Trzeba przywyknąć do myśli o dłuższej pracy, bo to się opłaci

Przedwczesny emeryt obniża swoje dochody, ale jego rezygnacja z pracy wpływa też na gospodarkę kraju.

Maleje wielkość środków, które jako społeczeństwo możemy przeznaczyć na edukację, ochronę zdrowia, drogi - mówi prof. Marek Góra z SGH.

Prof. Marek Góra: Żyjemy dłużej, w dobrym zdrowiu i nic nie stoi na przeszkodzie, by ludzie po sześćdziesiątce w pełni funkcjonowali w społeczeństwie i nie byli marginalizowani. A przejście na emeryturę jest formą wykluczenia społecznego. Ponadto zbyt wczesna, czyli w sile wieku, rezygnacja z aktywności zawodowej jest niekorzystna - tak indywidualnie, jak i dla dobra społecznego. Powoduje, że przedwczesny emeryt nie tylko obniża swoje osobiste dochody - jego rezygnacja z pracy wpływa też na zmniejszenie tempa wzrostu gospodarczego kraju. Maleje przez to wielkość środków, które jako społeczeństwo możemy przeznaczyć np. na edukację, ochronę zdrowia, rozwój infrastruktury, itp.

- To istotne zwłaszcza w Polsce, która - w porównaniu choćby z innymi krajami UE - ma do nadrobienia spore rozwojowe zaległości. Innej możliwości zniwelowania tych różnic, niż wypracowanie przez obywateli większej zamożności własnej i kraju nie ma. Bez tego Polska pozostanie krajem biednym.

Jak to się dzieje - jest to sprawa dla wielu osób trudna do zrozumienia - że aktywizacja starszych pracowników jest sposobem na poprawę sytuacji na rynku pracy?

- Miejsca pracy młodszych i starszych pracowników uzupełniają się, a nie wykluczają. Poza tym koszty emerytury oraz wynagrodzenia tego, który miałby zająć miejsce emeryta mogą okazać się zbyt wysokie, wskutek czego miejsce pracy zostanie zlikwidowane. Stąd też wydłużanie aktywności zawodowej, a nie skłanianie do przejścia na emeryturę osób w wieku 50 plus, jest sposobem na obniżenie bezrobocia w Polsce.

- Warto pamiętać, że wcześniejsze emerytury są jedną z przyczyn bezrobocia w naszym kraju. W ostatnich dwóch-trzech dziesięcioleciach przeszła na nie ogromna liczba pracowników. Koszt ich emerytur - poprzez wysokie składki i podatki - spada na pracujących. W efekcie powstaje mniej miejsc pracy niż mogłoby powstać, a płace netto młodych pracowników są znacząco niższe niż mogłyby być, gdyby wydatki związane z emeryturami były niższe.

Komu służy wydłużanie wieku emerytalnego?

- Wszystkim. Obywatel, który pracuje, zyskuje własny dochód, przysparzający także pieniędzy finansom publicznym. To rozwiązanie korzystne równo dla młodych ludzi, jak i starszych, bo im dłużej aktywne zawodowo są wcześniejsze pokolenia - rodziców i dziadków - tym wyższe są dochody netto z pracy. To z kolei pozwala młodym z większym poczuciem bezpieczeństwa myśleć o wykształceniu i rozwoju, posiadaniu dzieci - nie myślą na przykład o zarobkowej emigracji. W efekcie oni i ich dzieci będą w swoim czasie w stanie efektywniej zapracować na emerytów.

- Wynika przede wszystkim z tego, że żyjemy dłużej i dłużej możemy być społecznie aktywni. A dezaktywizacja przed osiągnięciem wieku starczego nie ma sensu. Oczywiście ważne jest również to, by w najbliższych dziesięcioleciach podaż pracy nie spadła. Jeśli mniej ludzi będzie pracować, dobrobyt nie będzie rosnąć.

- Polska, na tle Europy, jest w dobrej sytuacji, bowiem w systemie emerytalnym bodźcem, zachętą jest to, że wysokość emerytury istotnie zwiększa się wraz z opóźnieniem wieku, w którym zaczynamy ją pobierać. Dłuższa praca to wyższy stan kont emerytalnych (więcej wpłat oraz dłuższe pomnażanie środków). Późniejsze przejście na emeryturę to także statystycznie krótszy okres pobierania świadczenia, a więc wyższe miesięczne wypłaty emerytury. Jednak, ponieważ bodźce tego typu nie wystarczają, konieczne jest ustawowe określenie minimalnego wieku emerytalnego.

Twierdzi pan, że w Polsce podnoszenie wieku emerytalnego nie będzie służyć dokapitalizowaniu finansów publicznych?

- W Polsce, w efekcie reformy emerytalnej, pracujący i obowiązkowo ubezpieczeni w ZUS i OFE otrzymają na emeryturze tyle pieniędzy, ile uzbierają na swoich kontach emerytalnych z ewentualnymi zyskami wypracowanymi przez fundusze. Dzięki temu, system emerytalny nie jest obciążeniem dla finansów publicznych, a pozytywne efekty późniejszego przejścia na emeryturę w całości przekładają się na zwiększenie świadczenia emerytalnego.

Czy niezależnie od decyzji polityków i opinii społecznej sytuacja demograficzna oraz ekonomiczna osób w wieku przedemerytalnym wymusi na nich dłuższą pracę?

- Jeśli faktycznie wiek emerytalny będzie od przyszłego roku systematycznie podnoszony, da to obywatelom czas na dostosowanie się do dłuższej niż teraz aktywności zawodowej.

- Tempo zmian w dzisiejszym świecie, sposób życia, gusta konsumentów zmieniają się na tyle szybko, że jako pracownicy muszą oni dostosowywać się do tego, wytwarzając dobra atrakcyjne - dla nich samych jako klientów i dla innych. Stąd dzisiejsi nastolatkowie powinni już teraz budować swoje kwalifikacje ze świadomością, że w trakcie życia zawodowego będą musieli zmieniać zawód.

- Przekwalifikowywanie się w trakcie życia zawodowego będzie niezbędne, żeby nie zostać wykluczonym z rynku pracy i pozostać aktywnym zawodowo. Niebawem na pytanie "Kim będziesz w przyszłości?" trzeba będzie odpowiadać całe życie. A pracownik, któremu będzie zależeć na zawodowej aktualności, karierze i finansowej satysfakcji będzie musiał znaleźć na to pytanie dwie albo trzy odpowiedzi.

Poszukiwani są pracownicy, których kwalifikacje są przydatne do wytworzenia określonych produktów. Czy wiek nie ma żadnego znaczenia? Pracodawca nie będzie wybierać młodszego, ale bardziej energicznego pracownika zamiast starszego, mimo że bardziej doświadczonego?

- Kłopot z zatrudnianiem czy to młodych czy starszych, jest kłopotem wynikającym ze złej jakości ich kwalifikacji oraz ich niedostosowaniem do potrzeb rynku pracy. Stała aktualizacja kwalifikacji jest wielkim wyzwaniem rozwojowym, którym powinni być zainteresowani sami pracownicy - by znaleźć się w grupie osób o cenionej przez pracodawców wiedzy i umiejętnościach, a co za tym idzie otrzymać za swoją pracę jak najwyższą płacę, pracodawcy, którzy potrzebują wykwalifikowanych głów i rąk do pracy, a także instytucje publiczne i pozarządowe współorganizujące m.in. system informacji gospodarczej, całościowego kształcenia oraz rynku pracy, zarówno dla utrzymania wysokiego poziomu zatrudnienia, jak i modernizacji gospodarczej.

Rozmawiała Bianka Jaworska

^{Prof. Marek Góra jest wykładowcą w SGH w Katedrze Ekonomii. Współautor reformy systemu emerytalnego w Polsce wprowadzonej przez rząd Jerzego Buzka}