Początek reformy emerytalnej

Reforma emerytalna, polegająca na stopniowym wydłużaniu powszechnego wieku emerytalnego, aż do docelowych 67 lat zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn, stała się faktem. Jej początek przypada na dzień 1 stycznia 2013 r., choć w tym miesiącu żadna osoba nie ukończy odpowiedniego dla niej wieku emerytalnego.

Gdyby nie wprowadzono zmian, na emeryturę w styczniu 2013 r. mogłyby przejść osoby urodzone w styczniu 1953 r. (kobiety) lub styczniu 1948 r. (mężczyźni). W miesiącu tym ukończą (ukończyli) bowiem odpowiednio 60 lub 65 lat, tj. obowiązujący do tej pory tzw. powszechny wiek emerytalny. Niestety za sprawą ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, zwanej dalej ustawą nowelizującą, będą musiały poczekać jeszcze miesiąc. O tyle właśnie został im wydłużony wiek uprawniający do emerytury. Na świadczenie to będą zatem mogły przejść dopiero w lutym 2013 r.

Jest to pierwsza grupa ubezpieczonych objętych reformą emerytalną. Młodsze od niej roczniki będą musiały czekać na prawo do emerytury odpowiednio (do daty swojego urodzenia) dłużej.

Wiek wymagany do przejścia na emeryturę dla:

• osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. oraz
  
• mężczyzn urodzonych w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 1948 r.,

określa odpowiednio art. 24 i art. 27 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zwanej ustawą emerytalną, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2013 r.

Z przepisów tych jednocześnie wynika, iż proces podwyższania wieku emerytalnego został rozłożony w długim okresie czasu. Okres przejściowy obejmie kobiety urodzone do 30 września 1973 r. i mężczyzn urodzonych do 30 września 1953 r. Natomiast wszystkie osoby, które przyszły na świat po tych datach, będzie już obowiązywał docelowy, tj. 67-letni wiek emerytalny.

Rozpoczęło się wydłużanie wieku emerytalnego. Dołącz do dyskusji na Forum INTERIA.PL

Podniesienie wieku emerytalnego choć tylko pośrednio, wpłynęło także na uprawnienia do pozostałych świadczeń wypłacanych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przy czym nie chodzi tu o zmianę warunków ich przyznawania, a o okres ich pobierania. Otóż za sprawą art. 17 ustawy nowelizującej, osoby, które w dniu wejścia w życie tej ustawy mają ustalone decyzją organu rentowego prawo do:

1) renty z tytułu niezdolności do pracy przyznanej na okres do dnia osiągnięcia wieku emerytalnego,

2) świadczenia przedemerytalnego,

3) emerytury pomostowej,

4) nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,

zachowają te uprawnienia nie jak dotychczas do ukończenia odpowiednio 60 lub 65 lat, a do dnia osiągnięcia odpowiedniego dla danego świadczeniobiorcy podniesionego wieku emerytalnego. Oczywiście pod warunkiem, że prawo do tego świadczenia nie ustanie lub nie wygaśnie przed tym dniem.

Ponadto o jeden rok została wydłużona możliwość ustalania wysokości emerytury na tzw. mieszanych zasadach, tj. częściowo według starych i częściowo według nowych zasad (określonych odpowiednio w art. 53 i 26 ustawy emerytalnej).

Z każdym rokiem proporcje starej części do nowej odpowiednio się zmieniają z 80% i 20% na: 70% i 30%, 55% i 45%, 35% i 65%, 20% i 80%. Pierwotnie z emerytury mieszanej, na zasadach określonych w art. 183 ustawy emerytalnej, mogły skorzystać osoby ubezpieczone urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., które osiągnęły wiek uprawniający do emerytury w latach 2009-2013. Tymczasem za sprawą ustawy nowelizującej na mieszanych zasadach świadczenie będzie mogło być ustalone także dla osób, które wiek emerytalny ukończą w 2014 r. (w proporcjach odpowiednio 20% i 80%).

Przy ustalaniu wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy, oprócz okresów składkowych i nieskładkowych, uwzględnianych w wysokości świadczenia odpowiednio po 1,3% i 0,7% podstawy wymiaru renty za każdy taki rok, dolicza się również po 0,7% tej podstawy za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Te tzw. lata hipotetyczne liczone są od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby określony dla kobiet wiek emerytalny. W związku z reformą, zamiast do obowiązujących wcześniej 60 lat, okres ten będzie liczony do wydłużonego aż do docelowych 67 lat wieku danego ubezpieczonego.

Ustawa nowelizująca wprowadziła także nowe świadczenie, tj. częściową emeryturę, z której będzie można korzystać przed osiągnięciem podwyższonego wieku emerytalnego, określonego w art. 24 ust. 1a pkt 26-85 i ust. 1b pkt 2-20 ustawy emerytalnej. Przewidziana jest ona zatem dla:

• kobiet, urodzonych po dniu 31 grudnia 1958 r., które ukończą co najmniej 62 lata i będą posiadały okres składkowy i nieskładkowy wynoszący nie mniej niż 35 lat, oraz
  
• mężczyzn, urodzonych po dniu 31 marca 1949 r., w wieku co najmniej 65 lat, legitymujących się co najmniej 40-letnim okresem składkowym i nieskładkowym.

Przy czym z częściowej emerytury będą korzystać zarówno osoby pozostające bez pracy, jak i nadal aktywne zawodowo. Co więcej, do tego nowego świadczenia nie mają zastosowania przepisy art. 103 ust. 1 i 2, art. 103a i 104 ustawy emerytalnej. Uruchomienie wypłaty częściowej emerytury będzie zatem następowało bez konieczności rozwiązania stosunku pracy oraz bez względu na wysokość osiąganych z tego tytułu dochodów.

Częściowa emerytura stanowić będzie 50% powszechnej emerytury, obliczonej zgodnie z art. 26 ustawy emerytalnej. Ustalona kwota będzie podlegała waloryzacji analogicznie jak inne świadczenia wypłacane z FUS, ale nie zostanie podniesiona do kwoty najniższej emerytury.

Świadczenie to na wniosek ubezpieczonego zostanie zamienione na emeryturę powszechną po osiągnięciu przewidzianego dla niego wieku emerytalnego oraz - w przypadku pracownika - ustaniu stosunku pracy.

Osoby, które skorzystają z częściowej emerytury, muszą jednak liczyć się z tym, że ich powszechna emerytura będzie niższa niż gdyby nie pobierały tego świadczenia.

Otóż przy ustalaniu podstawy obliczenia powszechnej emerytury dla osoby, która miała ustalone prawo do emerytury częściowej, nie będą uwzględniane kwoty zwiększeń składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego, uzyskanych w wyniku waloryzacji kwartalnej, o której mowa w art. 25a ustawy emerytalnej, przeprowadzonej w celu obliczenia emerytury częściowej.

Ponadto podstawa obliczenia powszechnej emerytury zostanie pomniejszona o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych wcześniej emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Warto w tym miejscu dodać, iż taka sama zasada obowiązuje przy ustalaniu wysokości powszechnej emerytury dla osób, które korzystały z wcześniejszej emerytury przyznanej na podstawie przepisów art. 46, 50, 50a, 50e, 184 ustawy emerytalnej lub art. 88 Karty Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.).

Wysokość emerytury dla każdej osoby ustalana jest indywidualnie, odpowiednio w oparciu o m.in. wypracowany staż pracy i uzyskiwane zarobki lub zgromadzony kapitał na indywidualnym koncie ubezpieczonego. W przypadku gdy emerytura przysługująca z FUS, łącznie z okresową emeryturą kapitałową albo dożywotnią emeryturą kapitałową, okaże się bardzo niska, świadczeniobiorca może liczyć na gwarantowaną, najniższą kwotę tego świadczenia, aczkolwiek z pewnym zastrzeżeniem, określonym w art. 87 ustawy emerytalnej. Otóż dla celów skorzystania z tego przywileju wymagane jest:

• ukończenie powszechnego (podwyższonego już) wieku emerytalnego oraz
  
• legitymowanie się określonym stażem pracy, który obecnie zróżnicowany (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), ma być stopniowo zrównany do 25 lat zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn.

Przewidziany dla kobiet minimalny okres składkowy i nieskładkowy będzie wzrastał co dwa lata o jeden rok, począwszy od 1 stycznia 2014 r. Docelowe 25 lat wymagane więc będzie od wszystkich świadczeniobiorców dopiero od 1 stycznia 2022 r.

W dalszym ciągu, mimo iż jest to zjawisko wygasające, przyznawane jest prawo do wcześniejszej emerytury w oparciu o art. 184 ustawy emerytalnej. Świadczenie to przewidziane jest dla osób, które przed 1999 r. przepracowały co najmniej 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze. Wystarczy, że ukończą odpowiednio 55 lub 60 lat i - w przypadku gdy są członkami otwartego funduszu emerytalnego - złożą wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w ofe, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.

Do końca grudnia 2012 r., aby ZUS mógł ustalić prawo do tego świadczenia, osoby pozostające w stosunku pracy musiały go rozwiązać. Nie każda jednak osoba występująca o przyznanie wcześniejszej emerytury spełniała warunki do uzyskania tego świadczenia. W efekcie pozostawała bez pracy i prawa do emerytury. Aby tego uniknąć, za sprawą ustawy nowelizującej ten dodatkowy warunek został zlikwidowany. Obecnie, tj. od 1 stycznia 2013 r. o przyznanie wcześniejszej emerytury mogą występować także osoby nadal pozostające w zatrudnieniu. Ustanie stosunku pracy będzie wymagane dopiero dla celów uruchomienia wypłaty emerytury (art. 103a ustawy emerytalnej).