Dodatkowe warunki podwyższania emerytur mundurowych niezgodne z Konstytucją

Rozporządzenie Rady Ministrów z 4.5.2005 r. w sprawie szczegółowych warunków podwyższania emerytur funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej (Dz.U. Nr 86, poz. 734) wprowadziło w § 4 pkt 1 zasadę, że emeryturę podwyższa się o 0,5 % podstawy wymiaru za każdy rok służby pełnionej w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu, jeżeli funkcjonariusz w czasie wykonywania obowiązków służbowych podejmował, co najmniej 6 razy w ciągu roku, czynności operacyjno-rozpoznawcze lub dochodzeniowo-śledcze albo interwencje w celu ochrony osób, mienia lub przywrócenia porządku publicznego w sytuacjach, w których istniało bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia.

Problem polegał na tym, że funkcjonariusze Policji i pozostałych służb mieli zasadnicze trudności z udokumentowaniem służby w warunkach zagrażających życiu lub zdrowiu, albo z dokumentowaniem wskazanych wyżej czynności służbowych. Tego rodzaju zdarzenia odnotowywane są zasadniczo w notatnikach służbowych funkcjonariuszy. Te notatniki są jednak po upływie 5 lat niszczone. Ustalając po latach wymiar świadczenia emerytalnego organ nie jest w stanie w należyty sposób udokumentować, czy funkcjonariusz wykonywał obowiązki w warunkach określonych w przepisach prawa. Policjanci i inni funkcjonariusze służb próbowali "ratować" się uzyskiwaniem każdorazowych zaświadczeń po interwencjach lub czynnościach służbowych, które miały udokumentować ich służbę w warunkach niebezpiecznych. Takie działania nie miałyby jednak podstawy w przepisach i nie zawsze takie dokumenty funkcjonariusze uzyskiwali.

Sprawą zainteresował się - wskutek skarg zgłaszanych zwłaszcza przez policjantów - Rzecznik Praw Obywatelskich, który skierował do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności wskazanego § 4 pkt 1 rozporządzenia w sprawie warunków podwyższania emerytur i rent funkcjonariuszom służb mundurowych z ustawą z 18.2.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby więziennej oraz ich rodzin, a także z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny podzielił wątpliwości Rzecznika i orzekł, że § 4 pkt 1 rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków podwyższania emerytur funkcjonariuszy w zakresie, w jakim stanowi o bezpośrednim zagrożeniu życia lub zdrowia, jest niezgodny z ustawą o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy oraz z Konstytucją. W uzasadnieniu TK wskazał, że wprowadzenie w rozporządzeniu kryterium "bezpośredniości" doprowadziło do zawężenia ustawowego wymogu podwyższenia emerytury. W ustawie mowa bowiem jest tylko o pełnieniu służby w warunkach "szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu". Zaś rozporządzenie wprowadziło pojęcie podejmowania czynności w sytuacjach stanowiących "bezpośrednie" zagrożenie życia i zdrowia.

Trybunał wskazał, że użycie takiego pojęcia nie tylko nie stanowi merytorycznego rozwinięcia słowa "szczególnie" użytego w ustawie. Odnosi się on bowiem nie do warunków służby jako takich, ale do kwalifikacji zagrożenia. Zdaniem TK zwrot "bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia" dotyczy związku przyczynowo-skutkowego i nakazuje dokonywać szczegółowych kwalifikacji czy dana czynność służbowa była prowadzona w takich a nie innych warunkach.

Natomiast ustawowy zwrot "szczególnie zagrażających życiu lub zdrowiu" odnosi się tylko do ogólnej kwalifikacji zagrożenia, rozumianej jako stwierdzenie istnienia zagrożenia innego niż normalne następstwo pełnienia służby, przy założeniu, że w jej istotę wpisane jest ryzyko zagrożenia życia i zdrowia. Tym samym TK uznał, że organ wydający rozporządzenie wprowadzając tak wyraźne zawężenie warunków uzyskania podwyżki emerytur i rent mundurowych, dokonał niekonstytucyjnego przekroczenia upoważnienia do wydania aktu wykonawczego.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27.5.2014 r., sygn. akt U 12/13

Niezgodność z konstytucją warunku zawartego w rozporządzeniu co do wykazania czynności "bezpośrednio zagrażających życiu i zdrowiu" funkcjonariusza powoduje, że nie może on być już zastosowany w taki sposób, że blokować będzie przyznanie podwyżki emerytury. Funkcjonariusze nie będą więc musieli każdorazowo udowadniać, że czynności w czasie służby wykonywane były w warunkach stanowiących dla nich bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia. Wystarczające będzie więc wskazanie, że służba była pełniona w warunkach "szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu" - tak jak to określa ustawa. To zaś oznacza - dla organu rentowego - badanie tylko tego, czy funkcjonariusz pełnił służbę na takim stanowisku, z którym związane było to szczególne zagrożenie życia albo zdrowia.

Michał Culepa