKI REALIZACJI CELU POLITYKI PIENIĘŻNEJ
Czynniki zewnętrzne
Dostępne prognozy rozwoju gospodarki światowej w 2003 r. wskazują, że poprawa
koniunktury zewnętrznej będzie powolna. Wzrost gospodarczy w strefie euro szacuje się na
1,8-2,4%, a w Stanach Zjednoczonych na 2,5-3,2%. Ewentualność konfliktu zbrojnego w
Iraku rodzi ryzyko wzrostu cen ropy naftowej, co dodatkowo osłabiłoby wzrost gospodarki
światowej, będąc jednocześnie bodźcem inflacyjnym. Ujawniane nadużycia księgowe w
niektórych amerykańskich korporacjach są źródłem niepewności na rynkach finansowych. W
efekcie prognozy rozwoju czynników zewnętrznych wpływających na wzrost gospodarczy i
inflację w 2003 r. mogą być obarczone dużym błędem. Skutki ożywienia dla gospodarki
Polski będą najprawdopodobniej odczuwalne dopiero w II połowie 2003 r.
Ceny żywności, ceny kontrolowane*
Przewiduje się, że w 2003 r. nastąpi niewielkie przyspieszenie tempa wzrostu cen
żywności do około 2%. W ocenie ekspertów przyczynią się do tego niższe niż w 2002 r.
zbiory zbóż, warzyw i owoców. Prognozuje się również wzrost cen mięsa, spowodowany
zmniejszeniem podaży produkcji zwierzęcej wskutek spadku jej opłacalności. Duża
niepewność w prognozowaniu cen żywności nakazuje jednak brać pod uwagę możliwość
znacznie wyższego wzrostu tych cen.
Na podstawie dostępnych obecnie informacji NBP ocenia, że w porównaniu do roku
2002 tempo wzrostu cen kontrolowanych w 2003 r. powinno ulec niewielkiemu obniżeniu i
ukształtować się w przedziale od 3.6% do 4.8%.
Prognozy średniorocznych cen ropy naftowej na rynkach światowych wskazują, iż w
2003 r. można oczekiwać stabilizacji cen paliw, choć istnieje ryzyko ich znacznego wzrostu w
wyniku ewentualnego konfliktu zbrojnego w Iraku.
5
Rozwój gospodarczy, wzajemna relacja polityki pieniężnej i fiskalnej,
uwarunkowania systemowe
Od 2001 r. obserwujemy w Polsce spowolnienie gospodarcze. Początków
niekorzystnych tendencji należy dopatrywać się w nadmiernym w stosunku do potencjału
gospodarki wzroście popytu w drugiej połowie lat 90-tych. Skutkowało to narastaniem skali
nierównowagi w gospodarce (inflacji oraz deficytu obrotów bieżących bilansu płatniczego),
co wymagało przeciwdziałania. W 1998 roku kryzys rosyjski doprowadził do pogłębienia
nierównowagi zewnętrznej (wzrost deficytu na rachunku obrotów bieżących w relacji do PKB
do ponad 8% w I kwartale 2000 r.).
Wzrost restrykcyjności polityki monetarnej rozpoczęty w drugiej połowie 1999 r.,
podyktowany koniecznością obniżenia inflacji i ograniczenia nierównowagi zewnętrznej,
zbiegł się w czasie z ogólnym spowolnieniem gospodarczym, prowadząc do obniżenia tempa
wzrostu gospodarczego w Polsce w stopniu zbliżonym do tego, w jakim zwalniała
gospodarka strefy euro. Mimo, że spadek tempa wzrostu gospodarczego był zbliżony do
spadku w strefie euro, w Polsce nastąpiła znacznie głębsza redukcja zatrudnienia. Jej
przyczyn należy szukać w uruchamianiu rezerw konkurencyjności tkwiących w gospodarce
oraz w sztywnym rynku pracy. Znaczna część redukcji zatrudnienia wynikała także z
restrukturyzacji sektorów gospodarki, w których utrzymywało się nadmierne zatrudnienie
(górnictwo, hutnictwo, transport kolejowy).
Pomimo niekorzystnych uwarunkowań, proces przywracania równowagi zewnętrznej
oraz obniżania inflacji był konsekwentnie realizowany, co pozwoliło na rozpoczęcie
stopniowego łagodzenia polityki pieniężnej. Od początku 2001 r. do sierpnia 2002 r.
najważniejsza z punktu widzenia rynku pieniężnego stopa procentowa NBP została obniżona
o 11 punktów procentowych z 19% do 8%. Inflacja bazowa obniżyła się z dwucyfrowego
poziomu w 2000 r. do poziomu umożliwiającego jej stabilizację w przedziale
średniookresowego celu inflacyjnego ustalonego przez RPP w 1998 r. Deficyt na rachunku
obrotów bieżących obniżył się z bardzo groźnego poziomu ponad 8% PKB w 2000 r. do
poniżej 4% PKB obecnie. Od połowy 2002 r. widoczne są symptomy stopniowego ożywienia
gospodarczego.
W ocenie RPP słabsze niż wcześniej oczekiwano ożywienie gospodarcze u głównych
partnerów handlowych, przy rysujących się perspektywach popytu wewnętrznego, pozwala
na prognozowanie w 2003 r. tempa wzrostu PKB w Polsce w przedziale 2-3%. RPP
podkreśla, że trwałe odbudowanie szybkiego wzrostu gospodarczego może się dokonać tylko
6
w warunkach utrzymującej się równowagi makroekonomicznej. Jest to możliwe w przypadku,
gdy zostanie zmobilizowany dostateczny wzrost oszczędności wewnętrznych finansujących
inwestycje. W przeciwnym wypadku gospodarce będą grozić albo powrót nierównowagi
zewnętrznej albo wzrost inflacji. Zjawiska te, nie do pogodzenia z szybkim długofalowym
wzrostem gospodarczym, mogą przekreślić szanse na szybkie członkostwo Polski w Unii
Gospodarczej i Walutowej. RPP zwraca uwagę, iż znacząca mobilizacja oszczędności
krajowych nie nastąpi bez zwiększenia oszczędności sektora rządowego, czyli bez
zdecydowanego obniżenia deficytu budżetowego.
Zdaniem RPP przeszkodą w zacieśnianiu polityki fiskalnej, a także . główną barierą
trwałego przyspieszenia wzrostu gospodarczego - są utrzymujące się strukturalne słabości
polskiej gospodarki, wymienione już w Założeniach Polityki Pieniężnej na 2002 r.:
deformacje rynku pracy utrudniające zatrudnianie, brak postępu w demonopolizacji ważnych
sektorów gospodarki, ochrona na koszt podatnika nierentownych przedsiębiorstw
państwowych zamiast ich prywatyzacji, utrzymywanie wysokiego udziału wydatków
socjalnych w budżecie państwa, które blokuje obniżanie podatków, niedorozwój
infrastruktury. Słabości tych nie da się wyeliminować bez podjęcia w sposób zdecydowany
reform strukturalnych, takich jak: dalsza liberalizacja prawa pracy, poprawa otoczenia
prawnego firm, racjonalizacja bieżących wydatków budżetu i prywatyzacja. Reformy te
przyniosą efekty w postaci wzrostu zatrudnienia, poprawy efektywności i zmniejszenia
deficytu budżetowego. Redukcja deficytu budżetowego umożliwiłaby z kolei łagodzenie
polityki pieniężnej, a to dodatkowo wzmocniłoby wzrost gospodarczy. W rezultacie
gospodarka mogłaby osiągnąć wyższe długofalowe tempo wzrostu gospodarczego i niższy
poziom bezrobocia przy niższej inflacji.
Rada Polityki Pieniężnej ocenia stopień restrykcyjności polityki fiskalnej biorąc pod
uwagę wysokość deficytu ekonomicznego finansów publicznych. W świetle informacji
dostępnych w chwili uchwalania tych Założeń w 2003 r. nastąpi . uwzględniając czynniki
cykliczne . dalsze rozluźnienie polityki fiskalnej. Rysuje się również zagrożenie dokonania
przesunięć części wydatków budżetu państwa do pozostałych części sektora finansów
publicznych, tj. samorządów, funduszy i agencji. Prowadziłoby to do dalszego zwiększenia
deficytu ekonomicznego sektora finansów publicznych. Utrzymywanie wysokiego deficytu,
przy niskich wpływach z prywatyzacji, będzie wymagać wysokiej podaży papierów
skarbowych niezbędnych dla sfinansowania potrzeb pożyczkowych państwa, co ograniczy
możliwości finansowania rozwoju przedsiębiorstw i stworzy warunki sprzyjające umocnieniu
kursu złotego bez jednoczesnego wzmocnienia konkurencyjności przedsiębiorstw.
Rozluźnienie polityki fiskalnej w kontekście przewidywanej poprawy sytuacji
gospodarczej jest zjawiskiem niepokojącym. Przeprowadzenie reform umożliwiających
obniżanie deficytu budżetu zwiększyłoby pole manewru dla polityki pieniężnej. Pozwoliłoby
to na poprawę układu polityki makroekonomicznej i perspektyw wzrostu gospodarczego w
długim okresie.
8
INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ
Stopa procentowa
Stopa procentowa jest głównym instrumentem, za pomocą którego RPP realizuje cel
inflacyjny. Bank centralny, prowadząc operacje otwartego rynku, wpływa na poziom stóp
procentowych na rynku międzybankowym. Oprocentowanie kredytów i depozytów
oferowane przez banki komercyjne wywiera natomiast wpływ na decyzje dotyczące
konsumpcji i inwestycji, a w efekcie na sferę realną oraz inflację.
Stopami, wytyczającymi kierunek prowadzonej polityki pieniężnej, są stopa
referencyjna, stopa lombardowa oraz stopa depozytowa.
Stopa referencyjna wyznacza minimalną rentowność podstawowych operacji
otwartego rynku, wpływając jednocześnie na poziom stóp rynkowych o porównywalnym
terminie zapadalności. W 2003 r. NBP dokona skrócenia terminu zapadalności podstawowych
operacji otwartego rynku do 14 dni. W ten sposób stopa referencyjna będzie oddziaływać na
stopę dwutygodniową rynku pieniężnego. Skrócenie operacji do 14 dni powinno zwiększyć
efektywność mechanizmu transmisji polityki pieniężnej, zapewni bardziej precyzyjny wpływ
banku centralnego na poziom płynności w sektorze oraz będzie krokiem dostosowawczym do
standardów Europejskiego Banku Centralnego.
Stopa lombardowa wyznacza maksymalny koszt pozyskania pieniądza w banku
centralnym.
Stopa depozytowa określa dolną granicę wahań stóp jednodniowych.
Płynność sektora bankowego
Sytuację, w której bank centralny jest na trwałe dłużnikiem netto banków
komercyjnych z tytułu operacji krótko- i długookresowych łącznie, określamy jako
nadpłynność strukturalną. Przypadek, w którym w warunkach strukturalnej nadpłynności
bank centralny jest dłużnikiem netto banków z tytułu operacji krótkoterminowych nazywamy
nadpłynnością operacyjną.
W 2003 r. NBP będzie realizował politykę pieniężną w warunkach zarówno
strukturalnej, jak i operacyjnej nadpłynności sektora bankowego. Przejście do operacyjnego
niedoboru płynności wiązałoby się z koniecznością dużej emisji obligacji NBP. W warunkach
wysokiego deficytu sektora finansów publicznych i stosunkowo niskich wpływów z
prywatyzacji duża emisja obligacji NBP stanowiłaby konkurencję dla papierów skarbowych i
prowadziłaby do niepożądanego wzrostu ich rentowności. Dlatego w warunkach operacyjnej
nadpłynności kontynuowane będą działania zmierzające w kierunku ograniczenia
nadpłynności strukturalnej. Cel ten osiągany będzie stopniowo, zgodnie z warunkami
panującymi na rynku pieniężnym.
Aby uniknąć pojawienia się zmiennych stanów operacyjnej płynności sektora
bankowego, bank centralny podejmie takie działania, które spowodują, że operacje otwartego
rynku będą miały jednorodny, absorbujący kierunek. W tym celu przewidywany jest wykup
wyemitowanych w 1999 r. przez NBP obligacji indeksowanych do inflacji. Pozwoli on
utrzymać niewielką operacyjną nadpłynność sektora bankowego i jednocześnie poprawi
konkurencyjność banków. Operacja ta usunęłaby jeden z czynników, które powodują
utrzymywanie się marży pomiędzy oprocentowaniem kredytów i depozytów.
Operacje otwartego rynku
Podstawowym instrumentem, umożliwiającym utrzymywanie stóp rynku pieniężnego
na poziomie pożądanym z punktu widzenia realizacji założonego celu inflacyjnego, będą
operacje otwartego rynku.
Operacje podstawowe wytyczać będą kierunek prowadzonej polityki pieniężnej.
Rolę tę pełnić będzie regularna, przeprowadzana raz w tygodniu, emisja 14-dniowych bonów
pieniężnych NBP. Rentowność tych operacji określana będzie poprzez stopę referencyjną
ustalaną przez RPP.
Operacje dostrajające możliwe będą do zastosowania w sytuacji nieoczekiwanej
zmiany stanu płynności, skutkującej niepożądanymi - z punktu widzenia prowadzonej
polityki pieniężnej - zmianami stóp rynkowych. Operacje te mogą obejmować zarówno
operacje zasilające, jak i absorbujące.
Operacje strukturalne służyć będą długoterminowej zmianie poziomu płynności
sektora bankowego. NBP będzie kontynuował sprzedaż skonwertowanych obligacji
skarbowych w trybie bezwarunkowym. Przewiduje się również wykup wyemitowanych w
1999 r. przez NBP obligacji indeksowanych do inflacji.
Rezerwa obowiązkowa
Zasadniczą rolą rezerwy obowiązkowej jest ograniczanie wpływu zmian płynności w
sektorze bankowym na wahania stóp procentowych. Wynika to z obowiązku utrzymania
odpowiedniej ilości środków na rachunkach bieżących banków komercyjnych w okresie
utrzymywania rezerwy obowiązkowej i ułatwia bankowi centralnemu utrzymywanie stóp
rynkowych na pożądanym poziomie.
Obniżki stopy rezerwy obowiązkowej zależeć będą od kształtowania się poziomu
nadpłynności w sektorze bankowym.
Operacje kredytowo . depozytowe
Operacje te służą łagodzeniu wpływu zmian płynności w sektorze na poziom stawek
rynkowych, tworząc pasmo wahań dla stóp jednodniowych. W przeciwieństwie do operacji
otwartego rynku operacje kredytowo . depozytowe przeprowadzane są z inicjatywy banków.
Kredyt lombardowy pełni rolę źródła krótkoterminowej płynności (overnight). Daje
bankom możliwość zaciągania kredytu na koniec dnia na bazie O/N w banku centralnym. Jest
zabezpieczony papierami wartościowymi, a jego oprocentowanie wyznacza krańcowy koszt
pozyskania pieniądza na rynku międzybankowym.
Lokata na koniec dnia umożliwia bankom komercyjnym złożenie jednodniowego
depozytu w banku centralnym. Stopa depozytowa ogranicza od dołu wahania
krótkoterminowych stóp procentowych rynku międzybankowego.
Inne operacje
Kredyt techniczny jest zabezpieczoną, spłacaną w ciągu dnia operacyjnego, formą
pożyczki z banku centralnego. Nie jest uważany za instrument polityki pieniężnej, jednakże
stanowi ważny element systemu rozliczeniowego. Służy poprawie efektywności
rozrachunków międzybankowych. W 2003 r. NBP rozszerzy możliwość zabezpieczania
kredytu technicznego o obligacje skarbowe.
* * *
W 2003 r. kontynuowane będą prace mające na celu przygotowanie systemu
operacyjnego NBP do uczestnictwa w Eurosystemie. Do najważniejszych zadań należeć będą:
stworzenie zaplecza technicznego do przeprowadzania operacji otwartego rynku oraz operacji
kredytowo-depozytowych na zasadach obowiązujących w Eurosystemie, a także pełna
harmonizacja systemu rezerwy obowiązkowej. Dostosowania te realizowane będą stopniowo.
Zmierzać będą do poprawy efektywności rynków finansowych, co powinno usprawniać
proces transmisji polityki pieniężnej.