Spis treści:
- Czym jest zachowek i kto ma do niego prawo?
- Czy prawo do zachowku się przedawnia?
- Czy prawo do zachowku można dziedziczyć?
- Jak się starać o zachowek?
Czym jest zachowek i kto ma do niego prawo?
Zachowek to forma ochrony najbliższych członków rodziny przed całkowitym pominięciem w testamencie. Dzięki niemu osoby uprawnione mogą dochodzić części wartości spadku, nawet jeśli spadkodawca w testamencie rozporządził całym majątkiem inaczej.
Prawo do zachowku mają w pierwszej kolejności: małżonek, dzieci oraz wnuki spadkodawcy (jeśli ich rodzice nie żyją), a w dalszej kolejności rodzice. Oznacza to, że rodzice zmarłej osoby mogą domagać się zachowku jedynie w sytuacji, gdy nie miała ona żyjących zstępnych. Wysokość zachowku wynosi zwykle połowę wartości udziału spadkowego, jaki przypadłby w dziedziczeniu ustawowym, a w przypadku osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy dwie trzecie tego udziału.
Czy prawo do zachowku się przedawnia?
Kwestię terminu w jakim można zgłaszać roszczenie, reguluje Kodeks cywilny. Prawo do zachowku przedawnia się po pięciu latach od ogłoszenia testamentu albo od otwarcia spadku (jeśli dziedziczenie następuje na podstawie ustawy). Po tym czasie osoba uprawniona do zachowku traci możliwość skutecznego dochodzenia roszczeń w sądzie. W praktyce oznacza to, że nawet jeśli ktoś został pominięty w testamencie, ale nie podejmie działań prawnych przez pięć lat, jego prawo do zachowku wygasa.
Warto tu zwrócić uwagę, że moment otwarcia spadku liczy się od dnia śmierci spadkodawcy. Jest to coś innego niż wydanie przez sąd postanowienia o nabyciu spadku, które może zapaść nawet kilka lat po zgonie. Upraszczając rzecz jeszcze bardziej, prawo do zachowku przedawnia się pięć lat od śmierci spadkodawcy lub otwarcia testamentu.
Czy prawo do zachowku można dziedziczyć?
Samo prawo do zachowku nie jest dziedziczne, gdyż jest prawem osobistym. Można jednak odziedziczyć prawo do roszczenia zachowku. Ilość spadkobierców uprawnionych do takiego dziedziczenia jest jednak mocno ograniczona. Aby odziedziczyć prawo do roszczenia zachowku, trzeba wchodzić do kręgu uprawnionych do tego roszczenia po pierwszym spadkodawcy. W praktyce oznacza to tylko wnuki, bo tylko one mogą po nim domagać się zachowku. Prawa do dziedziczenia zachowku nie ma małżonek osoby uprawnionej, bo nie jest on ani dzieckiem, ani wnukiem, ani rodzicem zmarłego a tym bardziej jego małżonkiem. Pięcioletni okres przedawnienia dotyczy również osób dziedziczących prawo do roszczenia zachowku. Wnuki mogą więc dochodzić swoich praw, o ile nie minęło pięć lat od śmierci babci czy dziadka.
Jak się starać o zachowek?
Zachowek nie jest przyznawany automatycznie, trzeba się o niego upomnieć. Osoba uprawniona powinna w pierwszej kolejności oszacować wysokość masy spadkowej i swojego w niej udziału. Drugim krokiem jest upomnienie się o wypłatę zachowku do spadkobierców. W tym celu najlepiej wysłać do nich listem poleconym prośbę o wypłatę połowy kwoty, która przypadałaby osobie uprawnionej w dziedziczeniu ustawowym. Wyjątkiem są osoby małoletnie lub trwale niezdolne do pracy, wówczas mogą domagać się dwóch trzecich wysokości swojego udziału w spadku. Spadkobiercom można zaproponować polubowne załatwienie sprawy. Jeśli się na to nie zgodzą, pozostaje złożenie pozwu o wypłatę spadku w sądzie cywilnym.
Sąd na podstawie dowodów (aktu zgonu, testamentu lub innych dokumentów potwierdzających wartość spadku) wyda wyrok nakazujący spadkobiercom wypłacenie zachowku. Jeśli tego nie zrobią, sprawa trafi do komornika. Wysokość zachowku może być obniżona w sytuacjach szczególnych, np. gdy osoba uprawniona dopuściła się względem spadkodawcy rażącej niewdzięczności.
